Семинар сабағында типтік есептеулерді орындау бойынша әдістемелік нұсқау

Ағымдағы активтердің өтімділік көрсеткіштері

№	Көрсеткіштер	жыл басына	жыл аяғына	өзгеруі (гр.2-гр.1)
1. 1.1. 1.2. 1.3.	Ағымдық активтер, мың теңге оның ішінде: ақша қаражаттары және қысқа мерзімді қаржылық салымдар дебиторлық қарыздар және басқа активтер тауарлы-материалдық запастар (болашақ кезең шығындарысыз)	13781 1465 1165 11153	21956 1425 2814 17617	+8175 -38 +1749 +6464
2. 2.1. 2.2. 2.3.	Қысқа мерзімді міндеттемелер, мың теңге соның ішінде: қысқа мерзімді міндеттемелер кредиторлық қарыздар басқа ағымдық міндеттемелер	4646 - 4294 349	9681 - 8081 1600	+5038 - +3787 +1251
3.1.	Абсолютті өтімділік коэффициенті (стр1.1:стр.2)	0,315	0,147	-0,168
3.2.	Аралық өтімділік коэффициенті (стр1.1.+стр1.2):стр2	0,566	0,448	-0,018
3.3.	Өтімділіктің жалпы коэффициенті (стр1.1+стр1.2+стр1.3):стр2	2,968	2,268	-,700

Жалпы пайданы талдау

	Көрсеткіштер	Жоспар	Жоспар бойынша нақты өткізілген өнім	нақты
1.	Өткізілген өнімнен табыс	20850	19745	23179
2.	Өткізілген өнімнің өндірістік өзіндік құны	16435	15741	16996
3.	Жалпы табыс	4415	4004	6183

Жалпы пайданың нақты шамасы жоспардан 1768 млн теңгеге артық (6183-4415). Бұл ауытқуға келесі факторлар әсер еткен.

Жалпы пайда бойынша өткен жылдан ауытқуға факторлар әсерін есептеу

Көрсеткіштер	өткен жыл	есептегі жыл
Өнімді өткізуден түскен табыс	24392	23179
Өткізілген өнімнің өндірістік өзіндік құны	20689	16996
Жалпы пайда	3703	6183
Бағалар индексі	1,0	1,05
Салыстырмалы бағалардағы өткізілген өнімнен түскен табыс	24392	22075

Жоғарыда аталған көрсеткіштер әсерін есептейміз:

1) табысқа бағаның арту әсерін анықтау үшін есептегі жылғы өткізілген өнімнен түскен табысты өткен жылдың еркі бағаларына қайта есептеп, содан соң оны соңғы көрсеткішпен салыстыру керек, яғни

23179/1,05=22075; 23179-22075=+1104 мың теңге.

Еркін бағалардың артуы есебінен есептегі жылы 1104 мың теңгеге қосымша табыс алынған.

2) өнім өткізуден табыстың әсерін келесі жолмен есептейміз. Өткен жылы өткізілген өнімнің 1 теңгесіне келетін табыс деңгеін ескерсек, онда оның абсолюттік сомада өсуі немесе төмендеуі өнімді өткізуден түскен табыстың өсуі немесе төмендеуіне пропорционалды жүргізілуі тиіс.

Өнімді өткізуден түскен табыстың өткен жылмен салыстырғанда 9,5% (22075/24392*100=90,5%, 90,5-100=-9,5%) төмендеуі орын алды. Нәтижесінде өнімді өткізуден түскен табыстың төмендеуі есебінен жалпы табыс 352 мың теңгеге (3703*(-9,5)/100=352) төмендеген.

3) өнімді өткізуден түскен табымтың 1 теңгесіне келетін шығындар деңгейінің әсерін анықтау үшін есептегі жылғы өнімді өткізуден түскен табыстың 1 теңгесіне келетін шығындардың нақты деңгейі мен өткен жылдың шығындар деңгейі арасындағы айырманы есептегі жылдың салыстырмалы бағадағы өнімді өткізуден түскен нақты табысына көбейтеміз:

(16996/22075-20689/24392)*22075=-1728 мың теңге.

Сонымен өнім өткізуден түскен табыстың 1 теңгесіне келетін шығындарды төменбету нәтижесінде жалпы табыс 1728 мың теңгеге өскен.

Аталған 3 фактордың әсеренең сомасы

+1104-352+1728=+2480 мың теңге.

Аван сталған капиталдың табыстылығық деңгейі,%

Көрсеткіштер	Өткен жылы	Есептегі жыл	Өзгерісі (+,-)
Таза табыс, мың теңге	5040	6538	+1498
Жалпы активтер	30512	37254	+6742
Жалпы активтердің табыстылық деңгейі, %	16,52	17,55	+1,03

Жалпы активтердің табыстылық дңгейі өткен жылмен салыстырғанда 1,03% артқан.

1. Жалпы активтердің өзгерісінің табыстылық деңгейіне әсерін анықтау үшін

5040*100/37254-5040*100/30512=13,53-16,52=-2,997

2. Ал таза табыстың әсерін табу үшін

658*100/37254-5040*100/37254=17,55-13,53=4,02.

4,02+(-2,99)=+1,03%.

Д₀=Дч₀*100%/ОА₀=5040*100%/30512=16,52%,

Д_шартты=Дч₀*100%/А₁=5040*100%/37254=13,53%.

Сонымен жалпы активтердің өсуі есебінен табыстылық деңгейі 13,53-16,52 =-2,99% төмендеген.

Д₁=Дч₁*100%/ОА₁=6538*100%/37254=17,55%.

Сонымен таза табыстың өсуі есебінен табыстылық деңгейі 17,55-13,53=4,02 % өскен.

-2,99+4,02=+1,03%.

Кәсіпорынның ағымдағы активтерінің айналымдылық көрсеткіштерінің динамикасы

№	Керсеткіштер	Өткен жылы	Есеп беру жылы	Ауыткуы (+, -)
1.	Өнімді сатудан түскен табыс, мың теңге	24392	23179	-1213
2.	Кезеңдегі ағымдағы активтер­дің орташа шамасы, мың теңге	13551	17868	+ 4317
3.	Ағымдағы активтердің айна­лымдылық коэффициенті (1 катар/ 2 катар)	1.80	1,30	-0,50
4.	Ағымдағы активтердің 6ip айналымының күнмен есептелген ұзактығы (360:3 катар)	200	277	+ 77
5.	Айналым каражатын бекіту коэффициенті (2 катар/1 катар)	0,56	0,77	+ 0,21

Кестеден ағымдағы активтердің 6ip жылда айналым жылдамдығының 1,8-ден 1,3 есеге дейін кысқарғаны көрінеді, нәтижесінде 6ip айналымның ұзактығы 77 күнге арткан, бұл кәсіпорынның каржы жағдайының нaшapлaғaнын күәландырады (талданып отырған кезеңде ағымдағы активтерге салынған қаражаттың, толық циклден өтуі мен кайтадан ақша түріне келуі былтырғы жылға қарағанда 77 күнге - ұзақ болады). Осының салдарынан кәсіпорынға былтырғы жыл деңгейінде өндірістік коммерциялық қызметін жалғастыру үшін қосымша қаражат жұмылдыру қажеттігі туындайды.

Капиталды пайдалану тиімділігі көрсеткіштері

Көрсеткіштер	Өткен мерзім	Есептегі мерзім	Ауытқу ()
Кәсіпорын табысы, млн тг.	3290	6720
Өнім өткізуден түскен табыс, млн тг.	20000	38000
Капиталдың орташа жылдық сомасы, млн тг.	24000	37500
Капиталдың рентабельділігі, %	13,71	17,92	4,21
Өткізу (сату) рентабельділігі, %	16,45	17,684
Капитал айналымдылығы коэфиценті	0,833	1,013
Капитал рентабельділігінің келесі есебінен өзгерісі: сату рентабельділігі айналымдылық коэффиценті	(17,684 – 16,45)  0,833 = + 1,03 (1,013 – 0,833)  17,684 = + 3,18
Барлығы			4,21

Кесте деректерінен есептегі мерзімде капитал қайтарымдылығы олардың айналымдылығы есебінен 3,18% артқан, ал өткізу рентабельділігінің өсуі есебінен 1,03% артқан.

Капитал айналымдылығы оның қайтарымдылығымен тығыз байланысты болғандықтан, капитал айналымдылығы көрсеткіштерін зерттеу керек.

Капитал айналымдылығы жылдамдығы келесі көрсеткіштермен сипатталады:

• бір айналым ұзақтығы (П_об)

Мұндағы, Д – берілген мерзімдегі календарлық күндер саны;

• айналамдылық коэффиценті (К_об)

• жүктелу коэффиценті (К₃)

Кесте 13- Айналым капиталы ұзақтығын талдау

Қаржы түрлері	Орташа қалдығы, мың тг.		Түсім сомасы, мың тг.		Айналым ұзақтығы күндер
	Өткен ай	Есептегі ай	Өткен ай	Есептегі ай	Өткен ай	Есептегі ай	Өзгерісі ()
Капиталдың жалпы сомасы оның ішінде:	24000	37500	20000	38000	36,0	29,6	6,4
Негізгі капитал	13300	13750	20000	38000	20,0	10,85	9,15
Айналым капиталы оның ішінде:	10700	23750	20000	38000	16,05	18,75	2,75
 ақшалай қаражат	7400	15200	20000	38000	11,1	12,0	0,9
 дебиторлар	1800	4800	20000	38000	2,7	3,75	1,05
 запастар	1500	3750	20000	38000	2,2	3,0	0,8

Барлық капиталдың және айналым құралдарының жекелеген түрлері бойынша орташа қалдығын орташа хронология бойынша есептейміз:

Мұндағы, С_1об, С_2об, С_{3об, ...,} С_noб - әрбір айдың бірінші күніне қаржыларының қалдығы, теңге; n – айлар саны.

Бір айналым ұзақтығын есептейміз:

күн

күн және т.с.с.

Мұнда өткен аймен салыстырғанда капитал айналымдылығы 6,4 күнге жеделдетілген.