34. Халықаралық несие: мәні, қағидалары, функциялары мен түрлері

Халыкаралық несие - несие капиталының халықаралық экономикалық қатынастар аясында қозғалуы нысаны, ол валюталық және тауар ресурстарын қайтарымды шартымен ұсынумен байланысты.кредиторлар мен несие алушылар меншік кәсіпорындар (банктер, фирмалар), мемлекеттік мекемелер, халықаралық және аймақтық валюта-несие және қаржы ұйымдары. Мемлекеттер, халықаралық банкілер, қаржы ұйымдары, жеке банкілер мен фирмалар, басқа да заңды және жеке тұлғалар халықаралық ынтымақтастық барысында мерзімділік, қайтарылым және пайыз төлеу шартымен берілтін несие. Несие санаты түрлерінің бірі болып табылатын халыкаралық несие нарықтың басқа да экономикалық санаттарымен (пайда, баға, ақша, валюта, валюталық бағам, төлем теңгерімі) нeмесе экономикалық заңдарымен байланысты. Халыкаралық несие көздері кәсіпорындардың уақытша бос ақшалай капиталы, мемлекеттің және жеке сектордың ақшалай қорланымы, сондай-ақ банкілер бірқатар елдерден тартатын капиталдар. Халықаралық несие қағидалары:

1) қайтарымдылығы: гер алынған қаржаттар қайтарылмаса, ақша капиталының қайтарылмайтын аударым жүреді, яғни қаржыландыру.

2) жеделдігі, несиенің қайтарымдылығын несие келісіміндегі мерзімде қайтаруды қамтамасыз етеді.

3) ақылылығы.

4) материалды қамтамасыз етілуі

5) мақсатты сипат – нақты несие объектілерін анықтау, оны кредитор-елдің экспортын ынталандыруға қолдану.

Халықаралық несие функциялары:

1. Кеңейтілген ұдайы өндіріс қажеттіліктерімен қамтамасыз ету үшін Елдер арасында несие капиталдарын қайта бөлу.

2. Халықаралық есеп айырысу сферасында нақты ақшаларды (алтын, күміс) несиемен айырбастау, қолма-қол валюта айналымын халықаралық несие операцияларымен айырбастау.

3. Капитал концентрациясы мен орталықтандыруды жеделдету, шетел капиталын тарту арқылы қосылған құн мөлшері капитализация үдерісі жеделдейді. Халықаралық несие түрлері:

Қайнар көздеріне байланысты сыртқы сауданы ішкі, шетелдік, аралас несиелендіру және қаржыландыру деп бөлінеді. Белгілеу бойынша, яғни қандай сыртқыэкономикалық келісім қарыз қаражаттарымен жабылатындығы бойынша:

• коммерциялық несиелер, сыртқы сауда және қызметпен байланысты.

• қаржы несиелері, тікелей капитал салымы, инвестициялық объектілер құрылысы, бағалы қағаздарды иелену, сыртқы қарыздарды жабу, валюталық интервенцияны жою мақсаттарында беріледі.

• аралық несиелер, каитал, тауарлар мен қызметтерді шетке шығарудың аралас формаларына арналған, мысалы мердігерлік жұмыстарды атқаруда, инжиниринг.

Несиелер түрлері бойынша тауарлық- негізінен өз сатып алушыларының экспортерларына беріледі, валюталық – ақшалай формада банткер ұсынатын несиелер. Мерзіміне байланысты: қысқамерзімді— 1 жылға дейін, кейде 18 айға, ортамерзімді— 1 жылдан 5жылға дейін; ұзақмерзімді— 5 жылдан жоғары. Қамтамасыз етуі бойынша қамтамасыз етілген және бланктық несиелер. Тікелей банктік несиелеудің әрі қарай жетілдірілуі нәти-жесінде сыртқы сауда операцияларын қаржыландырудың мынадай формалары: факторинг, форфейтинг, экспортты ынталандыруда жиі пайдаланылатын лизинг сомалары пайда болды. Фаткоринг-компаниясы экспортерге, яғни тауарды сату-шыға несие шартымен бірқатар қызметтер көрсететін, оның ішінде қарызды іздестіру экспорттық операцияларды есепке алу, несиелік бақылау және т.б. өзіне экспортер алдында өз міндеттемесіне алатын мамандандырылған және көпқырлы қаржы мекемесі болып табылады. Факторинг жүйесі экспортерлардың қысқа мерзімді несие берудегі мүмкіндігін ұлғайтады, ал форфейтинг нарығын-дағы мәмілелер орта мерзімді коммерциялық несиелеуге арналған қаражаттар көзі болып табылады. Форфейтинг, ол экспортердің импортерге қоятын талаптары бойынша қүқығын форфейтер-банкіге беруін, яғни соңғысының құқықты өзіне ұстап немесе халықаралық нарықта сата алуымен сипатталады. Лизинг тауарды тұтынушыға меншіктің заңдық құқығы берілмейтін арендалық (жал) қатынастарының бір түрі. Арендаға берушіге аударылатын қаражаттар есебінен, ол тауарды уақытша пайдалану кұқығын төлейді. “Своп” несиелік операциялары өтімді ресурстардың бір-ден-бір қосымша көзі болып табылатындықтан, олар жеке несиелік мекемелер арасында және қатысушы елдердің орталық эмиссиялық банктері деңгейіңде жүргізіледі. “Своп” қарыздарының ерекше-лігі, оларды несиелік клиенттер шегінде автоматты түрде жаңартуға болады. “Своп” несиелерінің мерзімі 90 күнге жетеді, қажет жағдайда банктер олардың мерзімін 6 айға дейін ұзарта алады. “Форвардқа” қарсы “спот” жағдайындағы “своп” мәмілелері кеңінен таралған. Бүл жағдайда бір мезгілде екі контракт жасалады: біріншісі – “спот” бағамы бойынша нақты валютаны сатып алу; екіншісі – “форвард” бағамы бойынша осы валютаны мерзімінде сату. “Форвардқа қарсы форвард” жағдайында жүзеге асыры-латын “своп” несиенің түрі бар. Мұнда да екі контракт жас-алады. Біріншісінің мерзімі, мысалы, бір айдан соң бітсе, екіншісінікі – екі айдан кейін бітеді. Бірінші ай өткеннен соң операция «форвардқа қарсы спот» жағдайында өтеді.