Раздзел дзевятнаццаты Гальфштрэм

Гэтае жудаснае здарэнне, на якое ніхто з нас ніколі не забудзецца, адбылося 20 красавіка. Я апісаў яго пад свежым уражаннем толькі што перажытага хвалявання. Пасля я перагледзеў сваё апавяданне і прачытаў яго Канселю і канадцу. Яны знайшлі, што яно зусім дакладнае, але недастаткова эфектнае. Каб апісаць такую карціну, трэба мець талент самага славутага з нашых паэтаў — Віктара Гюго, аўтара “Працаўнікоў мора”.

Я сказаў ужо, што капітан Нэма плакаў, гледзячы на мора. Ён быў бязмежна сумны. За час нашага сумеснага плавання ён губляў ужо другога таварыша. І якая жудасная смерць! Яго таварыш, расціснуты, задушаны, зломлены страшэннымі шчупальцамі спрута, струшчаны яго жалезнымі сківіцамі, не будзе нават, спачываць побач з сваімі таварышамі ў спакойных водах каралавага могільніка!

Я сам быў узрушаны да глыбіні душы гэтым жудасным крыкам, які раптам раздаўся ў час барацьбы. Гэты няшчасны француз у час гібелі забыўся, што ён павінен гаварыць на ўмоўнай мове і загаварыў на мове сваёй радзімы. Значыцца, сярод людзей каманды “Наўтылуса”, адданых душой і целам капітану Нэма, таксама як і ён парваўшых сувязі з чалавецтвам, у мяне быў зямляк! Ці быў ён адзіным у гэтым дзіўным калектыве, які складаўся, як відаць, з прадстаўнікоў самых розных нацыянальнасцяў? Гэта была яшчэ адна з не вырашаных праблем, якія ўзнікалі адна за другой перада мною.

Капітан Нэма пайшоў да сябе, і я некалькі дзён не бачыў яго.

Але я мог здагадацца па паводзінах падводнага карабля, душой якога ён быў і які адбіваў усе яго перажыванні, якой вялікай была яго смута.

“Наўтылус” не плыў болей у пэўным кірунку. Ён насіўся, як труп, па волі хваляў. Яго вінт быў вызвалены ад пут, але ён ледзь варушыўся. Капітан Нэма ніяк не мог пакінуць гэтае месца бойкі, не мог пакінуць мора, якое паглынула аднаго з яго таварышаў.

Так прайшло дзесяць дзён. І толькі першага траўня “Наўтылус” рашуча ўзяў курс на поўнач, міма Багамскіх астравоў, да вусця Багамскага канала.

Мы плылі цяпер па цячэнню вялікай ракі акіяна, у якой ёсць свае берагі, свае рыбы і свая ўласная тэмпература. Я маю на ўвазе Гальфштрэм.

І сапраўды, гэта натуральная рака, якая вольна цячэ пасярод Атлантычнага акіяна, вада якой ніколі не злучаецца з акіянскай вадой. Гэта салёная рака, больш салёная, чым акаляючае яе мора. Яе сярэдняя глыбіня — тры тысячы футаў, яе сярэдняя шырыня — шэсцьдзесят міль. У некаторых месцах яе цячэнне дасягае чатырох кіламетраў у гадзіну.

Вытокі Гальфштрэма, калі можна так назваць іх, былі адкрыты капітанам Моры. Яны знаходзяцца ў Біскайскай затоцы. Там цячэнне яшчэ мала вызначаецца па тэмпературы і колеру, ледзь пачынаючы фармавацца. Далей Гальфштрэм спускаецца на поўдзень, уздоўж экватарыяльнай Афрыкі, паглынаючы па дарозе цеплыню праменняў трапічнага сонца, перасякае Атлантычны акіян, дасягае мыса Рок, на бразільскім беразе, падзяляецца на два рукавы, адзін з якіх яшчэ больш награецца, праходзячы праз гарачыя воды Антыльскага мора. І тут Гальфштрэм, які павінен ураўнаважваць тэмпературу зямнога шара, уступае ў свае абавязкі. Нагрэты амаль да кіпення ў Мексіканскай затоцы, ён падымаецца на поўнач, да амерыканскага ўзбярэжжа, даходзіць да Ньюфаўндленда, змяняе кірунак пад ціскам халоднага цячэння Дэвісавай пратокі і зноў цячэ да акіяна па вялікай акружыне; каля сорак трэцяй паралелі Гальфштрэм падзяляецца на два рукавы, з якіх адзін пры дапамозе паўночна-ўсходняга пасата вяртаецца да Біскайскай затокі і Азорскіх астравоў, другі-ж, сагрэўшы берагі Ірландыі і Нарвегіі, ідзе далей Шпіцбергена, дзе тэмпература ахалоджваецца да чатырох градусаў і стварае вольнае мора паўночнага полюса.

Па выхадзе з Багамскага канала Гальфштрэм, маючы чатырнаццаць лье ў шырыню і трыста пяцьдзесят метраў глыбіні, цячэ з хуткасцю васьмі кіламетраў у гадзіну. Гэтая хуткасць паступова змяншаецца па меры набліжэння да поўначы. І трэба пажадаць, каб гэтая паступовасць зніжэння хуткасці засталася і надалей, бо калі хуткасць і кірунак цячэння зменіцца, то еўрапейскаму клімату пагражаюць такія змены, вынікі якіх цяжка сабе ўявіць.

Па гэтай рацэ ў акіяне і плыў “Наўтылус”.

А поўдні мы з Канселем стаялі на палубе. Я расказваў яму аб некаторых уласцівасцях Гальфштрэма. Скончыўшы тлумачэнне, я прапанаваў яму апусціць руку ў цячэнне.

Кансель паслухаўся і быў вельмі здзіўлены, не адчуўшы ні цеплыні ні холаду.

— Гэта таму, — сказаў я яму, — што тэмпература вады Гальфштрэма, пры выхадзе з Мексіканскай затокі, мала адрозніваецца ад тэмпературы чалавечага цела. Гальфштрэм — гэта велізарная крыніца цяпла, дзякуючы якой берагі Еўропы пакрыты вечназялёнымі раслінамі. Па вылічэннях Моры, цеплынёвая энергія, якую аддае прырода на награванне вады Гальфштрэма, магла-б падтрымліваць у расплаўленым стане цэлую раку з жалеза, велічынёй як Амазонка або Місуры.

У гэтым месцы хуткасць Гальфштрэма дасягала двух метраў з чвэрткай у секунду. Цячэнне рэзка адрознівалася ад акаляючага мора. Яго цёмныя, багатыя солямі воды выразна вылучаліся сваім чыстым сінім колерам на фоне зялёных марскіх хваляў. Дэмаркацыйная лінія між імі была настолькі выразнай, што недалёка ад Каралінскіх астравоў быў момант, калі можна было заўважыць, як нос “Наўтылуса” рассякае ўжо воды Гальфштрэма, тады, як вінт пеніць яшчэ акіянскія хвалі.

Гальфштрэм цягнуў за сабой цэлы свет жывых істот. Арганаўты, якія водзяцца ў Міжземным моры, вандравалі тут незлічонымі зграямі. З храшчовых самымі значнымі былі скаты, у якіх хвасты складалі амаль трэць усяго цела; яны мелі форму вялізных косавугольнікаў, футаў дваццаць пяць даўжынёй. Потым мы бачылі маленькіх акул у метр велічынёю, з вялікай галавой і кароткай круглай мордай, з шматлікімі радамі вострых зубоў; цела іх, здавалася, было пакрыта лускай.

Сярод касцістых рыб я адзначыў губанаў, якія водзяцца звычайна ў гэтых, марах; споргаў; паласатых змеегаловаў даўжынёй адзін метр, з целам, нібыта размаляваным палосамі, якія цягнуцца ў выглядзе кропак і плям і на плаўніках; залатую макрэль прыгожага залацістага колеру з сіняватым адценнем; палтусаў, або флетан, з вачыма на правым баку; ромбаў, якія належаць да таго-ж сямейства, што і палтусы, але з вачыма і шырокім ротам ужо на левым баку; мноства дробных бекасавых рыб з трубчатым лычам, афарбаваных у бледна-чырвоны колер на спіне і ў срабрысты на жываце; розных прадстаўнікоў сямейства сёмгі і г. д.

Уначы фасфарасцэнцыя вод Гальфштрэма спаборнічала з электрычным святлом нашага пражэктара. Асаблівай яркасці гэтае свячэнне дасягала напярэдадні навальніцы.

Восьмага траўня мы былі яшчэ на траверзе мыса Гатэраса, на шыраце Паўночнай Караліны. Шырыня Гальфштрэма мае тут семдзесят пяць міль, а глыбіня — дзвесце метраў. “Наўтылус” па-ранейшаму ішоў абы куды. Усе перасцярогі, здавалася, былі пакінуты. Пры гэтых умовах уцяканне здавалася нам зусім магчымым. І сапраўды: заселеныя берагі ўсюды забяспечвалі прытулак; па моры хадзіла шмат параходаў, якія курсіравалі паміж Бостанам і Нью-Ёркам або Мексіканскай затокай; дзень і ноч плылі маленькія нагружаныя шхуны, дастаўляўшыя груз у розныя пункты амерыканскага берагу. Мы маглі спадзявацца, што нас падбяруць. Наогул гэта быў той самы доўгачаканы “зручны выпадак”, не гледзячы на тое, што ад берагоў Злучаных штатаў нас аддзялялі цэлых трыста міль.

Але адна прыкрая акалічнасць перашкаджала ажыццяўленню планаў канадца: было дужа дрэннае надвор’е. Мы набліжаліся да месцаў, дзе заўсёды бушуюць навальніцы, — тут была сапраўдная радзіма смерчаў і цыклонаў, якіх выклікае Гальфштрэм. Пусціцца ў дарогу на крохкай шлюпцы ў буру — значыла ісці на верную гібель. Нэд Лэнд разумеў гэта і, скрыгаючы зубамі ад бяссільнай злосці, адкладаў уцёкі з аднаго дня на другі, ён нарэшце захварэў страшэнным сумам па радзіме, і толькі вызваленне магло яго вылечыць.

— Спадар прафесар, — гаварыў ён мне. — Трэба пакончыць з гэтым! Ваш Нэма аддаляецца ад заселеных зямель і ідзе на поўнач. Але я ўжо казаў вам, што з мяне хопіць паўднёвага полюса, мне няма чаго рабіць на паўночным.

— Што-ж рабіць, Нэд, калі ўцяканне ў гэты момант немагчыма?

— Я вяртаюся да сваёй прапановы. Трэба пагаварыць з капітанам. Вы маўчалі, калі мы плылі ўздоўж берагоў вашай радзімы. Цяпер мы плывём ля берагоў маёй, — і я не магу маўчаць! Калі я думаю, што праз некалькі дзён “Наўтылус” будзе каля Новай Шатландыі і што там ля Ньюфаўндленда ёсць шырокая бухта, што ў гэтую бухту ўпадае рака святога Лаўрэнція, і што рака святога Лаўрэнція — мая родная рака, рака горада Квэбека, майго роднага горада, — калі я ўспамінаю ўсё гэта, я трасуся ад шаленства! спадар прафесар, я не магу болей, я кінуся ў мора! Я не застануся тут. Я задушуся!

Канадзец, відаць, страціў апошнія рэшткі цярпення. Яго дужая натура не магла прымірыцца з гэтым бясконцым замкненнем. Яго твар з кожным днём рабіўся ўсё больш суровым. Я добра разумеў яго пакуты, бо сам захварэў сумам па радзіме.

Мінула ўжо сем месяцаў, як мы згубілі ўсякую сувязь з зямлёй. Ды апрача таго замкнёнасць капітана Нэма, другі настрой пасля бойкі са спрутамі, яго маўклівасць — усё гэта прымушала бачыць рэчы ў другім святле. Я не адчуваў больш энтузіязма першых дзён. Трэба было быць фламандцам, як Кансель, каб згаджацца з гэтым жыццём, зусім адпаведным для кітоў і іншых насельнікаў мора, але не для людзей. Сапраўды-ж, каб гэты добры дзяцюк меў жабры замест лёгкіх, ён быў-бы вельмі паважанай рыбай.

— Дык як-жа, спадар прафесар? — запытаўся Нэд Лэнд, бачачы, што я не адказваю яму.

— Значыцца, Нэд Лэнд, вы хочаце, каб я даведаўся ў капітана Нэма, якія ў яго планы наконт нас?

— Так, прафесар.

— І вы настойваеце, не гледзячы на тое, што адзін раз ён ужо выказаў іх?

— Так. Я хачу высветліць усё ў апошні раз. Кажыце пра мяне, толькі пра мяне аднаго, калі хочаце.

— Але я амаль не бачу яго. Ён уцякае ад мяне.

— Тым больш падстаў яго ўбачыць!

— Добра, я запытаюся, Нэд.

— Калі? — настойваў канадзец.

— Калі яго сустрэну.

— Спадар Аранакс, хочаце, я сам пайду знайду капітана?

— Не, не, пакіньце гэта мне. Заўтра...

— Сёння, — сказаў Нэд Лэнд.

— Добра. Я ўбачу яго сёння, — адказаў я канадцу, баючыся, што ён сапсуе ўсю справу, калі возьмецца за яе сам.

Я застаўся адзін. Паабяцаўшы высветліць усё, я рашыў зрабіць гэта безадкладна. Я заўсёды лічыў за лепшае прыкрую сапраўднасць, чымся нудную невядомасць.

Я вярнуўся ў свой пакой. За сцяной пачуліся крокі капітана Нэма. Нельга было прапускаць такі добры выпадак. Я пастукаў у яго дзверы. Ніякага адказу. Я зноў пастукаў, потым пакруціў ручку дзвярэй. Дзверы расчыніліся.

Я ўвайшоў. Капітан быў у сваім пакоі. Сагнуўшыся над сваім рабочым сталом, ён нешта пісаў. Ён не пачуў маіх крокаў. Парашыўшы не выходзіць, не пагаварыўшы з ім, я падышоў да яго. Ён рэзкім рухам падняў галаву, насупіў бровы і запытаўся ў мяне даволі груба:

— Вы тут? Што вам ад мяне трэба?

— Гаварыць з вамі, капітан.

— Але я заняты, васпане, я працую. Я пакінуў вам поўнае права быць адным, — ці думаеце вы, што я пазбаўлены гэтага права?

Гэты прыём даваў мала надзей на паспяховы вынік перагавораў. Але ўсё-ж я рашыў давесці справу да канца.

— Спадар, — сказаў я холадна, — я павінен гаварыць з вамі аб безадкладнай справе.

— Аб якой-жа, прафесар? — запытаўся ён насмешліва. — Вам пашчасціла зрабіць якую-небудзь вынаходку, якой не заўважыў я? Мора расказала вам якую-небудзь новую тайну?

Перш чым я паспеў адказаць, ён паказаў мне на аркушы рукапіса, якія ляжалі ў яго на стале, і дадаў больш сур’ёзным тонам:

— Вось, спадар Аранакс, рукапіс, напісаны на некалькіх мовах. Ён змяшчае ў сабе вынікі маіх навуковых доследаў у моры, і я спадзяюся, што ён не загіне разам са мной. Гэты рукапіс, падпісаны маім імем і папоўнены гісторыяй майго жыцця, будзе паложаны ў маленькі плывучы апарат. Апошні, хто застанецца ў жывых на “Наўтылусе”, кіне апарат у мора, і хвалі панясуць яго.

Імя гэтага чалавека! Яго гісторыя, напісаная ім самім! Значыцца, тайна яго калі-небудзь будзе адкрыта?

Але пакуль што ў гэтым паведамленні я ўбачыў магчымасць перайсці да патрэбнай мне тэмы.

— Капітан, — сказаў я, — я магу толькі адобрыць ідэю, якую вы збіраецеся ажыццявіць. Было-б вар’яцтвам, каб вынікі вашай працы загінулі. Але спосаб, вынайдзены вамі, здаецца мне занадта прымітыўным. Хто ведае, куды вецер занясе гэтую прыладу і ў якія рукі яна трапіць? Ці нельга прыдумаць што-небудзь больш пэўнае? Можа вы самі або адзін з вашых таварышаў...

— Ніколі, спадар! — жвава спыніў мяне капітан.

— У такім разе я і мае спадарожнікі, мы гатовы хаваць гэты рукапіс, і калі вы вернеце нам волю...

— Волю? — сказаў капітан Нэма, падымаючыся.

— Так, капітан, гэта тое, аб чым я хацеў гаварыць з вамі. Вось ужо сем месяцаў, як мы знаходзімся на вашым караблі, і я хачу запытаць вас сёння ад свайго імя і ад імя сваіх таварышаў, ці маеце вы намер трымаць нас тут усё жыццё?

— Спадар Аранакс, я адкажу вам тое-ж, што адказаў сем месяцаў назад: хто трапіў на “Наўтылус”, той ніколі больш яго не пакіне!

— Але-ж гэта сапраўднае нявольніцтва!

— Называйце гэта як вам спадабаецца.

— Нявольнік мае права імкнуцца на волю! Усе спосабы для гэтага добрыя.

— Гэтага права ніхто не адымае ад вас, — адказаў капітан Нэма. — Хіба я звязваў вас якой-небудзь прысягай?

— Спадар, — сказаў я яму, — ні мне, ні вам не хацелася вяртацца ў другі раз да гэтай тэмы. Але-ж паколькі мы ўжо кранулі яе, трэба гаварыць да канца. Я паўтараю, гутарка ідзе не пра мяне аднаго. Для мяне навука з’яўляецца магутнай апорай, захапленнем, забавай, калі хочаце, запалам, які дапаможа мне ўсё забыць. Таксама як і вы, я магу жыць у невядомасці, задаволены надзеяй пакінуць калі-небудзь чалавецтву вынікі сваёй працы. Адным словам, я магу захапляцца вамі, прызнаваць у некаторых адносінах вашу правасць і нават адчуваць нейкую прыемнасць ад таго, што з’яўляюся ўдзельнікам вашых вандраванняў. Але ёсць іншыя бакі вашага жыцця, якія здаюцца мне звязанымі з нейкімі асаблівымі таямніцамі, і да іх на гэтым судне толькі я ды мае таварышы не маем ніякага дачынення. І нават тады, калі нашы сэрцы біліся ва ўнісон з вашым, кранутыя вашым горам або захопленыя вашымі талентамі і розумам, мы павінны былі адмовіцца ад малейшага выяўлення той сімпатыі, якую няўхільна нараджае ўсё добрае і прыгожае. І тое, што мы чужыя для ўсяго таго, што датычыцца вас, робіць наша прабыванне тут нязносным нават для мяне. Але асабліва нясцерпна яно для Нэда Лэнда. Кожны чалавек па адным тым, што ён чалавек, заслугоўвае, каб аб ім думалі Ці задаваліся вы пытаннем, якія планы помсты могуць узнікнуць у чалавека, які кахае волю і ненавідзіць нявольніцтва? У такога чалавека, як наш канадзец? Ці пыталіся вы сябе, што ён можа прыдумаць, на што ён можа адважыцца?..

Капітан Нэма ўстаў.

— Што можа прыдумаць Нэд Лэнд і на што ён можа адважыцца? Я гэтым не цікаўлюся. Не я яго шукаў. І я не для ўласнай прыемнасці трымаю яго тут. Што тычыцца вас, спадар Аранакс, дык вы з тых, хто можа ўсё зразумець, нават маўчанне. Мне больш няма чаго вам адказаць. Першая ваша спроба гаварыць са мной на гэтую тэму павінна быць апошняй, бо ў другі раз я не стану нават слухаць вас.

Я выйшаў. Пачынаючы з гэтага дня нашы адносіны зрабіліся стрыманымі.

Я перадаў нашу размову абодвум маім таварышам.

— Мы ведаем цяпер, — сказаў Нэд Лэнд, — што нам няма чаго чакаць ад гэтага чалавека. “Наўтылус” набліжаецца да Лонг-Айленда. Мы павінны ўцячы, якое-б ні было надвор’е.

Але неба рабілася ўсё больш і больш пагражаючым. З’явіліся праракальнікі ўрагану. Малочна-белы туман насіўся ў паветры. Кругавід затуліўся навальнічнымі хмарамі. Воблакі несліся нізка над морам з незвычайнай хуткасцю. Мора ўздымалася і бушавала. Птушкі зніклі, за выключэннем буравеснікаў, гэтых сяброў буры. Барометр нізка апусціўся.

Навальніца пачалася ўдзень дванаццатага траўня, акурат тады, калі “Наўтылус” знаходзіўся на траверзе Лонг-Айленда, за некалькі міль ад Нью-Ёрка.

Я магу апісаць гэтую барацьбу стыхій, бо замест таго, каб схавацца ў глыбіні мора, капітан Нэма, па незразумеламу капрызу, застаўся на паверхні мора.

Вецер дзьмуў з паўднёвага ўсходу з хуткасцю пятнаццаць метраў у секунду; каля трох гадзін пасля поўдня хуткасць яго дасягнула дваццаці пяці метраў у секунду. Гэта была ўжо бура.

Капітан Нэма заняў месца на палубе. Ён прывязаў сябе да поручаў, каб не быць змытым раз’юшанымі валамі. Я ўскараскаўся туды-ж і прывязаў сябе побач з ім, аднолькава захапляючыся бурай і гэтым незвычайным чалавекам, які сустракаў яе з узнятай галавой. Клоччы хмар дакраналіся да паднятых хваляў мора. Я не бачыў тых маленькіх прамежных хваляў, якія ствараюцца звычайна між вялікімі валамі. Нічога, акрамя чорных, як сажа, валоў, грэбень якіх нават не рассыпаўся ў пырсках, настолькі ён быў шчыльным. Вышыня іх усё ўзрастала. “Наўтылус” клаўся на бок, або падымаўся прама ўгару, як мачта, страшэнна хістаючыся і апускаючыся носам у ваду.

Каля пяці гадзін вечара пайшоў праліўны дождж, але ён не заспакоіў ні ветру, ні мора. Ураган нёсся з хуткасцю сорак пяць метраў у секунду, гэта значыць звыш сарака лье ў гадзіну. Такія ўраганы разбураюць будынкі, зносяць чарапічныя дахі, разбіваюць жалезныя краты і як мячыкі перакочваюць вялікія гарматы на палубах караблёў. Але “Наўтылус” сярод гэтага хаосу цалкам спраўдзіў словы аднаго выдатнага інжынера: “Няма такога карабля, калі ён добра пабудаваны, які не мог-бы змагацца з морам”. Гэта не была нерухомая скала, якую хвалі маглі разбурыць, — гэта было сталёвае верацяно, рухавае і пакорнае чалавеку; без снасцяў і без мачтаў, яно паспяхова змагалася з раз’юшанай стыхіяй.

Я ўважліва назіраў гэтыя нібыта сарваўшыяся з ланцуга валы. Яны дасягалі пятнаццаці метраў вышыні пры даўжыні ад ста пяцідзесяці да ста сямідзесяці пяці метраў і каціліся з хуткасцю на палову меншай, чым хуткасць ветру. Іхні аб’ём і іхняя магутнасць павялічваліся ў залежнасці ад глыбіні мора. Я зразумеў тады ролю гэтых хваляў, якія ўбіраюць у сябе паветра, нясуць яго ў глыб мора, дастаўляючы туды такім чынам кісларод. Найбольшы ціск іх, па вылічэннях вучоных, дасягае трох тысяч кілаграмаў на квадратны фут паверхні, на якую яны навальваюцца. Вось гэткія іменна хвалі зрушылі з месца на Гебрыдскіх астравах скалу вагаю восемдзесят чатыры тысячы фунтаў. Гэта яны ў час буры 23 снежня 1864 года, разбурыўшы частку горада Ііда ў Японіі, з хуткасцю семсот кіламетраў у гадзіну пранесліся па акіяну і ў той-жа дзень дасягнулі берагоў Амерыкі, каб разбіцца аб іх.

Калі надыходзіла ноч, я ўбачыў на гарызонце вялікі карабель, які безнадзейна змагаўся з бурай. Ён ляжаў у дрэйфе, падтрымліваючы пары, каб трымацца супраць ветру. Мабыць гэта быў адзін з параходаў, якія робяць рэйсы паміж Нью-Ёркам і Ліверпулем або Гаўрам. Неўзабаве ён знік у цемры.

Каля дзесяці гадзін вечара ўсё неба было быццам ахоплена полымем. Вогненныя маланкі рассякалі паветра. Я не мог глядзець на іхні нясцерпны блеск, але капітан Нэма не адводзіў вачэй ад неба. Здавалася, ён, удыхаў у сябе самую душу буры...

Неймаверны гул страсаў паветра, — шум хваляў, выццё ветру, грукат грому... Вецер нібы дзьмуў з усіх чатырох бакоў, і цыклон, пачаўшыся з ўсходу туды-ж і вяртаўся, прайшоўшы поўнач, захад і поўдзень.

Ах, гэты Гальфштрэм! Ён цалкам заслужыў сваё імя караля навальніц! Што-ж, як не розная тэмпература вод і пластоў паветра над яго цячэннем, раджае гэтыя страшэнныя цыклоны!

За дажджом паследваў нібы вогненны лівень. Струмені вады, здавалася, ператварыліся ў патокі расплаўленага металу.

Можна было падумаць, што капітан Нэма, выбіраючы сабе па заслугах смерць, жадае быць забітым маланкай.

У момант страшэннай кілевай качкі “Наўтылус” падняў у паветры свой сталёвы бівень, падобны да громаадвода, і я бачыў, як сыпаліся з яго іскры.

Зусім знясілеўшы, я на жываце падпоўз да люка, адчыніў яго і спусціўся ў салон. Ураган дасягнуў у гэты час найвышэйшага напружання. У сярэдзіне “Наўтылуса” ні секунды нельга было ўтрымацца на нагах.

Капітан Нэма сышоў уніз толькі а поўначы. Я чуў, як напаўняліся рэзервуары, і “Наўтылус” павольна апускаўся ў спакойную глыб мора. Акяніцы ў салоне былі адчынены, і я бачыў цэлыя зграі вялікіх рыб, якія ў сполаху нібы здані насіліся ў вогненай вадзе. Некаторыя з іх былі забіты маланкай на маіх вачах.

“Наўтылус” усё апускаўся. Я думаў, што ён знойдзе спакойную зону на глыбіні пятнаццаці метраў. Але марская паверхня была настолькі бурнай, што нам прышлося апусціцца на глыбіню пяцідзесяці метраў у нетры акіяна.

Але затое тут, у глыбіні, якая цішыня, які спакой! Хто-б мог падумаць, што на паверхні мора ў гэты час бушуе такі жудасны ураган!