4.6 Ортағасырлық схоластикалық философияның жалпы сипаты:

1)     Теоцентризм (дүниенің басты себебі, жоғарғы реалдылық, философиялық зерттеулердің орталығы және негізгі пәні - Құдай (teos -гр. «құдай» сөзінен) болып табылады).

2)     Космос, табиғат, қоршаған дүние құбылыстарын жаратушы - Құдай деп есептелді және сондықтан жаратылған нәрселер аз зерттелді; басты зерттеу объектісі – Жаратушы.

3)     Жарату (Құдай - дүниені) және тану, ашу (Құдай Өзін-Өзі - Інжілде) туралы догмалар (дәлелді қажет етпейтін ақиқаттар) үстемдік етеді.

4)     Материализм мен идеализм арасындағы қайшылықтар жұмсарды, қырсызданды.

5)     Адам - Құдайдың өзіне ұқсатып жаратқан, табиғаттан жоғары тұрған тіршілік екені тұжырымдалды.

6)     Құдай пұрсат беретін шеңберде адамның ерік - бостандығы жарияланды.

7)     Құдай қалаған мінез, тәртіп, іс-әрекет көрсеткен адам келешекте өлімнен тірілетіні туралы идея уағыздалды.

8)     Адамзат күнәсін адам кейпіндегі Құдай (Иисус Христос) келіп, бар күнәні өз мойнына алып, дүниені сақтап қалғандығы туралы догмат жарияланды.

9)     Құдайға сену арқылы Құдайды тану - дүниені тану дегенді білдіреді.

Ортағасырлық теологиялық философия өз-өзіне тұйықталуымен, дәстүрлілігімен, өткенге бағытталуымен, реалды дүниеден алшақтылығымен, догматтылығымен, уағызшылдығымен, жаугершілігімен ерекшеленді.

        

Әдебиеттер тізімі

1. Ортағасырлық  діни философия. Жиырма томдық. 5-том. – Алматы: Жазушы, 2005.

 

5 Дәріс. Жаңа Заман философиясы

 

5.1 Рационализм мен эмперизм.

5.2 Декарт философиясы.

5.3 Спиноза философиясы.

5.4 Фр. Бэкон философиясы.

5.5 Т. Гоббс философиясы.

5.6 Дж. Локк философиясы.

5.7 Лейбниц философиясы.

Әдебиеттер тізімі.

 

Жаңа Заман философиясы деп XVII, XVIII және XIX ғасырларды қамтитын дәуір. Шартты түрде жаңа тарихтың басы деп 1640 жылғы ағылшын буржуазиялық революциясын - капиталистік немесе буржуазиялық қатынастардың, индустриалды өркениеттің бастауы болған құбылысты алады. Үш ғасыр бұрын адамзат ежелгі дүниемен қоштасып (антика және орта ғасырлар), «адам - ғаламдағы ең мінсіз тіршілік иесі, зволюцияның тәжі, демек - дүниенің қожасы» деп сенген жаңа рухани пікірді бекіткен философия болды.

 

5.1 Рационализм мен эмперизм

 

         Рационализм (лат. Ratio - «разум») - болмыс пен танымның негізі ақыл-ой деп сенетін философиялық бағыт. Рационализм 3 түрге жіктеледі:

1)     онтологиялық;

2)     гносеологиялық;

3)     этикалық рационализм.

Онтологиялық рационализм бойынша болмыс негізінде ақылды бастама жатыр, яғни болмыс о бастан ақылды.

         Осынысымен рационализм - идеализмге ұқсап кеткенімен (мысалы, Платонның «таза идеялары»), басты айырмашылығы материяның (болмысты) идеяға қарағандағы біріншілігін және материяның (болмыстың) өзінде ақыл барын (болуын) мойындауында. Сондықтан, болмыстың қисындылығы мен ақылды ұйымдастырылғандығына сенетін материалистер (Демокрит, Эпикур, т.б.) - рационалистер.

         Гносеологиялық рационализмнің басты идеясы - «дүниені танып білетін бірден-бір құрал - адам ақыл-ойы» деген тұжырымда. Сондықтан гносеологиялық рационалистер бір жағынан ортағасырлық теология мен схоластикаға қарсы шықса, екінші жағынан эмпиристерге оппонент болды. «Білім - күш» девизін ұстанатын эмпиристер таным негізінде сезімдік тәжірибе жатыр деп сенді («Сезімде болмаған нәрсе - ақылда болуы мүмкін емес»).

         Рационалистердің эмпиристерге қарсы қоятын дәлелдері:

1)     ақыл сүзгісінен өткізілмеген сезім немесе тәжірибе танымға негіз бола алмайды;

2)     ақыл сезім мен тәжірибенің қатысынсыз-ақ өздігінен жаңа білім мен жаңалық аша алады, ол жаңалықтар кейіннен тәжірибе түрінде дәлелденуі мүмкін.

         «Моральдық - этикалық нормалар мен тәртіп негізінде ақыл-ой жатыр» деген түсінік этикалық рационализм деп аталады.