21.Валюталық шектеулердің мақсаттары мен формалары

Валютаны шектеу - шетелдік валюталармен жасалатын барлық операцияларға қатаң бақылау орнатуға, валюталық ресурстарды мемлекеттің өкіміне шоғырландыруға бағытталған үкімет шараларының жүйесі.

Валютаны шектеу деп Валюталық ресурстарды мемлекеттің қолына шоғырландырып қана қоймай немесе оны бақылауда ұстап қана қоймай, сонымен бірге оны елдің төлем теңгерімін теңестіру, валюта бағамын калаған деңгейде ұстау мақсатында валютамен жасалатын белгілі бір операцияларға тыйым салу, оларды лимиттеу мен тәртіптемелеу шараларын қамтиды.

Валюталық шектеу мақсаттары: Төлем балансын теңестіру, Валюталық бағамды қолдау, Стратегиялық және ағымдағы мәселелерді шешу мақсатында мемлекет қарамағына валюталық құндылықтарды шоғырландыру.

Валюталық шектеудің реттейтін бағыттары: Халықаралық төлемдерді және капиталдарды аударуды реттеу; Халықаралық төлемдерді және капиталдарды аударуды реттеу,экспорттан шыққан түсімді,пайданы,алтын қозғалысын, ақша белгілерін және құнды қағаздары отанға қайтару. Шетел валютасының еркін түрде сатып алу-сатуына тыйым салу. Шетел валютасы мен басқада валюталық құндылықтардың мемлекет қарамағындағы шоғырланыру.

Валюталық шектеу қағидалары: Валюталық операцияларды орталық және өкілетті банктерге орталықтандыру; Валюталық операцияларды лицензиялау- шетел валютасын алайын деген импортерге валюталық бақылау органдары алдын-ала талап қойылуы.Валюталық есепшоттардың толық немесе ішінара шектеу; Валютаның қайта қалпына келгіштігін шектеу.

Валюталық шектеудің негізгі нысан турлері: Төлем балансының ағымды операциясы;Капитал қозғалысы; Валюталық шектеу

Төлем балансының ағымдағы операциялары келесідей нысанда жүреді: 1.Нақты мемлекеттегі шетел экспортерларының тауар сатудан түскен түсімдерін шектеу,осы шектеуден олардың түсімдерін қолдану мүмкіншілігін алу.2.Импортерлерге шетел валюталарын сатуын шектеу. Кейбір мемлекеттерде импортер банке бір нақты сомада ұлттық валютада депозит салуы міндетті, яғни импорттық лицензия алу үшін.

Капиталдың кетуін шектеу мақсатында төлем балансы пассивті болғанда келесі шаралар жасалынады: Шетел және ұлттық валютаны шығаруына лимит қойылуы; Ақша нарығына және несие операцияларына бақылау орнату: қаржы министрлігінің рұқсатымен жасалатын операция және шетел валюталық бақылау органынан алдын ала рұқсат алу келісіміне байланысты берілетін несие және тікелей инвестицияның мөлшері жайлы ақпарат беру, яғни ұлттық валюта нарығына әсер етпеу мақсатында; Ұлттық банктің шетел валютасында халықаралыққарыз беруіне қатысуын шектеу; Резиденттерге тиесілі шетел бағалы қағаздарын мәжбүрлі түрде алу. Бұл шараға Германия Екінші дүниедүзілік соғыс алдында қолданған екен. Сыртқы қарызы толық немесе бірен-сарандап төлеуді тоқтату немесе оны шетелге аудару құқығынсыз ұлттық валютада төлеуге рұқсат беруі.

Капиталдың кетуін шектеу мақсатында төлем балансы активті болғанда келесі шаралар жасалынады: Шетел валютасының мемлекетке енгізуін шектеу; Резидент еместердің ұлттық валютасына салымдары үшін пайыз төлеуге тыйым салады; Ұлтық орталық банкте шетел валютасында міндетті қарызды конверсиялау, швейцарияда тәжірибеленді; Шетелдіктердің ұлттық валютада қысқа мерзімді салымдарына пайыз төлеуге тйым салу. Бұндай тыйым Швейцарияда1974-1980ж болған.