11. Кіші және үлкен Магеллан бұлты, Кіші және үлкен Магеллан бұлтындағы айнымалы жұлдыздарды келтіріп түсіндіріңіз.

Үлкен Магеллан бұлттары – SВm типіндегі карликті галактика және Құс жолының спутнигі болып табылады. Ол біздің галактикадан 50кпк қашықтықта орналасқан. ҮМБ Алтын балық шоқжұлдызда орналасқан, жұлдызды аспанның оңтүстік шартынан жай көзбен көруге болады. ҮМБ диаметрі бойынша Құс жолынан 10 есе кіші, онда 30млрд жұлдыз орналасқан, ал кіші Магеллан бұлтында 1,5млрд жұлдыз бар. ҮМБ массасы біздің галактика масссынан 300есе кіші. 2013 жылы ХАБ көмегімен ҮМБ дейінгі дәл қашықтықты анықтады. Ол 163 жарық жылына тен. Зерттеулер тұманда қос жұлдыздың көмегімен 10 жылдай зерттелген, бұл жұлдыз бір-біріне өте жақын ортақ массалық центрімен айналады. Вольфганг Гиренгтің айтуы бойынша олар 100 жылдан бері ҮМБ дейінгі қашықтықты зерттеуге тырысқан екен, нәтижесінде оған жетті және оның қателігі 2% көрсетті. КМБ,ҮМБ-да аты Ферана Магелланның атымен байланысты, ол бқл галактиканы 1519 жылы бақылаған. Бұл галактикадағы ең жарық жұлдыз – S АЛтын балық, оның жарықтылығы Күннен 500000 есе жоғары және ол айнымалы жұлдыз прототипі болып табылады. МБ-да жұлдыздың шоғырлары бар. Шоғырлардың саны ҮМБ-да 5000-ға жуық. КМБ-да SBm типіндегі карликті галактика болып табылады, Тукан шоқжұлдызында орналасқан, арақашықтығы 60кпк. Әрбір МБ-да 10³ цефейдтер белгілі. МБ кейбір жерлерде RR Лира типіндегі жұлдыз ретінде белгілі. Олар ҮМБ-да ортақ жұлдыздық шамасы 19,5^m. ҮМБ ерекшелігі онда алып HII аймағы орналасқан. Арақашықтығы 250пк. Центірнде жұлдыздың шоғырлануы орналасқан, олардың жарқырауы жоғары. Екі бұлттарда орта сутекті қабатпен қапталған. Кейбір жұлдыз шоғырлары МБ арасында орналасқан, ал жақында олардың HI бұлтының ағындары өтетіні анықталды.

13.Айнымалы жұлдыздар жалпы каталогының құрылымы

Айнымалы жұлдыздар жалпы каталогының құрылымы төртінші басылымның I-III томдарының мысалдары негізінде қарастырылды. Айнымалы жұлдыздардың белгіленуі шоқжұлдыз атауына тіреледі. Айнымалы жұлдыздар жалпы каталогында айнымалы жұлдыздар туралы информация шоқжұлдыз бойынша атаулары латын әріппімен ретімен берілген. Шоқжұлдыздар бұл барлық аспан әлемі әркелкі өлшемдегі 88 бөлікке бөлінген жұлдыздық конфигурациялар. Халықаралық астрономиялық союз бірлігінің шешімі бойынша шоқжұлдыздар шекарасы 1875,0 теңелудің тік шарықтауы мен бұрыштық ауысуына бөлігіне сәйкес келетін сынған қисықтар. Жұлдыздың қай шоқжұлдызға жататындығын анықтау үшін 1875,0 теңелудің координаттарына ауыстыру қажет, қажетті кестелерді пайдаланамыз. Шоқжұлдыздар шекарасын компьютерде пайдалануға ыңғайлы компактылы формадаРоман Н. (Roman, N.R., Identification of a constellation from a position, 1987, Publ. Astron. Soc. Pacific, 99, 695) ұсынды.

Ф.Аргеландер 1850 ж. шоқжұлдыздағы әр айнымалы жұлдызды табылуына байланысты R-ден Z-ке дейін латын әріптерінің бас әріптерімен шоқжұлдыз атауы табыс септігінде аталады. Бұл жүйеге негізделе Андромеда шоқжұлдызының ең бірінші айнымалы жұлдызы R Andromedae(R And, R Андромеды), екіншісі - S Andromedae (S And, S Андромеды), ары қарай, Z Andromedae (Z And, Z Андромеды), ары қарай әр 88 шоқжұлдыздағы.

Аргеландер әр шоқжұлдыздағыайнымалы жұлдыздар үшін 9 белгілеу енгізді. Аргеландер енгізген айнымалы жұлдыздарды белгілеу жүйесі ғасырға жетеді деп ойлады, бірақ 1844 ж. айнымалы жұлдыздар каталогындағы 18 обьект берілген болатын.          Бірақ кейбір шоқжұлдыздар үшін салыстырмалы түрде тез арада 9 айнымалы жұлдыздар ашылды. (интересно, что 9-звездный "лимит" Аргеландера на звездную переменность последним был превзойден созвездием Резца, и случилось это только в 1989г.). 1881ж. Э. Хартвиг9 белгілеулер жетпейтін шоқжұлдыздар үшін Аргеландрдың екі әріппен белгілеу жүйесін келесі схемамен сүлбемен келтірді:

RR, RS, RT, RU, RV, RW, RX, RY, RZ               SS, ST, SU, SV, SW, SX, SY, SZ                   TT, TU, TV, TW, TX, TY, TZ                       UU, UV, UW, UX, UY, UZ                           VV, VW, VX, VY, VZ                               WW, WX, WY, WZ                                   XX, XY, XZ                                       YY, YZ                                           ZZ  (әр шоқжұлдызда барлығы 45 жаңа символдар). Екі әріппен белгілеу жүйесінде табыс септігіндегі жұлдыздың толық атауы немесе оның қыстартылған атауы. Бұл уақытта белгілеулер көп болмайына байланысты енгізілгенжаңа жүйе сыймайтын болды (кемшіліктері болды).Аргеландр енгізген жүйеден бас тартыпайнымалы жұлдыздарды реттік номермен енгізу керек болды. Ек әріппен белгілеу жүйесі Хартвигтің енгізген Но достойно удивления, что когда в некоторых созвездиях достигла своего предела и система обозначений Хартвига, было придумано еще одно ее двухбуквенное продолжение:            AA, AB, AC, ..., AI, AK, ..., AZ               BB, BC, ..., BI, BK, ..., BZ                       ...,                            II, IK, ..., IZ                                KK, ..., KZ                                    ...,                                QQ, ..., QZ