Таным сатылары

№	Таным сатылары	Таным нәрсесі
1	Жекелеген заттар мен олардың қасиеттерін сезімдік қабылдау	Жекелеген нақты заттар
2	Тәжірибе - бір нәрсе туралы еске түскен бірнеше естелік	Жекелеген нақты заттардың жиынтығы
3	Өнер (технэ)-заттар жиынтығының мәні туралы білім	Заттар жиынтығына тән жалпылық, олардың себебі мен мақсаты, яғни формасы
4	Философия(ғылым)-ең жоғарғысы «бірінші философия», яғни, метафизика болып табылады	Бүкіл тіршілік пен мәннің жоғарғы формалары, алғашқы себептері және жоғарғы мақсаттары

 

Аристотель философиясындағы жан мәселесі

 

Ежелгі дүниедегі ой дамуына сәйкес адам жаны туралы түсінік сияқты Аристотель сананың мекені, жанның тұрағы - жүрек (жүйке жүйесі емес!) деп есептеді.

Аристотель жанның үш деңгейін жіктейді:

1)     өсімтал жан;

2)     жануар жан;

3)     ақылды жан.

Жан-сана көрінісі ғана емес, организм қызметін де басқарады. Өсімтал жан - жанның өсу, көбею, азықтану саласына жауап бергені сияқты, жануарлық жан соларға қоса тілектер мен сезімдерге жауап береді. Тек ақылды (адамдық) жан ғана аталған салалармен қоса ойлау функциясын басқарады. Дәл осы қасиеті адамды қоршаған дүниеден биіктетеді.

Аристотель адам мәселесін материалистік тұрғыдан қарастырады:

1)     адам - биологиялық мәні бойынша жоғары ұйымдасқан жануар түріне жатады;

2)     жануарлардан ойлауымен, сөйлеуімен ерекшеленеді;

3)     өзі сияқтылармен бірге (коллективте) тіршілік етуге бейімділігі бар;

4)     дәл осы қасиеті - коллективте тіршілік ету - қоғамның пайда болуына жеткізді. Қоғам - бір территорияда тұратын, мәдениеті, туысқандық байланыстары ортақ, материалды игіліктерді өндірумен, бөлумен айналысатын адамдардың үлкен коллективі;

5)     қоғам механизмдерін жүйелеу (ішкі тәртіпті сақтау, экономиканы өркендету, сыртқы жаудан қорғану, т.б.) - мемлекеттің міндеті болуға тиіс.

Аристотель мемлекетті 6 түрге жіктейді:

1)     монархия; 

2)     тирания;

3)     аристократия;

4)     ұшқары олигархия; 

5)     охлократия (тобырдың билігі, ұшқары демократия);

6)     полития (шектеулі олигархия мен шектеулі демократияның қосындысы).

Аристотельдің мемлекет идеалы. Платон сияқты Аристотель де мемлекетті «нашар» (тирания, ұшқары олигархия, охлократия) және «жағымды» (монархия, аристократия, полития) деп екіге жіктейді. Мемлекеттің жетілген формасы ретінде политияны (шектеулі олигархия мен шектеулі демократияның қосындысы) - «орта таптың» мемлекетін атайды.

 

Әдебиеттер тізімі

1. Аристотель. Метафизика. Сочинения в 4 томах. – М., 1970.

2. Асмус В.П. Античная философия. – М., 1976. – 543 с.

3. Досократики. Доэлеатовский и элеатовский периоды. Минск, 1999.

4. Платон. Собрание сочинений. – М., 1990-1994. – В-4т.

5. Плотин. Эннеады. – Киев, 1995.

6. Антикалық философия. 20 томдық. – Алматы: Жазушы, 2005, 2т.