Тақырып 9: Инвестициялық жобаны талдау әдістері.

1. Инвестиция түсінігі, түрлері

2. Инвестициялық жобаны таңдау әдістері және критерийлері

3. Инвестициялық жоба тәуекелінің бағасы

4. Капиталсалым бюджетінің оптимизациясы және қалыптасуы

1. Инвестиция түсінігі, түрлері

Инвестициялау шаруашылық субъектілерінің жарғылық капиталының қаражаттарын бағалы қағаздарға, инвестициялық жобаларға салуды білдіреді.

Сурет 2 Инвестиция жіктелуі

Тәуекелді инвестициялар (венчурлі капитал) үлкен тәуекелмен байланысты жаңа салаларға жүргізілетін инвестицияларды білдіреді. Бұл жаңа технологиялар саласында ұсақ иннрвациялық жобаларды қаржыландыру.

Тікелей инвестициялар - ол табыс алу және кәсіпорынның қызметінде қатысуға құқық алу мақсатымен жарғылық қорға салымдар.

Аннуитет - уақыт аралығында салымшыға жиі белгілі бір табыс әкелетін инвестиция. Негізінен бұл негізгі және зейнетақы қорына салынған құралдар.

Кәсіпорынның портфельдік стратегиясы ол капиталды таратумен кәсіпорынның қызметін кеңейтумен, синергизм тиімділігін пайдалану, басқа кәсіпорындарды сатып алумен байланысты қызметте болады.

Қызмет ететін кәсіпорындарға портфельдік стратегия сыртқы фактор ретінде болады, яғни портфельдік стратегия кәсіпорының сыртқы стратегиясына жатады.

Ішкі стратегиямен бірге ол кәсіпорынның жалпы қаржылық стратегиясын құрайды.

Егер кәсіпорының ішкі стратегиясы өнімнің бәсекелестігін жоғарлатуға бағытталса, портфельдік стратегия сыртқы салу объектілері арқылы капиталдың өсуін қамтамасыз етеді.

Портфельдік стратегияны жүзеге асырған жағдайда инвестор, яғни кәсіпорын келесідей параметрлерге негізделеді:

1. Портфельдің түрін анықтау, яғни табысты алумен байланысты портфельді таңдау.

Табысты алумен байланысты портфель 2 түрге бөлінеді:

А) Дебиторлар және пайыздар ретінде табыстарға бағытталатын портфель.

Б) Курстың айырмашылық ретінде табысқа бағытталатын портфель.

2. Өзіне сәйкес инвестициялық бағалықтардың тәуекелі мен табыстылығының қатынасын анықтайды.

2. Портфельдің алғашқы құрамын анықтау.

Тәуекелге байланысты инвесторлар сәйкесінше инвесторлық портфельде келесідей түрлерге бөлінеді:

1. агрессивтік (тәуекелді таңдайтын инвестор)

1. консервативтік (тәуекелді қаламайтын)

2. орташа: бұл инвестор жоғарғы және төменгі тәуекелді бағалы қағаздарға салымдар, тәуекелі әртүрлі бағалы қағаздардан тұратын портфель.

4.Портфельді басқару саясатын әзірлеу.

Салу объектісіне байланысты портфель 2 түрге бөлінеді:

1. Диверсификациялық портфель.

2.Синергетикалық портфель.

Диверсификациялық портфельде әртүрлі эмитенттердің және әр түрлі бағалы қағаздардан құрылады. (бір-бірімен байланысты емес объектілерге салу)

Синергетикалық портфель, бірнеше кәсіпорын бірігіп, инвесторлық бағалықтарды пайдаланылады. (1 ғана объектіге салады)

2. Инвестициялық жобаны таңдау әдістері және критерилері.

Инвестиция критерийлері:

1. салымдардың таза табысы альтернативті салымдардың таза табысынан артық болуы керек (мысалы, банктік пайыз);

2. инвестициялардың рентабельділігі инфляция деңгейінен артық болуы керек;

3. ақшаның уақытша құндылығын есепке алғандағы жоба рентабельділігі альтернативті жобаға қарағанда жоғары болуы керек;

4. инвестициялық жобаларды жүзеге асырғаннан кейінгі активтердің экономикалық рентабельділігі ең болмағанда төмендемеуі қажет.

5. баланс пассивінің құрылымы жетілдірілуі керек. Меншікті қаражат үлесі артады, ал қаржылық рычаг плегосы қызыл сызықтан аспауы керек.

6. жай акцияның нарықтық курсына және жай акцияға таза табыс өседі.

Инвестициялық жоба бағасының әдістері 2 үлкен сыныпқа бөлінеді: жай әдіс және дисконттау әдісі.

1. Жай (статистикалық) әдіс экономикалық әдістердің жетерліктей тез және жай есеп- қисаптың негізінен бағалауды жүргізуге мүмкіндік береді. Жай әдістің көрсеткіші ретінде қолданылады:

1. үлестік капитал салымы өндірістік қуаттылық бірліктерінің пайда болуына немесе өнім шығарылымының бірлігіне

2. жоба пайдасының жай нормасы (пайызда) – таза пайданың инвестициялық жалпы көлеміне немесе инвестицияланатын акционерлік капиталғңа қатынасы;

3. қайтып алудың қарапайым уақыты (инвестицияны қайтару мерзімі), инвестиция жалпы көлемінің таза пайда суммасына және амортизация шегерімінің қатынасы ретінде.

Әртүрлі мерзім уақытына, бір деңгейлі сумма түсімі және төлемін келтірген көрсеткіштер есепке алмайтын қиын критериді пайдалану қажеттілігіне әкеледі.

2. Дисконттау әдісі. Нарықтық экономикада қлолданылатын инвестиция әсерінің бағасы келесі қағидаға негізделед:

• төлем өндірістік және инвестициялық қызмет ақша ағымының көрсеткіштеріне негізделеді;

• ағымдық (дисконтталған) құн көрсеткіштің міндетті тұүрда жорамалдануы.

Ақша ағымының дисконттауы жорамал дәлдігі деп аталатын (әр түрлі уақыт төлем

қадамына байланысты) белгісінің белгіленген уақыт дәлдігіне құндылығы деп аталады.

Экономикалық норманың негізі болып дисконтауда қолданылатын бірлік және пайыз түріндегі пайы болып табылатын дисконт(r) нормасы табылады. Нөлдік уақыт дәлдігінің техникалық көрсеткіші өсім көрсеткіштерін дисконттық коэффициентке көбейту арқылы шығындарды дисконт нормаларының жиі анықтайтын формула:

A1 = 1/(1+r) ( 53)

t-төлем мерзімінің номері (t= 0,1,2,......) Төлем мерзімі жыл, тоқсан, ай және с.с. –да көрініс табады.

r- дисконттық ставкасы, бірлік үлесі. Бөлек құрылатын дисконтты есепке алатын қабатты дисконт қабатын есептейтін сома ретінде есептелінеді. Бұл сомаға тәуелсіз ставка дисконты; инфляциялық сыйақы; тәуекел үшін сыйақы; төменгі өтімділік үшін сыйақы және т.б.

Инвестициялық талдауда дисконттау және компаундирлеу қолданылады.

Дисконттау – болашақ ақшақұнын ағымдық нақты құнына келтіру.

(54)

Компаундирлеу – дисконттауға кері процесс.

. (55)

Инвестицияны қайтарып алу мерзімін анықтау әдісі (РР) инвестициялық жобаның қайтымды мерзімін есептеуден тұрады.

Қарапайым немесе статистикалық қайта сатып алу мерзімі мерзім ұзақтығы бастапқы дәлдіктен сатып алу дәлдігіне дейін. Ғимаратқа бастапқы кезең жобасында нұсқаланады. (әдетте бұл бастапқы операциялық қызмет). Ағымдағы таза кіріс (таза ақша ағымы немесе дифлировароленген баға) жасырынсыз болыа қалады және болашақта осылай қалатын қайта саьтып алу дәлдігі төлем кезеңінен де басқасы ертерек дәлдігі деп аталады.

Дисконттық есеппен қайта сатып алу бастапқы дәлдіден дискноттау есебімен қайта сатып алу дәлдігіне дейінгі ұзақтық кезеңі деп аталады.

Дисконттау есебімен қайта сатып алу дәлдігі таза дисконттық кіріс (NPF) мойындайтын және алда да осылай қалатын сол әлде қайда есеп кезеңінде ерте дәлдік уақыты деп аталады.

Бұл әдіс - әлемдік тәжірибеде кеңінен тараған және ең қарапайымы, ол уақытша қатарланған ақша түсімін сезбейді. (РР) сатып алу мерзімінің төлем алгоритімі инвестициядан болжанатын кірістің бірдей бөлінуі тәуелді. Егер кіріс жылмен тең бөлінген тең бөлінген болса, онда сатып алу мерзімі бір уақыттағы шығынды жылдық кірісінің көлеміне бөлу арқылы есептелінеді. Таяқшалы сан алған жағдайда жақын мақсаттың көбейу жағына қарай дөңгелектенеді. Егер пайда бірдей бөлінбеген болса, ондасатып алу мерзімі кумулятивті кіріспен жабылатын инвестиция кезіндегі тікелей есептеу саны жылмен есептелінеді.

Жалпы есептеу көрсеткіш формуласы :

РР түрін айтады: РР=n, егер Р › IC

Әдістің жеткіліксіздігі соңғы мерзім кірісінің әсерін есепке алмағандықтан болып тұр; бұл әдіс дисконттау бағасына негізделмегендіктен,ол бірақ жылдар бойынша әр түрлі бөлінген тең сомалы кумулятивті кірісті жоба араларындағы айырмашылық істелмейді.

РР критери логикасы былай: ақша құралдары ағымы проектісін басқару арқылы шығын инвеситициясы толық қайтарылатын ол тек базалы кезең санын көрсетеді. Берілген критерий әсері бағалауға пайдалану ғана емес, сонымен қатар өтнемпаздықпен байланысты инвестициялық тәуекел деңгейімен (жалғастырылатын реализация кезең проектісі болса, соғұрлым инвестициялық тәуекел деңгейі жоғары).

Бұл көрсеткіш жетіспеушілігі болып оның инвестицияны саып алу кезеңінен кейін табылатын ақша ағымын есепке алмайды.

Таза келтірілген әсер есебінің әдісі болжанатын уақыт арада басталатын шығыс инвестиция көлемінің (ІС) құрылуына дисконталған таза ақша түсімінің жалпы суммасына негізделеді. Ақша құралдарының ағымы уақытпен бөлінгендіктен, ол инвестицияланатын капиталдан алғысы келетін және алуы мүмкін аналитиктермен (инвесторлармен) қойылған жеке жыл сайынғы қайтару пайызынан шығу r коэффициенті көмегі арқылы дискнотталады.

Айталық, болжам жасалынып жатыр, инвестиция (ІС) n жылы жылдық кіріс көлемде Р1,Р2,.......Рn –ні басқаратын болады.

Жалпы жиналған дисконтталған кіріс (РV) мына формула бойынша есептелінеді:

PV= P/(1+r) (56)

NPV= P/1+r (57)

Егер NPV›0, онда жобаны қабылдау керек; егер NPV‹0 , онда жобадан бас тарту керек; егер NPV=0, онда жоба пайдалы да, шығынды да емес.

Егер болжам қызғылт инвестицияны емес, m жыл ішінде инвестициялық қаржы ресурстарын жорамалдайды , онда NPV төлемі үшін формула келесідей түрінде мидификацияланады:

NPV=P/(1+r) – IC/ (1+i)

Инвесторлық жобаны бағалау әдістері:

1. Өтеу мерзімі.

1. Пайдаланудың есептік мөлшері немесе инвесторлардың тиімділігінің коэф.

2. Таза ағымдық құн немесе таза келтірілген тиімділік.

3. Рентабельділік коэффициенті. Немесе инвестиция рентабельділігі.

4. Пайдаланудың ішкі мөлшері, рентабельділіктің ішкі мөлшері немесе табыстылықтың ішкі мөлшері.

1. Өтеу мерзімі - ол алғашқы салымдарды қайтаруға қажетті уақыт.

Рр- өтеу мерзімі

ІС-алғашқы инвестиция

РV-жинақталған құн

Бұл әдістің тиімділігі - есептеу қарапайымдылығы.

Тиімсіздігі:

- ақшалардың уақытша құндылығын есепке алмау.

- бұл мерзімге шектелген кейінгі ақша ағымдарды есептемейді.

2.Пайданың есептік мөлшері – ARR

РN- баланстық немесе таза пайда (бухгалтерлік нәтижені есепке алады)

3. Таза ағымдық құн - NРV

NРV=PV-JC

Әдіс бойынша жинақталған құн, келешек түсімдер (дисконттау арқылы)

NРV >0, +

NРV<0, -

NРV=0, +,-

4. Рентабельділік – Р_i (салыстырмалы көрсеткіш (дисконттау арқылы.

P_i =PV/JC

P_i>1, + P_i<1,- P_i=1,+,-

5.Пайданың ішкі нормасы - JRR.

JRR=r NPV=0 PV=JC

СС-капиталдың құны.

WACC - капиталдың орта өлшенген құны

JRR>CC₁+JRR<CC₁; -JRR=CC₁; +,-

К_i -і қайнар көзінің құны

Q_i-i қайнар көзінің жалпы қайнар көздерінің ішіндегі үлесі.

Бағалау әдістері ақшаның уақытша құндылығын есепке алумен байланысты. Ақшаны бағалау әдістері 2 топқа бөлінеді:

1. дисконтталған бағалауға негізделген:

Таза ағымдық құн (NPV; Р_i , JRR)

1. есептік бағалауға негізделген: РР, ARR.