2.3.Навъњои андоз дар љт

Андозњо аз рўи омилњои гуногун навъбандї карда мешаванд. Вобаста аз рўи сатњашон дар низоми худ, онњоро ба ду намуд КА дар моддаи 6 људо кардааст: андозњои умумидавлатї ва андозњои мањаллї. Ба андозњои умумидавлатї инњо дохил мешавад:

1) андози даромад аз шахсони воќеї (андоз аз даромади шахсони воќеї);

2) андоз аз фоидаи шахсони њуќуќї;

3) андоз аз арзиши иловашуда;

4) аксизњо;

5) андози иљтимої;

6) андози замин;

7) андоз аз истифодабарандагони ќаъри замин;

8) андоз аз истифодабарандагони роњњои автомобилгард;

9) андозе, ки тибќи низоми соддакардашуда пардохта мешавад;

10) андози ягона барои истењсолкунандагони мањсулоти кишоварзї;

11) бољи гумрукї ва дигар пардохтњои гумрукї;

12) бољи давлатї;

13) андоз аз фурўш (нахи пахта ва алюминийи аввалия);

14) андози њадди аќал аз даромадњо;

15) андоз аз мањсулоти коркарди молњо;

16) Роялти барои об; (ќљт аз 26.03.09, № 493)

17) дигар пардохтњои њатмии умумиљумњуриявї.

Ба андозњои мањаллї инњо дохил мешаванд:

1) андоз аз амволи ѓайриманќул;

2) андоз аз соњибони воситањои наќлиёт;

3) андоз аз фурўши чакана;

4) дигар пардохтњои њатмии мањаллї.

Вобаста ба тарзи ситонидани андозњо, онњо ба ду намуд људо мешаванд:

- андози мустаќим;

- андози истеъмолотї (ѓайрмимустаќим).

Андози мустаќим дар рафти харидани неъматњои гуногуни моддї ва андози ѓайримустаќим дар рафти масраф гаштани онњо ситонида мешаванд. Меъёри чунин таќсимот имконияти ба зиммаи истеъмолкунандагон гузоштани андозњо мебошад. Ин тарз пешбинї менамояд, ки супорандаи охирони андозњои мустаќим касест, ки даромад мегирад. Масалан, андози даромади шахсони њуќуќї њангоми даромад дидан пардохта мешавад, андози соњибони воситањои наќлиётро моликон месупоранд. Инњо андозњои мустаќиманд.

Аксизњоро мисли андози арзиши иловашуда, ё андоз аз фурўши чакана дар нињояти кор истеъмокунандагони мол мепардозанд, чунки онњо њамчун нархи илова ба арзиши он њамроњ карда шудааст.

Њамин тавр, агар андозњои мустаќим бевосита аз даромад ё худ амволи андозсупоранда гирифта шавад, андозњои ѓайримустаќим дар шакли иловапулї нархи фурўши мол, кору хизматрасонї ситонида мешаванд.

Аз рўи субъекти андозбандишаванда, андозњо ба се намуд таќсим карда мешаванд:

1. андозњо аз шахсони воќеї;

2. андозњо аз шахсони њуќуќї;

3. андозњои њамљавор.

Вобаста ба маќсадњои истифодабарии андозпулињо, андозњо боз ба ду намуд људо карда мешаванд:

1. андозњои умумї;

2. андозњои маќсаднок (масалан, андози иљтимої ё андоз аз истифодабарандагони роњњои автомобилгард).

Андозњоро ба андозњои таќсимшаванда ва миќдорї, вобаста ва танзимкунанда ва ѓайра људо кардан аст.

Њоло низоми андозњои таќсимшаванда хеле кам ба кор бурда мешавад. Онњо асосан дар андозбандии мањаллї истифода мегардад. Масалан, дар КА номгўи васеи пардохтњои њатмии мањаллї пешбинї шудааст. Бинобар ин, барои таъминоти камуналї Маљлисњои мањаллии вакилони халќ метавонанд дар асоси талаботњои мушаххас андози маќсаднок муќаррар намоянд.

Андозњои миќдорї бар акси андозњои таќсимшаванда на ба талаботи пўшонидани харољот, балки ба имконияти андозњоро пардохта тавонистани андозсупоранда асос ёфтаанд. Ин андозњо вазъи дороии амволии андозсупорандаро мустаќим ё ѓайримустаќим ба њисоб мегиранд.

Андозњои вобаста даромадњое мебошанд, ки ба муддати дароз пурра ё ќисман њамчун манбаи даромади ягон буљети мушаххас вобаста карда шудаанд. Чунончї, андозњои мањаллї ба буљетњои дахлдори мањаллї вобаста карда шудаанд.

Андозњои танзимкунанда њар сол бо маќсади талофи каср (дефисит) байни буљетњои дахлдор таќсим карда мешаванд. Мутобиќи КА њамаи андозњои умумидавлатї андозњои танзимкунандаанд. Маблаѓи ин андозњо байни буљетњои љумњурї ва мањаллї тавассути Ќонуни њар сол ќабулшаванда дар бораи буљети давлатї таќсим карда мешавад.

Ба андешаи И.И.Кучеров пардохтњои њатмие вуљуд доранд, ки онњоро квадиандоз номидан мумкин аст. Онњо аломатњои андозро надошта, вали характери њатмиро дар нисбати супорандаи муайян доранд¹⁶. Масалан, парафискалитет. Чунин пардохти њатмї ба манфиати шахси њуќуќии њуќуќи амма ё хусусї, ки маќомоти њокимияти давлатї ва идоракунї нестанд. Мисоли он шуда метавонад хирољи њакамї, ки барои маблаѓгузории њаќќи корї њакамот, харољоти ташкил ва гузаронидани баррасии бањс ва ѓайра пардохта мешавад.

Ба номгўи квазиандозњо инчунин хирољњои патентгирї, суѓуртапулї ба бунёдњои давлатї ё хусусии суѓуртакунанда ва ѓайра дохил мешаванд.