Кккккккк

15.Кірістер мен шығыстар жүйесіндегі макроэкономикалық тепе-теңдіктің сызбасы

Макроэкономикалық тепе-тендіктің жай-күйі мынадай аса маңызды экономикалық параметрлерді теңестіруді қажет етеді: сұраным мен ұсыным; тауар және ақша массасы; жинақ ақша мен инвестициялар; инфляция және жұмыссыздық; еңбек өнімділігі және оған ақы төлеу; қаржы ресурстары және қоғамның әлеуметтік-экономикалық қажеттіліктері; мемлекеттік бюджеттің кірістері мен шығыстары; бюджет тапшылығының мөлшері және оны жабудың көздері; төлем балансының активі мен пассиві. Аталған арақатынастардың тіпті біреуі бойынша ғана тепе-теңсіздікке жету бір мезгілде біреуінде немесе бірнеше басқаларында тепе-тендікті тудыратыны анық.

Қаржы теориясында мемлекет қаржыларының ұлттық өнім мөлшерімен өлшенетін өндіріске әсерін түсіндіру үшін "мульти¬пликатор" ұғымы пайдаланылады.

Макроэкономическое равновесие - это состояние в экономике, когда совокупный спрос равен совокупному предложению. Макроэкономическое равновесие является таким состоянием, которое одновременно устраивает и потребителей и производителей. То есть их устраивает уровень цен в экономике, и они не собираются менять свои планы в отношении покупок и продаж. Макроэкономическое равновесие в реальной экономике определяется по двум индикаторам: инфляции и безработице. В условиях равновесия темпы инфляции минимальны и наблюдается только естественный уровень безработицы (см. главу 12)

Данная экономическая ситуация на графике (см. рис.11.4.) представлена точкой пересечения кривых совокупного спроса (АД) и совокупного предложения (АS).

Мультипликатордың тұжырымдамасы жалпы ұлттық өнімнің (ЖҮӨ) ауқымын екі әдіспен анықтаудан барып шығады:

- шығыстар бойынша, яғни бүкіл өндірілген өнім массасын

сатып алуға қажетті экономикалық субъектілердің барлық шы-

ғыстарының жиынтығы бойынша;

- кірістер (немесе бөліс) бойынша, яғни субъектілердің өнім

өндіруден алатын табыстары тұрғысынан.

Тепе-теңді ұлттық өнім және шығыстардағы ұлттық өнімдердің осы өзгерісін тудырған бастапқы өзгерістен ауытқудың арақатынасын шығыстардың мультипликаторы, ал салық төлемдеріндегі өзгерістің тепе-теңді ішкі ұлттық өнімнің одан туындайтын өзгерісіне қатынасын салықтардың мультипликаторы деп атайды.

Бірінші критерий бойынша ЖҰӨ-нің (GNP) құны мына формула бойынша қалыптасады:

ЖҰӨ (GNP) = С+1g + G+Xn

Мұндағы: С - үй шаруашылығының немесе елдің бүкіл хал-

қының тұтыну шығыстарының көлемі;

I g — жалпы жекеше ішкі инвестициялар;

G — тауарлар мен қызметтерді мемлекеттік көтере сатып алу (өндірісті арттыратын трансферттік төлемдерді шығара отырып);

Хn— таза экспорт, яғни экспорт көлемінің импорттан асып түсуі.

Бұдан әрі, жалпы ұлттық өнімнен ЖҰӨ мен капиталды тұтынуға аударылатын аударымдар, яғни амортизациялық аударымдар арасындағы айырма ретіндегі таза ұлттык өнім (ТҰӨ) бөліп шығарылады.Инфляцияны немесе дефляцияны (бағалардың төмендеуі) ескере отырып түзетілген ЖҰӨ көрсеткіші нақты ЖҰӨ деп аталады.

Мультипликатор іс-әрекетінің негіздемесі "үнемдеуге шекті бейімділік" — MPS және "тұтынуға шекті бейімділік"- МРС ұғымдарымен анықталады. Бірінші жағдайда бұл үнемдеулердегі өзгерістің кірістегі өзгерісіне қатынасы, екіншісінде — тұтынуға өзгерістің кірістегі өзгерісіне қатынасы. Осыны негіздей оты¬рып, мультипликатордың сандық мәнін мына ара салмақпен білдіруге болады.

ме =1/MPS = 1/1-МРС

Салықтар тұтыну мен үнемдеудің көлемін төмендетуге және тепе-тенді ТҰӨ-нің мөлшерін азайтуға жеткізетін кірістердің қысқаруын тудырады. Өнімнің көлеміне (салықпен бірге) үнемдеу мен импорт осыған ұқсас әрекет етеді.

Салыктардың төмендеуі жиынтық шығыстардың графигінің ауысуын және ТҰӨ-нің еселенген артуын тудырады. Шығыстар мултипликаторының іс-әрекетіне қарама-қарсы салық мультипликаторының іс-әрекеті осылайша көрінеді.

ММММММ