1) Жұмыс тогының айнымалы күші бар потенциометр сұлбасы.

Жұмыс тогының айнымалы күші бар потенциметрдың схемасында реостаттың Rб көмегімен компенсациялайтын Іс контурда Іб токтың мәнін өзгерту арқылы өлшенетін термоЭДС Е(Т,То) тұрақты және белгілі кедергіде Rab кернеу түсуімен IbRab компенсацияланады.

Движок нуль-индикатор (НИ) ІІ контурда нуль көрсетпегенше қозгалтамыз,бұл кезде Іб токтың мәні миллиамперметр шкаласы бойынша өлшенеді.Бұл потенциометрдің дәлдігі жұмыс тоғының тұрақты күші бар потенциометрдің дәлдігінен төмен.

Бұл потенциомертдің сұлбасы нормалаушы ток түрлендіргішін құрганда пайдаланылады.

2 )Электромагниттік шығын өлшеуіші. Сұлбасы, жұмыс істеу принципі.

Электромагнитті шығын өлшеуішті трубопроводтарда электрөткізгіш сұйықтықтардың,ертінділердің көлемді шығынын өлшеуде қолданылады.Өлешентін ортаның меншікті электрөткізгіштігі -10 См/м аралығында болу керек(ГОСТ 11988-66). Электромагнитті шығын өлшеуіштің кейбір түрлері сұйық металл жылутасымалдағыштың (мысалы натрий)шығынын өлшеуге қолданылады.

Электромагнитті шығын өлшеуіштің жұмыс істеу принципі электромагнитті индукция заңына негіделген.

Прибор 1-ретті электромагнитті шығын түрлендіргішнен ПЭПР,электронды өлшеуші күшейткіштен ИУ,2-ретті өлшеуші прибордан ИП тұрады.Шығын түрлендіргішінің корпусы магнитті емес материалдан жасалған құбырдың қимасына ұқсайды.Түрлендіргіш корпусының сыртқы жағында тұрақты магнит NS орнатылған,оның магнитті күш сызықтары сұйықтықтың қозғалыс жылдамдығына перпендикуляр.Түрлендіргіштің шығыс ЭҚК-ін алу үшін электродтар 2 және 3 қолданылады,олар құбырдың 1 қабырғасы арқылы өтеді.Құбыр материалының электрөткізгіштігі сұйықтықтың электрөткізгіштігінен аз болу керек.Қоданыс шарттары мумкіндік берсе құбырды изоляциялық материалдан жасаған жөн.

Шығын түрлендіргішінен электр тогын өткізетін сұйықтық өтсе ЭҚК-тің бағытын оң қол ережесімен анықтауға болады.

17-билет

1)Автоматты потенциометр. Схемасы, жұмыс істеу приципі. Автоматты потенциометр (АП) өндірістің түрлі саласында температураны кешенді термоэлектрлік термометрмен өлшеу үшін кең қолданылады. Олар бір уақытта температураны өлшеу, жазу және сигнализация немесе реттеу үшін пайдаланылады. Бұндай жағдайда потенциометрлер температураны сигнализация немесе реттеу үшін қосымша құралдармен жабдықталады. АП сонымен қатар басқа да шамалар (қысым, шығын, деңгей, тб) үшін де қолданылады, олардың өзгерістері кернеудің тұрақты тоғының өзгерісіне алып келеді. АП-ның басқа потенциометрлерден айырықша айырмашылығы теңгеретін кернеуді реттеу, өлшенетін термометр немесе керенудің термо-э.д.с. теңдестіру, калиброванный реохордта қозғалыстың орын ауыстыруын қолмен емес, автоматты құралдармен жүзеге асырылады. Мұндай типті потенциометрлер теңестірілетін кернеу U_k.н және өлшенетін термо-э.д.с. Е(t, t₀ ) термометрі жүйені бақылайтын орындаушы механизм тыныштық қалпында болады. Егер Е(t, t₀ ) U_k.н-ға тең болмаса, небаланс сигналы ∆U түрлененетін ВУ(входное устройство усилителя) кірісіне беріледі. Небаланс сигналы айнымалы тоқтың электрлік сигналының кірістік құралында түрленеді және күшейткіш арқылы РД реверсивті қозғалтқышты қозғалысқа келтіргенше белгілі бір шамаға дейін күшейтеді. Кез келген өлшенетін термо-э.д.с. өзгерісі қайтадан реверсивті қозғалтқышты қозғалысқа келтіреді, ол реохорд қозғалысы арқылы теңестірілетін кернеуді шамаға дейін өзгертеді, ол өлшенетін термо-э.д.с.-тың жаңа мәніне тең болады. Автоматты электронды потенциометрлерге 0.25, 0.5, 1.0, 1.5 дәлдік классы бекітілген.

2 )Шығын өлшеудің тұрақты қысым құламасы. Расходомердің айналып ағуы. Тұрақты қысым құламасының расходомері өлшеу тәсілдеріне жатады, ағу расходомері деп аталады. Олар бір уақытта расходомердің өту шығысының ауданын өзгертуге әкелетін және шығынға тәуелді, көлденең орналасқан сезімтал денені өлшеуге негізделген, сезімтал дене қысымдарының айырымы ылғи да тұрақты болып қалады. Расходомердің бұл түріне кері әсер ететіні сезімтал элементтің ауырлық күші болып табылады, қалтқы немесе поршень түрінде. Тұрақты қысым құламасының құрылғысына ротаметр жатады, қалтқы немесе поршеньді расходомерлер. Ротаметрлер лабораториялық және өндірістік салада кең қ олданыста, таза және аз лайланған сұйықтық пен дисперсиялық бөлшектердің біртекті ағымы баяу өзгеретін көлемдік шығынын өлшеу үшін арналған. Сонымен қатар олар айналаның шығын индикаторы ретінде пайдаланылады. ТЭС ротаметрі расходомер ретінде қолданылмайды. Ротаметрдің қарапайым түрі көлденең шыны конусты трубкадан 1, ішінде сезімтал элементі бар 2, қалтқы түрінде болады. Сұйықтық және газ ағымы әсерінен қалтқы көлденең орналасып, бір уақытта айналмалы қозғалысқа және ағымның ортасына келіп цетрленеді. Ротаметр қалтқысының шкала бойында орналасуына байланысты(конусты шыны трубкада), көлемдік шығынын уақыт бірлігімен (л/сағ, м³/сағ) табады. Расходомердің айналып ағуы сезімтал элементтен 1, қалтқы түрінде орындалған және ертоқым түрінде 2 болады. Ротаметрден айырмашылығы ертоқым ұзындығы және диаметрі жуықтап тең, бірақ ротаметрдің трубкасының ұзындығы оның диаметрнен әлдеқайда үлкен. Расходомердің ағуының түрлері көп.

18-билет .

1)ТЭТ комплекте жұмыс істейтін нормалаушы түрлендіргіш.ТермоЭҚК нормалаушы түрлендіргіштер (НТ) ТЭТ сигналын 0-5 мА тұрақты тоқтың унификацияланған сигналына түрлендіруге арналған. НТ жұмысы термоЭҚК-ті компенсациялық әдіспен өлшеуге негізделген (жұмысшы тоқ күші айнымалы болатын сұлб а бойынша).

Суреттегі белгілеулер:I – өлшеу контуры: ТК – түзетуші көпір (R_1, R₂, R – манганин резисторлар, R_м – мыс); К₁ – НИ функциясын атқаратын, шығысы тоқ  күші болатын күшейткіш, (МК – магниттік күшейткіш; ЖК – жартылайөткізгіш  күшейткіш); II – компенсациялық контур: R_КБ және К₂ – I_КБ күшейткіштің шығыс тоғы бойынша терең кері байланыспен (КБ) қамтылған, кері байланыс күшейткіші, II контурдың I_КБ жұмысшы тоғы. Компенсациялайтын кернеу U_КБ = I_КБ∙R_КБ. Өлшенетін E_AB(t,t_o) U_кб-пен салыстырылады.  Балансқа қажетті ΔU = E_AB(t,t_o)–U_КБ күшейткішке К₁ беріледі, мұнда ΔU тұрақты тоқ сигналы МК-те айнымалы тоқ сигналына түрлендіріледі, содан кейін ЖК-те күшейтіледі де, қайтадан тұрақты тоқ сигналына  түрлендіріледі.К₁ күшейткіші I_шығ тоғын тудырады, ал ол R_сырт сыртқы тізбекке түсіп, одан кейін бөлгіш арқылы КБ-тың К₂   күшейткішіне барады.ТЭТ-пен жұмыс істейтін НТ-дің кіріс сигнал диапазонына байланысты дәлдік дәрежесі 0,6 – 1,5 болады.

2)Тарылтушы құрылғы (сужающие устройства)Сұйық, газ және бу шығынын өлшеудің ең көп тараған принциптерінің түрі тарылатын құрылғыда айнымалы қысымдар айырмасын өлшеу принципі болып табылады. Қарастырылып отырған принципке сәйкес құбырға тарылатын құрылғы (ТҚ) орнатылады. Ағын А – А қимасмен өткенде (11.2,а сурет) қысылады да, инерцияға байланысты ТҚ-ның шығысында қысылу жалғаса береді, белгілі бір қашықтықта ең жоғары мәнге ие болады. Ағынның азаюы ағын жылдамдығының W тарылуға дейінгі жылдамдыққа қарағанда артуына әкеп соғады (11.2,в сурет). Ағынның кинетикалық энергиясы артады. Энергияның сақталу заңына сәйкес кинетикалық энергияның артуы потенциалдық энергияның кемуі есесінде жүзеге асады. Ал бұл өз кезегінде ТҚ-ның шығысында ағын қысымының Р азаюына себеп болады. Тарылатын құрылғыда дифманометрмен өлшенетін  қысымдар айырмасы пайда болады Р = Р1 – Р2 ( 11.2,б сурет).

С тандартты ТҚ түрлері: стандартты диафрагма (а), стандартты сопло (б), Вентури құбыры (в), Вентури соплосы (г).

18-билет.