Раздзел дванаццаты Усё праз электрычнасць

— Глядзіце, прафесар, — пачаў капітан Нэма, указваючы на прыборы, што віселі на сценах пакоя. — Вось апараты, якія служаць для кіравання “Наўтылусам”. Тут, таксама як і ў салоне, яны заўсёды перад маімі вачыма і паказваюць мне дакладнае месцазнаходжанне “Наўтылуса” ў акіяне і яго напрамак. Некаторыя з гэтых прыбораў вам вядомыя. Гэта тэрмометр, які паказвае тэмпературу паветра на “Наўтылусе”; барометр, які вызначае ціск паветра і тым самым змену надвор’я; гігрометр азначае прысутнасць вільгаці ў атмасферы; компас, які паказвае судну кірунак; секстант дазваляе па вышыні сонца вызначыць шырату мясцовасці; хранометры, пры дапамозе якіх мы знаходзім даўгату; нарэшце дзённыя і начныя падзорныя трубы, якія служаць мне для агляду гарызонта, калі “Наўтылус” узнімаецца на паверхню вады.

— Усе гэтыя прыборы, — адказаў я, — звычайныя ў мораходнай практыцы, і я даўно з імі знаёмы. Але вось тут ёсць нейкія невядомыя мне прыборы. Відаць, яны і адпавядаюць асаблівасцям кіравання “Наўтылусам”. Вось гэты вялікі цыферблат з рухавай стрэлкай — ці не манометр гэта?

— Гэта сапраўды манометр. Злучаючыся з вадою за бортам карабля, ён паказвае яе ціск і тым самым — глыбіню пагружэння “Наўтылуса”.

— А гэта — зонды?

— Так, толькі новай канструкцыі. Гэта тэрмаметрычныя зонды, які паказваюць тэмпературу розных пластоў вады.

— А вось гэтыя прыборы? Я не ўяўляю сабе, для чаго яны могуць служыць.

— Тут, прафесар, прыйдзецца даць вам некаторыя тлумачэнні, — адказаў капітан Нэма.

Ён прамаўчаў крыху, потым прадаўжаў:

— У прыродзе ёсць сіла — паслухмяная, хуткая, простая для ўжывання. Яна рабіць усё на маім караблі. Асвятляе, апальвае, прыводзіць у рух машыны. Гэтая сіла — электрычнасць.

— Электрычнасць? — здзівіўся я.

— Так.

— Аднак, капітан, ваш карабель уладае незвычайнай шпаркасцю. Гэта мала пасуе да таго, што нам вядома пра электрычнасць²². Дагэтуль яе механічная сіла ўяўлялася надзвычай абмежаванай.

— Бачыце, прафесар, — адказаў капітан Нэма, — мае спробы выкарыстання энергіі электрычнасці не падобныя да агульнапрынятых. Дазвольце мне абмежавацца толькі гэтым паведамленнем.

— Не буду настойваць, капітан, хаця я зусім ашаломлены вашым паведамленнем. Прашу вас адказаць мне толькі на адно запытанне, калі, вядома, вы яго не палічыце за нетактычнае. Элементы, якія служаць, крыніцаю атрымання гэтай дзівоснай сілы, павінны-ж хутка вычарпацца, асабліва цынк. Якім-жа чынам вы папаўняеце яго запасы, калі вы не падтрымліваеце сувязі з зямлёю?

— Ахвотна адкажу вам на гэтае пытанне, — сказаў капітан Нэма. — Перш за ўсё ведайце, што на дне марскім ёсць залежы цынку, жалеза, срэбра, золата і іншых металаў, распрацоўку якіх безумоўна можна было-б наладзіць. Але я не карыстаюся гэтымі металамі і ў моры-ж атрымліваю тую колькасць энергіі, у якой маю патрэбу.

— У моры?

— Так, прафесар, у моры. Ёсць нямала спосабаў прымання электрычнасці ў моры. Я мог-бы, напрыклад у ланцугу праваднікоў, апушчаных на розную глыбіню, атрымаць ток ад рознасцей тэмператур у пластах вады. Але я палічыў за лепшае выбраць другі, больш практычны спосаб.

— Які ?

— Вы ведаеце склад марской вады? У ста частках яе чыстая вада займае дзевяноста шэсць з паловаю частак, а дзве і дзве трэці, прыкладна, частак прыпадае на долю хлорыстага натра²³. Далей, у ёй ёсць у невялікай колькасці хлорысты магній і хлорысты кальцый, бромісты сернакіслы магній, серная кіслата і вуглекальцыевая соль. Вы бачыце, што хлорысты натр ёсць у марской вадзе ў вельмі значнай колькасці. Вось гэтым самым хлорыстым натрам, які я здабываю з марской вады ў неабмежаванай колькасці, я і насычаю свае элементы.

— Хлорыстым натрам?

— Так. У злучэнні са ртуццю ён утварае альмагаму, якая замяняе цынк у элементах Бунзена. Ртуць у элементах не раскладаецца. Выдаткоўваецца, такім чынам толькі натрый, а яго мне дае само мора. Павінен вам яшчэ сказаць, што натрыевыя элементы, прынамсі ў два разы мацнейшыя за цынкавыя.

— Я разумею, капітан, перавагі натрыя ва ўмовах, у якіх вы знаходзіцеся. У моры яго колькі хочаш. Вельмі добра. Але-ж натр трэба яшчэ вылучыць у чыстым выглядзе з яго хлорыстага злучэння. Што вы робіце для гэтага? Бясспрэчна, вашы батарэі маглі-б паслужыць для электроліза хлорыстага натра, але, калі не памыляюся, выдаткаванне натрыя на электроліз перавысіць колькасць натрыя, які можна атрымаць ад яго. І вы больш страціце натрыя, як атрымаеце новага!

— Вось таму, прафесар, я і не здабываю натрый электралітычным спосабам, а карыстаюся для гэтага энергіяй гарэння каменнага вугалю.

— Не. Назавём, калі, хочаце, гэты вугаль марскім.

— Значыць, вы знайшлі спосаб распрацоўкі падводных залежаў каменнага вугалю?

— Вы ўбачыце гэта ўласнымі вачыма, прафесар. Я прашу ў вас толькі крыху цярпення, тым болей, што час зусім дазваляе вам быць цярплівым. Памятайце толькі адно: я абсалютна ўсё атрымліваю ад акіяна. Ён дае мне электрычнасць, а электрычнасць дае “Наўтылусу” цяпло, святло, рух — адным словам, жыццё!

— Але толькі не паветра для дыхання?

— О, мне было-б лёгка вырабляць патрэбную колькасць паветра, але гэта непатрэбна, бо я магу узнімацца на паверхню акіяна, калі мне толькі прыйдзе ахвота. Ды і зараз электрычнасць прыводзіць у рух магутныя насосы, якія нагнятаюць паветра ў спецыяльныя рэзервуары; карыстаючыся імі я магу, калі патрэбна, доўга знаходзіцца пад вадой.

— Капітан, — сказаў я, — я магу толькі вітаць вас. Відаць, вам удалося вынайсці тое, да чаго людзі дадумаюцца толькі куды пазней, — велізарную дынамічную сілу электрычнасці!

— Не ведаю, ці знойдуць яны яе калі-небудзь, — холадна адказаў капітан Нэма. — Аднак, як-бы там ні было, а вы ўжо ведаеце, якое прыстасаванне я даў гэтай цудоўнай сіле. Гэта яна асвятляе карабель са сталасцю і бесперапыннасцю, якіх няма нават у сонца. Цяпер гляньце на гэты гадзіннік — ён электрычны і ідзе з такой дакладнасцю, якая паспрачаецца з лепшым хранометрам. Я падзяліў цыферблат на дваццаць чатыры гадзіны, як італьянскі гадзіннік, таму, што для мяне не існуе ні дня, ні ночы, ні сонца, ні месяца, але толькі тое штучнае святло, якое я цягну за сабой у глыбіню мораў. Глядзіце, цяпер дзесяць гадзін раніцы.

— Зусім правільна.

— А вось вам другое дапасаванне электрычнасці. Гэты цыферблат, што вісіць перад вашымі вачыма, служыць паказальнікам хуткасці “Наўтылуса”. Провад злучае з вінтам лаг, і стрэлка яго кажа мне, з якой хуткасцю ідзе судна. Вось бачыце, у гэтую хвіліну мы ідзём з умеранай хуткасцю ў пятнаццаць міль у гадзіну.

— Надзвычайна! — крыкнуў я. — Я цяпер бачу, капітан, што вы зусім правільна зрабілі, выкарыстаўшы іменна гэтую прыродную сілу, якая замяняе вам вецер, ваду і пару.

— Мы яшчэ не кончылі агляду, прафесар, — сказаў капітан Нэма, устаючы з крэсла. — Калі вы не стаміліся, пройдзем на карму “Наўтылуса”.

Сапраўды, я пазнаёміўся ўжо з усёй насавой часткай падводнага карабля. Вось пералік памяшканняў гэтай часткі ў паслядоўным парадку, ад сярэдзіны да тарана на носе: сталовая, даўжынёю ў пяць метраў, аддзеленая ад бібліятэкі воданепранікальнай пераборкай; бібліятэка даўжынёю ў пяць метраў; вялікі салон даўжынёю дзесяць метраў, аддзелены ад пакоя капітана другою воданепранікальнаю пераборкаю; пакой капітана даўжынёй у пяць метраў; мой пакой у два з паловаю метра і, нарэшце, рэзервуар для паветра ў сем з паловаю метраў даўжыні, які ідзе да самага форштэўня.

Увогуле даўжыня гэтай часткі складала трыццаць пяць метраў. Воданепранікальныя пераборкі мелі герметычныя дзверы і павінны былі захаваць “Наўтылус” ад запалення, на выпадак, калі ў якой-небудзь яго частцы адкрыецца цеч.

Я пайшоў за капітанам Нэма па калідорах у сярэдзіну судна. Там змяшчалася нешта накшталт вузкага калодзежа, заключанага паміж двума воданепранікальнымі пераборкамі. Жалезная лесвіца, прашрубованая да сцяны калодзежа, вяла да столі. Я запытаў капітана, якое прызначэнне гэтага калодзежа.

— Ён вядзе да шлюпкі, — адказаў ён мне.

— Як? У вас ёсць шлюпка? — здзіўлена перапытаў я.

— Вядома. Вельмі добрая шлюпка, лёгкая і нятонучая. Яна служыць для прагулак і рыбнай лоўлі.

— І для таго, каб спусціць шлюпку на ваду вам прыходзіцца ўздымацца на паверхню?

— Зусім не. Шлюпка змяшчаецца ў спецыяльнай выемцы ў палубе “Наўтылуса”. Яна мае герметычна прыгнаную, воданепранікальную крышку і ўтрымліваецца ў сваёй выемцы моцнымі балтамі. Гэтая лесвіца вядзе да вузкага люка ў палубе “Наўтылуса”, а гэты люк злучаецца з такім-жа люкам у дне шлюпкі. Праз гэтыя дзве адтуліны я ўлязаю ў шлюпку. За мною закрываюць люк “Наўтылуса”. Я сам закрываю люк у дне шлюпкі спецыяльнымі шрубамі. Потым я адкручваю балты, і шлюпка з вялікай хуткасцю ўсплывае на паверхню мора. Тады я разбіраю складную крышку, станаўлю мачту, парус, або бяруся за вёслы і пачынаю сваю прагулку.

— А як вы вяртаецеся на борт?

— Я і не вяртаюся. “Наўтылус” прыходзіць за мною.

— Па вашаму загаду?

— Па майму загаду. Я злучаны з ім электрычным провадам. Калі я хачу вярнуцца на судна, я даю тэлеграму.

— І сапраўды, — ускрыкнуў я, ашаломлены ўсімі гэтымі цудоўнасцямі, — нічога не можа быць прасцей!

Абмінуўшы каморку трапа, што вядзе на палубу, мы прайшлі каля каюты даўжынёю ў два метры, у якой Нэд Лэнд і Кансель уміналі за чацвярых вельмі добрае снеданне. Побач знаходзілася кухня, займаўшая тры метры ў даўжыню. Тут-жа змяшчаліся прасторныя кладоўкі. Кухня ацяплялася электрычнасцю. Правады, прыпаяныя да плацінавых пласцінак, напальвалі іх дабяла, падтрымліваючы патрэбную для пячэння, гатавання і смажання тэмпературу пліты. Электрычнасць-жа награвала дэстыляцыйны апарат, які з марской вады пераганяў прэсную.

Ля кухні быў ванны пакой з выгоднай ваннай і ўмывальнікам з халоднай і гарачай вадой.

Далей знаходзіўся кубрык — памяшканне каманды —даўжынёй у пяць метраў.

Але дзверы ў яго былі зачыненыя і мне не ўдалося, як я спадзяваўся, вызначыць па абсталяванню кубрыка колькасць людзей у камандзе “Наўтылуса”.

Тут-жа знаходзілася чацвёртая воданепранікальная пераборка, аддзяляючая кубрык ад машыннага аддзялення. Прайшоўшы праз дзверы ў пераборцы, мы апынуліся ў зале, дзе капітан Нэма, першакласны інжынер, устанавіў машыны, якія рухалі “Наўтылус”.

Гэтая ярка асветленая зала мела не меней дваццаці метраў удаўжкі. Зала падзялялася на дзіве часткі. У першай стаялі элементы, выпрацоўваючыя электрычную энергію, у другой — машыны, якія круцілі вінт карабля.

Мяне здзівіў нейкі дзіўны пах, разліты ў гэтай зале. Капітан Нэма заўважыў маё неўразуменне.

— Гэта пах газу, — сказаў ён, — які вылучаецца пры здабыванні натрыя. Але гэта не вельмі перашкаджае. Ды мы і кожную раніцу грунтоўна вентылюем увесь карабель.

Са зразумелай цікавасцю я разглядаў машыны “Наўтылуса”.

— Як бачыце, — сказаў капітан Нэма, — я карыстаюся элементамі Бунзена, а не Румкорфа. Яны не далі-б мне патрэбнай магутнасці. Батарэй Бунзена ў мяне нямнога, але затое кожная вельмі магутная. Выпрацаваная батарэямі электрычнасць перадаецца ў процілеглы канец залы, уздзейнічае там на вялізныя электраматоры, якія праз складную сістэму поршняў і шасцяронак прыводзяць у рух грэбны вал. Дыяметр гэтага вала — шэсць метраў, даўжыня — сем з паловаю. Не гледзячы на такія вялікія памеры, хуткасць вярчэння вала даходзіць да ста дваццаці абаротаў у секунду.

— І вы развіваеце хуткасць?..

— Пяцьдзесят міль у гадзіну.

Тут хавалася нейкая тайна, але я не адважыўся дамагацца растлумачэння яе. Якім чынам электрычнасць магла развіваць такую велізарную сілу? Дзе крыніца гэтай нечуванай, амаль неабмежаванай магутнасці? Хаваўся гэты сакрэт у шпульках новай сістэмы, якія даюць высокае напружанне, ці ў сістэме трансмісій? Гэтага я не мог зразумець.

— Капітан Нэма, — сказаў я, — я захапляюся вынікамі і не спрабую нават вытлумачыць сабе, як вы дасягнулі іх. Я бачыў “Наўтылус” манеўруючым наўкол “Аўраама Лінкальна” і ведаю, якую жахлівую хуткасць можа ён развіваць. Але недастаткова адной хуткасці. Трэба яшчэ бачыць, куды ідзеш. Трэба мець мажлівасць накіроўваць судна ўгару, уніз, улева, управа. Як дабіваецеся вы ўсяго гэтага на вялікіх глыбінях, дзе ціск дасягае сотняў атмасфер? Як узнімаецеся вы на паверхню акіяна? Нарэшце, якім чынам вы трымаеце прамалінейны рух у абраным вамі водным пласце? Можа недалікатна задаваць вам гэтую кіпу пытанняў?

— Ніколькі, прафесар, — адказаў капітан пасля нядоўгага вагання. — Вы-ж ніколі не пакінеце гэтага падводнага карабля. Пройдзем у салон. Там мой рабочы кабінет, і там я раскажу ўсё, што вы павінны ведаць пра “Наўтылус”.