
- •Лекция 4. Экотоксикология. Қосылыстардың уыттылығын бағалау принциптері Жалпы токсикология. Улар туралы жалпы түсінік. Улардың жіктелуі
- •Улы заттардың жіктелуі
- •1. Эндогендік улар - әртүрлі патологиялық құбылыстар кезінде ағзаның өзінде пайда болатын улар (нитрат, нитрит, индол, скатол т.Б.).
- •Пестицидтердің негізгі зиянды параметрлеріне қарай гигиеналық жіктелуі.
- •Уланулар туралы жалпы түсінік. Улардың ағзаға енуі және сыртқа бөлініп шығу жолдары.
- •Улы заттар токсиметриясының негізгі критерилеріне (өлшем бірліктеріне) сипаттама :
- •Удың жануарлар ағзасына әсері
- •Малдың улы заттарға сезімталдығы
- •Ағзаның жағдайы
- •Удың ағзаға ену жолдары
- •Удың ағзаға таралуы және оның талғамалы әсері
- •Улы заттардың ағзадағы күйі және оларды залалсыздандыру жолдары
- •Ағзадан удың бөлінуі
- •Жіті және созылмалы уланулар туралы түсінік
- •2. Созылмалы улану - көбінесе клиникалық белгілердің жасырын өтуімен және жануарлардың жалпы жағдайының аз ғана өзгеруімен сипатталады.
- •Уланудың пайда болуы ( шығу тегі) және себебі
- •Улануды клиникалық бағалау
- •1. Ас қорыту жүйесіндегі өзгерістер - пальпация кезінде ауырсыну, құсу, іш өту (газ жиналу – тимпания).
- •2. Жүйке жүйесінің қызметінің бұзылуы - талма,қозу және қысылу, жоғары сезімталдық (гиперестезия) , т.Б.
- •Уланудағы болжау
- •Уланған мал өлексесіндегі патологиялық-анатомиялық өзгерістер
- •Улануды емдеудің жалпы принциптері Улану кезінде көрсетілетін алғашқы көмек
- •Уланудың алдын алу
- •Ауыл шаруашылығы малдарының азықтары
- •Ауыл шаруашылық малдарының азығындағы нитрат және нитриттердің қолдануға болатын шектеулі мөлшері
- •Соттық -ветеринарлық сараптау
- •Соттық-ветеринарлық сою
- •Токсикологиялық талдау
- •Орап-қаптау және зертханаға жіберу
- •Токсикологиялық талдаудың негізгі тексеру әдістері
- •1. Биологиялық әдіс
- •2.Биохимиялық әдіс
- •3. Химиялық әдіс
- •4. Физикалық-химиялық әдіс.
- •5. Ботаникалық әдіс
Ағзадан удың бөлінуі
Улы заттар ағзадан әртүрлі жолмен бөлініп шығады.
Алиментарлы жолмен түскен улар ағзадан құсу актісі арқылы шығуы мүмкін,
ал удың сорылып болғаннан кейінгі негізгі шығу жолы бүйрек пен несеп шығару жолдары болып табылады. Көбінесе улардың ағзадан бөлінуіне ас қорыту жолы (қи, нәжіс), тыныс алу мүшелері және бездер (сүт, сілекей, тері) белсенді әсер етеді.
- Улы заттар ағзадан құсу арқылы шыққанда, олар өзгермеген күйде шығады. Сондықтан, құсықты зерттеудің улануды балаудағы маңызы өте құнды болып есептеледі. Бұл соттық ветеринария жағынан да аса маңызды.
Несеп сынамаларын зерттеген кезде көп жағдайда удың өзі емес қалдықтары табылады. Бұл атропин, стрихнин секілді заттармен уланғанда болуы мүмкін. Несеп бөлу мүшелері арқылы суда еритін және ағзаға қан арқылы таралатын заттар шығарылады. Несептің құрамында алколойдтар, нитраттар, эфир майлары, метал қосылыстары болады. Жіті және созылмалы улануларда несепті зерттеудің улануды балауда маңызы зор. Құсу актісі тән емес барлық малдарда улы заттар нәжіспен шығарылады. Бұл негізінен ірі қара малы мен жылқыларға қатысты. Дегенмен, құсу актісі тән болса да, улы заттың бір бөлігі нәжіс арқылы шығарылады. Бұл көбінесе, удың ішекте нашар ыдырап, қанның құрамына енбеген жағдайда болады. Осындай жолмен ағзадан алколойдтар, металл қосындылары, кейбір улы заттар өзгермеген қалпында бөлініп шығады.
Мал дәрігерлік токсикологияда улы заттардың деммен (тыныс алу) бөлінуінің маңызы да айтарлықтай. Мысалы: шыққан ауадан сарымсақтың иісі шықса, онда ол мышьяк қосылыстарымен уланғандығын көрсетеді.
Сонымен қатар, кейбір уытты заттар едәуір мөлшерде сүтпен бөлінеді. Әсіресе, сүттің құрамындағы хлорорганикалық қосылыстардың (ДДҮ, гексахлоран т.б.) болуы, жас төлдер мен адамдарға қауіп төндіреді. Тірі кезіндегі созылмалы улануды анықтау үшін, экскретті зерттеу құнды болып табылады (зәр, нәжіс, құсық массасы).
Жіті және созылмалы уланулар туралы түсінік
Улану деп- жануар ағзасына улы заттар енгенде болатын патологиялық өзгерістерді айтамыз. Улану уақыты жіті және созылмалы болып бөлінеді.
1. Жіті улану - құстарда немесе жануарларда клиникалық белгілердің кенеттен байқалуымен және ауыр жағдайда өтуімен сипатталады, ол көбінесе кенеттен болатын өліммен аяқталады. Жіті улану кезінде ағзаға түскен удың уыттылығы мен ағзаның жағдайынның шешуші маңызы бар.
2. Созылмалы улану - көбінесе клиникалық белгілердің жасырын өтуімен және жануарлардың жалпы жағдайының аз ғана өзгеруімен сипатталады.
Ағзаға ұзақ уақыт ішінде, улы заттардың аз мөлшерінің енуі, созылмалы уланудың негізгі себебі болып табылады. Созылмалы улану, жануарлардың өлуіне әкеп соқтырмайды, бірақ олардың өнімділігін айтарлықтай төмендетеді. Бұдан бөлек, мұндай жануарларды союға мәжбүр болған жағдайда, олардың етінде у қалдығының аздаған мөлшерінің кездесуі мүмкін екенін ескере отырып, олардан алынған етке сақтықпен қараған жөн . Бұл, әсіресе, паренхиматозды мүшелерге және бірінші кезекте, бауырға тән.
Соңғы жылдары ауыл шаруашылығындағы пестицидтердің кең таралып, нығаюына байланысты, улы заттардың өсімдіктерден адам ағзасына жануарлар арқылы енуі маңызды мәселе болып отыр. Медициналық токсикология бұл проблемаға ертеден-ақ үлкен көңіл бөлуде. Бұл мәселеге ветеринарлық токсикологияның да қызығушылығы жоғалған жоқ.