Өзін-өзі тексеру сұрақтары.
1. Инерциялық тегеурінді анықтау формуласын жазыңыз. 2. Гидавликалық соққы дегеніміз не? Гидравликалық соққы туатын құралдарды мысалға келтіріңіз. 3. Гидравликалық соққы құбылысының механизмін түсіндіріңіз. 4. Тура және тура емес гидравликалық соққы дегеніміз не? Гидравликалық соққы фазасы дегеніміз не және оны қалай анықтайды? 5. Сұйық жылдамдығының жылдам өзгеруі кезіндегі құбырдағы қысымның өзгеруін қалай анықтаймыз? Соққылы толқынның таралу жылдамдығы неге байланысты? 6. Құбырөткізгіштегі соққының жоғарлау қысымын азйту немесе болдырмау әдісін көрсетіңіз? 7. Гидравликалық соққы құбылысының техникада қолданылуына мысал келтіріңіз.
Ұсынылатын әдебиеттер:
Гидравлика, гидравлические машины и гидроприводы /Т.М. Башта, С.С. Руднев, Б.Б. Некрасов и др./ – М.: Машинажасау, 1982. – 423 б. – 136 – 147бет;
Шлипченко З.С. Насосы, компрессоры и вентиляторы. – Киев: Техника, 1976. – 368 б. –127 – 132 бет;
Вильнер Я.М., Ковалев Я.Г., Некрасов Б.Б. Справочное пособие по гидравлике, гидромашинам и гидроприводам. – Минск: Жоғары мектеп, 1976. – 416 б.– 147 – 154 бет.
Дәріс 14. Сұйықтардың тесіктер арқылы ағып шығуы.
Дәріс жоспары.
1. Тұрақты ағын кезінде сұйықтың жұқа қабырғамен өте ұсақ тесіктер арқылы ағып шығуы. Сығу, жылдамдық және шығын коэффициентері.
2. Ауыспалы ағын кезінде ағып шығу.
Гидравликада,
сұйықтың ағу сипатына байланысты жұқа
және қалың қабырғалы кіші тесіктер
арқылы, үлкен тесіктер арқылы, сондай-ақ
саптамалар арқылы ағу деп бөледі.
Саптама дегеніміз тесікпен жалғасқан
қысқа құбыр, ұзындығы
.
Тесік арқылы сұйықтың ағу жылдамдығын және оның шығынын, Бернулли теңдігі негізінде алынған формула арқылы анықтайды
,
мұнда
–
ағысты
сығу коэффициенті,
– жылдамдық
коэффициенті,
– шығын
коэффициенті
Рейнольдс саны үлкен болған кезде (квадраттық кедергі аймағы) ағу коэффициенті Рейнольдс санына тәуелді емес, тек тесік және саптаманың түріне ғана байланысты болады. Бұл жағдай жұқа қабырғалы кіші тесікті және шығынды өлшеуге арналған құралдардағы саптамаларды пайдалануға мүмкіндік береді. Келтірілген теңдіктердің ортақтығына қарамастан тесік және саптама арқылы ағу коэффициенттерінің айырмашылығы бар.
Өзін-өзі тексеру сұрақтары.
1.Кіші тесік, қалың және жұқа қабат, саптама дегеніміз не? 2. Сығу, жылдамдық, шығын, кедергі коэффициентідегеніміз не? Осы коэффициенттер арасында қандай байланыс бар? 3. Толық және толық емес, жетілген және жетілмеген сығу дегеніміз не? Шығын коэффициентіне сығу түрлері қалай әсер етеді? 4. Сұйықтың тесік және саптама арқылы ағуы кезінде жылдамдық пен шығын қалай есептелінеді? 5. Дөңгелек тесік арқылы және тура сондай диаметрдегі цилиндрлік саптама арқылы біркелкі сұйықтардың ағуы кезінде тегеурін қандай қатынаста болады? 6. Сұйықтардың үлкен тесіктен ағуының кіші тесіктен ағуымен салыстырғандағы ерекшелігі қандай 7. Тұрақты қимадағы ыдыстағы, ауыспалы тегеурін кезіндегі және биіктігі бойынша ауыспалы қимадағы сұйықтың ағуының айырмашылығы қандай?
Ұсынылатын әдебиеттер:
Гидравлика, гидравлические машины и гидроприводы /Т.М. Башта, С.С. Руднев, Б.Б. Некрасов и др./ – М.: Машинажасау, 1982. – 423 б. – 106 – 117 бет;
Шлипченко З.С. Насосы, компрессоры и вентиляторы. – Киев: Техника, 1976. – 368 б. –133 – 156 бет;
Вильнер Я.М., Ковалев Я.Г., Некрасов Б.Б. Справочное пособие по гидравлике, гидромашинам и гидроприводам. – Минск: Жоғары мектеп, 1976. – 416 б.– 104 – 114 бет.
Дәріс 15. Сұйықтардың саптамалар арқылы ағып шығуы.
Дәріс жоспары.
1. Саптамалардың түрлері. Цилиндрлі насадкалар арқылы сұйықтардың ағып шығуы. Әртүрлі типтегі саптамалар.
3. Ауыспалы ағын кезінде ағып шығу.
Гидравликада, сұйықтың ағу сипатына байланысты жұқа және қалың қабырғалы кіші тесіктер арқылы, үлкен тесіктер арқылы, сондай-ақ саптамалар арқылы ағу деп бөледі. Саптама дегеніміз тесікпен жалғасқан қысқа құбыр, ұзындығы .
Тесік және саптама арқылы сұйықтың ағу жылдамдығын және оның шығынын, Бернулли теңдігі негізінде алынған формула арқылы анықтайды
,
мұнда – ағысты сығу коэффициенті,
– жылдамдық коэффициенті,
– шығын коэффициенті
Рейнольдс саны үлкен болған кезде (квадраттық кедергі аймағы) ағу коэффициенті Рейнольдс санына тәуелді емес, тек тесік және саптаманың түріне ғана байланысты болады. Бұл жағдай жұқа қабырғалы кіші тесікті және шығынды өлшеуге арналған құралдардағы саптамаларды пайдалануға мүмкіндік береді. Келтірілген теңдіктердің ортақтығына қарамастан тесік және саптама арқылы ағу коэффициенттерінің айырмашылығы бар.
Ол саптама арқылы сұйықтың ерекшелігімен түсіндіріледі және оның бастысы – қимада вакуумның болуы, ол саптаманың өткізу қабілетін жоғарлатады.