2.Дивидендтік саясаттың негізгі көрсеткіштері және оның кәсіпорынның нарықтық құнына әсері

Дивиденд - бір акцияға келетін табыс үлесі және акционердің ағымдағы табысын көрсетеді.

Бір акцияға келетін дивиденд

Жай акция бойынша дивидендтерді төлеу деңгейінің негізгі көрсеткіштері:

1. Жай акцияның табыстылығы. Бір акцияға

EPS=таза табыс – акциянын дивидендтер

жай акцияның айналымы саны

2. ағымдағы табыстылық

k_d= 1 акция девиденд

рыногта 1 акцияның құны

3. Курстық құнды есепке алғандағы акцияның табыстылығы =

= Дивиденд –акцияның курстық бағалы кіріс

Акцияны сатып алу бағасы

ДС дивидендтік шығыс көрсеткіштерінің негізі көрсеткіші болып табылады, акционерлермен нақты төленетін (ДPR) таза табыстың үлесін сипаттайды.

Дивиденд шығысы = дивидендтін массасы * 100%

(%) таза табыс

Дивиденд шығысы = Дивиденд 1 акцияға

1 Акцияның таза табысы

Инвесторлардың таңдауы акцияға дивидендтер өсімінің тұрақты темптегі баға қалыптастыру әдісінің көмегемен жүргізілуі мүмкін.

Гардон формуласы:

P_o (Д_о * (1+д) : (k_s –д) = Д_! : (k_s-д)

мұндағы Р₀ - акцияның нарықтық құны;

Д₀ - соңғы төленген дивиденд;

g - күтілетін жылдық өсім темпі;

k_s - күтілетін табыстылық нормасы.

д – күтілетін жылдық темп көтеруы

Бұл формула кәсіпорын төлем нормасын асыратынын және осымен қатар күтілетін дивиденд мөлшерін өсіретінін көрсетеді, онда бұл акция бағасының өсуіне әкеледі.

Басқа жағынан күтілетін дивиденд мөлшерінің өсуі қайта инвестициялау көлемінің төмендеуіне және қызмет масштабының өсу темпін төмендетеді, бұл акци ябағасының төмендеуіне әкеледі.

3. Дивидендтерді төлеу үшін шектеулер, формалары және қайнар көздері

Дивидендтердің қайнар көзі:

1. есепті кезең табысы және базисті кезең табыстары (үлестірілмеген);

2. пайда және эмиссиялық табыс.

Дивидендтер формасы:

1. ақшамен;

2. қайта шығарылған акциялармен, облигациялармен, өзге да бағалы қағаздармен, тауарлармен.

Акцияларды сатып алудың негізгі әдістері:

1. акцияларды ашық нарықта сатып алу;

2. жеке акционерлерден сатып алу;

3. нақты баға бойынша акцияларды сатып алу туралы немесе сатып алу бағасының белгілі бір интервалда ауытқуы жағдайындағы сатып алатын акцияның жалпы сомасына барлық акционерлерге тендерлік ұсыныс.

Дивидендтер үшін негізгі шектеулер:

1. инвестициялық сипаттағы шектеулер (ақша қаражаттарын салу);

2. қаржылық сипаттағы шектеулер (ақшаның жоқтығы);

3. ұйымдастырушылық-басқарушылық сипаттағы шектеулер.

4. Дивидендтік төлемнің негізгі әдістемесінің сипаттамасы.

Дивидендтік саясаттың типтері:

1. агрессиялық тип: кәсіпорын жұмысының нәтижесіне байланыссыз дивидендтердің тұрақты өсімі (банкроттылық тәуекелінің жоғарлығы);

2. қалыпты тип: дивидендтерді бөлу және өндірісті әрі қарай дамыту бойынша акционерлер арасында ымыраға қол жеткізу;

3. кертартпа тип: кәсіпорынның таза активтер құнының өсуінің жоғарғы қарқыны; дивидендтерді төлеуге емес, өндірісті дамытуға табысты мақсатты бағыттау.

Дивидендтік саясаттың әдістері:

1. дивидендтік табыстың өзгермейтін мәнінің көрсеткішіне негізделген табысты тұрақты пайыздық үлестіру әдістемесі;

2. дивидендтердің тұрақты өсімінің әдістемесі - мақсаты, бір акцияға келетін дивидендтердің тұрақты өсіміне қол жеткізу (ДPS);

3. кепілдендірілген минимум және экстра-дивиденд әдістемесі - келесі принціптерге негізделеді;

а) акция үшін натыланған дивиденд соммасын төлеу;

б) кәсіпорын қызметінің жемісті жұмыс кезеңінде қосымша нақтыланған шұғыл экстра- дивидендтері төлеу.

4. қалдық дивиденд әдістемесі - кәсіпорынның инвестициялық мүмкіншілігінің алғашқы сатылық есебіне негізделеді, капиталдың мақсатты құрылымы;

5. нақтыланған дивиденд әдістемесі - дивидендтердің жиілігі және акция курсының өзгеруіне байланыссыз ұзақ уақыт аралығында акцияға дивиденд соммасының тұрақтылығы.

Дивидендтік саясат бойынша 3 негізгі теория бар:

1 Дивидендтік саясаттың маңыздылығы. Бұл теория бойынша төленетін дивиденттер акционерлердің жалпы табыстылығына тікелей әсер етеді.Акционерлер келешекте жоғары потенциалды табысты тосқанша, қазіргі төмен дивиденттерді алуға қорғалады.

2 Дивидендтік саясаттың маңызды еместігі. Бұл теория бойынша төленетін дивиденттер акционерлердің жалпы байлығына әсер етпейді. Кәсіпорынға дивиденттерді төлеу уақытында маңызды болып есептелмейді. Бұл теория бойынша кәсіпорынның инвестициялық қызметі болып табылады.

3 Салықтық дифференциация теориясы. Бұл теория бойынша акционерге девиденттік табыс емес, капитализацияланған табыс маңызды болып келеді, яғни курстық айырма. Өйткені 1-ші салық салу бойынша тиімсіз.

Дивидендтерді төлеу әдістері:

♦ Тұрақты проценттер әдісі. Бұл жағдайда девиденттерді төлеуге жіберілетін пайдадан тұрақты процент бөлінеді.

♦ Тұрақты сома бойныша төлеу әдісі. Ұзақ мерзімге акциялар бойынша девиденттердің тұрақты сомасы анықталады. Кәсіпорынның жағдайы өзгергенде девиденттердің де сомасы өзгереді.

♦ Минимумды сома және экстра девидентті әдісі. Бұл жағдайда минимумды, тұрақты сома белгіленеді. Егер кәсіпорынның қызметі жоғарылағанда бір уақытта премия ретінде экстра девиденттер беріледі.

♦ Қалдық принципі бойынша төлеу әдісі. Барлық кәсіпорындардың инвестициялық қызметімен байланысты шығындарды өтегеннен кейін пайда қалса, девиденттерді төлеуге жіберіледі.

♦ Дивидендтерді акциялармен төлеу әдісі.

Дивидендтерді төлеу кезеңдері:

• Хабарландыру күні. Бұл күні акционерлер негізгі девиденттік саясат бойынша сұрақтарды шешеді.

• Экстра девидендтік күн. Бұл күн арқылы девидентке құқығы бар акционерлер анықталады. Бұл күнге дейін акцияларды сатып алған акционерлер өткен кезеңнің пайдасына қүқылы болады. Бұл күні немесе келешекте сатып алған акционерлер өткен кезеңнің пайдасына құқығы болмайды.

• Тіркеу күні, яғни бұл күні девидентке құқығы бар акционерлер тіркеуден өтеді.

• Дивидендтер төлеу күні.

Инвесторлық жобалар бойынша шешім қабылдаған кезде алғашқы салымдардың немесе келешекте түсетін табыстардың салыстырылуы және бағалауы қажет.

Инвесторлық жобаны жүзеге асырған жағдайда немесе күрделі салымдар бойынша бюджетті құраған кезде келесідей сұрақтарға негізделеді:

1. сұранысты есепке алғанда өнімнің өткізу көлемі.

1. Кезең бойынша ақша ағымдарды бағалау.

1. Қаржыландыру қайнар көздерін тарту мүмкіншілігін анықтау.

2. Қаржыландыру қайнар көздерінің құнын бағалау.

Инвесторлық жобаны жүзеге асырған кезде ақшалай түсімдер кезең аяғына келтіріледі және дисконттау коэф. Кезеңге сэйкестігін қамтамасыз етеді.

Күрделі салымдар бойынша екі вариантты шешім болады:

1. сатып алу немесе қызмет ететін қуатты кеңейту бойынша шешім. Бұл жағдайда ұзақ мерзімді активтерге салымдар.

1. Ауыстыру бойынша шешім, яғни қызмет ететін жабдықтарды жаңа жабдықтармен ауыстыру.

Дивиденттік саясат- бұл кәсіпорынның қаржылық саясатының бөлігі, таза табысты орнату концепсиясын және оның ішінде меншік иесінің үлесін оның салымына қарай құрау, қолданылатын және капиталдандыратын пайданың бөлімдерінің арасында оптималды қарым-қатынасорнату, және де акцияның нарықтық құнын көбейтуге бағытталған нақты шараларды анықтау.

Нарықтық экономикадағы дивидендтік саясат қаржылық менеджменттің басты мақсатына жету үшін (ағымдағы және жоспарлы кезеңде кәсіпорын иелерінің жағдайын жақсартуды максимизациялауға жету үшін) қамтамасыз ету керек . Пайданы орналастырудың нақты механизмі дивидендтік саясатты іске асырудың нысаны болып табылады, ол 2 негізгі бағыт бойынша іске асырылады: пайданы қайта инвестициялау және кәсіпорын иелеріне табысын төлеу. Қалған пайданы қолдану бағыттары капиталды жинақтау жағынан кәсіпорынның шығыны ретінде қарастырылады.

Пайданы қайта инвестициялау- бұл кәсіпорынның потенциалды табысы ретінде басымды инвестициялық жобаларды экономикалық бағалаудың, зерттеудің, іздестірудің іс-әрекеті және де инвестициялаудың тиімдірек нұсқаларын тәжірбие жүзінде іске асыру.

Кәсіпорынның таза табысының бөлігі анықталған кезеңділікпен акциянерлердің арасында олардың қолда бар акциялардың саны және түрлері бойынша орнатылады. Дивиденд- бұл бір акцияға келетін және акциянерлердің ағымды табысын көрсететін пайданың үлесі. Ресей кәсіпорындарының дивидентік төлемдері бойынша шешімдер жай және артықшылығы бар акцияларға әсер етеді. « Бір акцияның дивиденді» (DPS) көрсеткіші жай акциялар бойынша дивидендтік төлемдердің деңгейінің негізгі көрсеткіштері болып табылады.

Пайдалылық,ағымдық және барлық жай акциялардың табыстылығы кәсіпорының дивидендтік саясатының көрсеткіштеріне маңыздылығын білдіреді.

1. Бір акцияға келетін пайда (EPS)= (таза пайда-артықшылығы бар акциялар бойынша дивиденд) / қолданыстағы жай акциялардың саны.

2.Акцияның ағымдағы(дивидендтік) табыстылығы(бір акцияға келетін орташа табыс) = бір акцияға келетін табыс/ бір акцияның нарықтағы құны.

3.Акциялардың барлық табысы =( дивиденд + акцияның бағамдық құнының өсуі (төмендеуі) ) / акцияның сатып алу бағасы.

Дивидендтік шығудың көрсеткіші (DPR) дивидендтік саясаттың басты аспектісі болып табылады, ол бар акциянерлерге төленетін таза табыстың үлесін көрсетеді. Акциянерлердің табысы ретінде төленетін таза пайданың үлесі көп болған сайын, таза пайданың капитализациялау нормасы төмен болады.

Инвесторлардың талғамына тәуелді дивиденд немесе капитал өсімінен табыстың дивидендтік саясаттағы өзгерісі, 2 қарама – қайшы келетін қорытындысы бар: жоғары ағымдық дивидендтер және қысқа мерзімді кезеңде акция бағаларының өсуі немесе ұзақ мерзімді жоспарда акция бағасын максимизациялайтын дивидендтік төлемдердің болашақ өсуі. Инвесторлардың талғамы тұрақты өсу қарқыны бар дивидендтермен акциялардың баға құрылымы модельінің көмегімен көрсетілуі мүмкін (Гордон формуласы):

P₀ = D₀ (1 + g) : (k_S – g) = D₁ : (k_S – g)

Мұндағы: P₀ – акцияның нарықтық құны; D₀ – соңғы фактілік төленген жылдық дивиденд; D₁ – t=1 жылдағы акцияға келетін дивидендтің күтілетін мөлшері; k_S – акция табысының күтілетін нормасы; g - күтілетін жылдық өсу қарқыны.

Осыдан қарапайым акция табыстарының күтілетін нормасының тұрақты өсетін дивидендтері мына формула арқылы есептелінеді:

K_S = (D₁ : P₀) + g

Мұндағы: (D₁ : P₀) – дивидендтің табыстылығын мінездейтін компоненті, g – капитализацияланған табысты мінездейтін компонент.

Осы формула мынаны көрсетеді: егер кәсіпорын төлемдер нормасын жоғарылатса, онда ол күтілетін дивиденд мөлшерін өсіреді, осының әсерінен акцияның бағасы өсуі мүмкін. Басқаша қарағанда, күтілетін дивиденд мөлшерін өсіргендіктен, қайта инвестиция көлемі азаяды, қызмет масштабының күтілетін өсу қарқыны төмендейді және акция бағаларының төмендеуіне әкеліп соғады.

Сонымен қатар, дивидендтік саясаттың өзгеруі кәсіорынның нарықтық құнның өзгеруіне әсер етеді, осыған көптеген теоретикалық зерттеулер арналған (Ф. Модильянның, М. Миллердің, М. Гордонның, Д. Линтнердің, Р.Литценбергердің, К.Рамасвами және т.б.)

Көптеген теоретикалық зерттеулердің оптималды дивидендті саясатты құраудың ең кең тараған теориялар болып табылатындар мыналар:

1. Тәуелсіздік дивиденд теориясы. Авторлардың тұжырымдауы бойынша, дивидендтің көптігі акциянерлердің жиынтық байлығының өзгерісіне әсер етпейді, ол көбінесе кәсіпорынның инвестициялық саясатына тәуелді болады.

2. «Қолда бардың қадірі » ( «Синица в руках ») теориясы мынадан құралады. Инвесторлар тәуекелдің төмендігін ескере отырып әрқашан ағымдық дивидендтегі табысты қалайды. Теорияның негізгі шешімі: барлық табыстылық формуласында дивидендтік соммада басымды мазмұны бар, немесе оның үлесін көбейте отырып, оның акциянерлерінің жағдайын жақсартуды жоғарылатуға қамтамасыз етуге болады.

3. « Клиентур» теориясы акциянерлердің көпшілігінің күтіліміне сай болатын дивидендтік саясатты іске асыруды ұсынады. Егерде акциянерлердің көпшілігінің негізгі құрамы ағымдағы табысты қаласа, онда дивидендтік саясат басымдылық пайданың бағыты ағымдық қолдану мақсатынан туындауы тиіс.

Дивдендтік саясаттың маңызды элементі дивидендтің нысаны болып табылады, ол ақшалай төленуі мүмкін, ал кей кезде қоғамның жарғысында қарастырылған- өзге мүлікпен: қайта шығарылған АҚ-ның акцияларымен, облигацияларымен, басқа да бағалы қағаздар түрімен, тауармен. Ең көп тараған дивиденд төлеу ақшалай нысанда ( қолма-қол ақшамен кәсіпорын кассасынан, чекпен, төлем талап тапсырмасымен, пошталық аударымдармен).

Нақты кәсіпорында оның барлық қаржылық стратегиясының бөлігі ретінде дивидендтік саясатты құрғанда, дивидендтік шешімдерді қабылдауға кедергі жасайтын факторларды бағалау және талдау керек . Негізгі факторлар мыналар:

1. Инвестициялық мінездің шектеулілігі.

Дивидендтік төлемдердің деңгейін төмендету.

- тез көтеріліп жатқан пайдалы кәсіпорынның алдағы өсімін инвестициялау үшін;

- кәсіпорынның өміршендік кезеңнің бастапқы қадамдарында;

- негізгі қорларды қайта өңдіруді кеңейтуге бағытталған инвестициялық бағдарламаларды қабылдаған кездегі кәсіпорынның инвестициялық қызметін активизациялағанда;

- нарық конъюнктурасының жағымды кезінде инвестициялық жобаларды қолданудың тиімділігін қамтамасыздандырғанда және іске асыруды жылдамдату мақсатында.

2. Қаржылық мінездің шектеулілігі.

Мыналармен байланысты дивидендтік төлемдердің төмендеуі:

- кәсіпорын өтімділігінің жетіспеушілігіі, дивидендті төлемді ақщалай нысанда төлеу үшін керекті құралдар мөлшерінің жоқтығы;

- кәсіпорынның табыстылығының төменділігі;

- тұрақты табыс болмағандықтан;

- кәсіпорын қызметінің тәуекелділік деңгейің жоғарылығы;

- қосымша акциянерлік капиталды тартудың құнының жоғарылығы;

- заемдық капиталдың құнының жоғарлығы;

- сыртқы қаржыландыру көздерімен байланыста болмауы;

- қарыздық міндеттемелердің акциянерлік капиталға қатынасының көрсеткішінің жоғарлығы;

- ақша ағымының соммасы, дивиденд төлеуді кәсіпорынның іс- әрекетін шектеуі;

- инвестордың салық салынатын табыстарының дифференциациасы;

- дивиденд төлемдерді шектейтін несиелік келісім шарттар;

3. Ұйымдық басқарушылық мінездің шектеулілігі.( акционерлердің қызығушылықтарымен байланысы).

Мыналармен байланысты дивидендтік төлемдердің төмендеуі:

- меншік құқығымен байланысты қысылымдар, яғни қаржыландыру құралы ретінде қосымша эмиссиялық акцияларды қолданудың әсерінен жаңа акционерлердің пайда болуы;

- қайта инвестициялауды қалайтын акционерлердің табыстылық деңгейінің жоғарлылығымен байланысты.

Мыналармен байланысты дивиднгдтік төлемдердің жоғарылауы

- кәсіпорын басқаруды бақылауды қажет етумен байланысты (дивиденттік төлемдердің өте төмен деңгейі акциялардың нарықтық құнының төмендеуіне әкеліп соғуы мүмкін)

- нарықтың қаржылық ақпараттармен жетілденбегенімен байланысты;

4. Құқықтық мінездің шектеулілігі

- институциялық шектеулер:

-дивидендтерді ақшалай нысанда төленуіне банкрот кәсіпорынымен тыйым салынуы;

- меншікті капиталдың «желінуін» алдын алу және кредиторлардың құқығын қорғау мақсатында орнатылған нормативтерден бөлінбеген пайданың салық салынуының жоғары болуы.

- дивидендтерді төлеуді шектеу іс әрекеттері.

5. Басқа да шектеулер.

Дивидендтік саясат әр түрлі нысанда іске асырылуы мүмкін. Кәсіпорынның алдағы дамуымен және ағымдағы дивидендтік төлемдер арасында акционердің қызығушылығы бір шешімге келу үшін шектелген оймен байланысты болады. Бұл ұйымның қаржылық имиджін күшейтеді, оның акцияларына тұрақты нарық құрайды, стратегиялық инвесторларды іздестіруді жеңілдетеді және т.с.с.

Дивидентті саясат консервативті болуы мүмкін. Бұл жағдайда төлемдер жоғары емес, оның үлесі тұрақты. Бұл саясат қалдық мінезді құрайды, ол инвестициялық саясаттың басымдылықтарынан туындайды.

Дивидендті саясаттың агрессивті түрі кәсіпорының қаржылық-шаруащылық қызметінің қорытындысына дивидендтерді төлеудің тұрақты өсіміне тәуелсіз бағытталуымен және банкроттыққа жоғары тәуекелділікпен ерекшеленеді.

Дивидендті саясат индифферентті болуы мүмкін, дивидендтік төлемдер тәжірбиеленбеген кезде. Оның себептері өндірістің қайта құрылуымен ұзақ мерзімді жаңалау мінездері рентабельділіктің төмен деңгейімен байланысты болуы мүмкін.

Таңдалған дивидендтік саясаттың шегінде кәсіпорын дивидендтік төлемдерді іске асырудың нақты әдістерін қолданады.

1. Дивидендтік шығу әдістерінің маңыздылығының өзгермелілігін ұстануына пайданы тұрақты пайыздық орнатумен негізделген әдіс.

2. Дивидендтік төлемдерді тұрақты өсу әдісі дивидендті бір акцияға есептегенде ойластырылған өсуі.

3. Кепілденген минимумды және «экстра» дивидендтерді төлеу әдісі акцияға келетін дивидендтің анықталған соммасын тұрақты төлеуді қағидасын ұстану және төтенше «экстра» дивидендтер бойынша қосымша анықталған сомманы кәсіпорынның жұмысы жетілген кезде төлеу.

4. Қалдық дивиденд әдісі кәсіпорынның инвестициялық мүмкіншілігінің тұрлаулылығын есептейді және де капиталдың толық мүсінін, сыртқы капиталдың қол жетімділігі және бағасын есептейді.

5. Анықталған дивидендтік төлемдер әдісі акция бағамының динамикасынан және тұрақты дивидендтік төлемдерден тәуелсіз, ұзақ уақыт аралығында акцияға келетін дивиденд соммасының тұрақтылығымен мінезделеді.