Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
каржы теориясы.docx
Скачиваний:
0
Добавлен:
01.07.2025
Размер:
125.66 Кб
Скачать

27.Шаруашылық жүргізуші субьектілердің капиталы (өндірістік қорлар)

Шаруашылықтық-қаржылық қызмет үдерісінде шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржылық ресурстарды – мақсатты пайдалануға арналған ақшалай қаражаттарды қалыптастырып, пайдаланады. Олар үнемі қозғалыста болады: түседі, қордаланады, жұмсалады.Шаруашылық жүргізуші субъектілердің жұмыс істеуі үшін неғұрлым елеулілері мен маңыздылары қаржылық ресурстардың мына нысандары болып табылады: жарғылық капитал, резервтік капитал, қорланымға, тұтынуға, еңбекке ақы төлеуге арналған қаражаттар, валюталық, жөндеу қаражаттары. Дербестік жағдайларында шаруашылық жүргізуші субъектілер басқа да мақсатты ақшалай қаражаттар құруы мүмкін, мысалы, медициналық сақтандыру, жекешелендіру, өндірістік және әлеуметтік инфрақұры­лым дамуына қатысудың үлестік қаражаттары және басқалары. Жарғылық капитал (қор) мемлекет, басқа меншік иесі немесе құрылтайшы берген шаруашылық жүргізуші субъект (ұйым) мүлкінің (капиталының) мөлшерін сипаттап көрсетеді және алғашқыда, шаруашылық жүргізуші субъектілерді құрғанда өндірістік капиталды, материалдық емес активтерді, айналым құралдарын сатып алудың көзі болып табылады. Кәсіпорындардың өндірістік және коммерциялық қызметі негізгі өндіріс­тік капиталдарды – негізгі және айналым капиталдарын пайдаланумен байла­нысты болады. Өндірістік капиталдардың бұлай бөлінуі олардың айналымының сипатымен және дайын өнімді жасаудағы қатысуының нысанымен байланысты.Қаржының арқасында кәсіпорындардың өндірістік капиталдарының (негізгі айналым капиталдарының) тұрақты толық айналымы болып отырады. Бұған өндірістің натуралдық-заттай элементтерін – еңбек құралдары мен еңбек заттарын сатып алу, көбейту немесе олардың орнын тол­тыру үшін қаржылық ресурстарды авансылау жолымен жетеді. Еңбек құралдары мен еңбек заттарынан тұратын, құндық нысанда көрінетін өндіріс құрал-жабдық­тары негізгі және айналым капиталдары болып табылады.Бұл қорлардың толық айналымының сипаты ажаратылады. Негізгі өндірістік капиталдар мен материалдық емес активтер өндіріс үдерісінде ұзақ уақыт бойы қатысады және өзінің құнын біртіндеп, бөліп-бөліп тозығына қарай жаңа өнімнің құнына көшіреді. Көшу үдерісін амортизация, көшірілген құнның үлесін амортизациялық норма, ал бұл үлестің ақшалай көрінісін амортизациялық аударымдар деп атайды.Айналым қорлары айналым өндірістік қорлары мен айналыс қорларын кіріктіреді, олар әр түрлі сфераларға – өндіріске және айналысқа қатыстылығына қарай ажыратылады.Айналым өндірістік қорлары да өндірістің әр түрлі жақтарын көрсетеді. Олардың бір бөлігі – өндірістік босалқы қорлар еңбек заттарының (предметтерінің) құнын (шикізаттың, сатымдық шала фабрикаттардың, негізгі және қосалқы материалдардың, отынның, ыдыстың, босалқы бөлшектердің), сондай-ақ белгіленген ең аз немесе шектік мөлшерлердің шектерінде еңбек құралдарының бір бөлігін де (арзан бағалы және тез тозғыш заттар) кіріктіреді. Басқа бөлігі – аяқталмаған өндіріс ұқсату, өнімді жасау үдерісіне тартылған заттардың құнын сипаттайды. Үшінші бөлік – болашақ кезеңдердің шығыстары – ағымдағы кезеңде өндірілетін, бірақ кейінгі кезеңдерде өнімнің өзіндік құны есебінен өтелетін шығындар.Айналыс қорлары айналыс сферасымен байланысты; оларға қоймалардағы дайын өнім мен тұтынушыларға жөнелтілген өнім, кассадағы және банктерде шоттардағы ақшалай қаражаттар, есеп-қисаптардағы қаражаттар, дебиторлық берешек жатады. Айналыс қорлары өндіріс пен айналысты қауыштырады.Айналым өндірістік қорлары мен айналыс қорларына авансыланған ақшалай қаражаттар шаруашылық жүргізуші субъектінің айналым қаражаттары ретінде болады. Жұмыс істеп тұрған шаруашылық жүргізуші субъектілерде негізгі және айналым капиталдарының орны өнімді (қызметтерді) сатқаннан кейін және тиісті табыс түскеннен кейін толтырылады. Өндірістік капиталдарды көбейтудің көзі бұдан басқа, айналымнан тыс активтердің (негізгі капиталдың) қайта инвестицияланатын бөлігі, айналым активтерінің шашыратылатын бөлігі, кредиторлық берешек, борыштық бағалы қағаздардың (облигациялардың) эмиссиясы, лизинг болып табылады. Сөйтіп, өндірістік капиталдарды жасау мен оның өсімін қаржыландырудың көздерін меншікті, тартылған және қарыздық қаражаттарға топтастыруға болады. Айналым қаражаттарының аса маңызды құрамды бөлігі меншікті айналым қаражаттары болып табылады, өйткені олардың болуы, сақталымдылығы, басқа қаражаттармен ара салмағы нақтылы рыноктағы кәсіпорынның қаржылық орнықтылығының дәрежесін анықтайды.

ЭЭЭЭЭЭ