4)Иллюстрациялы материал: қосымшада.

5)Ұсынылатын әдебиеттер:

6)Қорытынды сұрақтар (кері байланыс):

3. Кессон ауруына жұмысшыларға қандай өндіріс аймағында жұмыс істегенде кезігеді?

2. Кессон ауруының негізгі патогенетикалық механизмінің дамуы қандай?

3. Кессон ауруының негізгі клиникалық симптомдары.

4. Кессон ауруының негізгі емдеу принциптері қандай?

5. Кессон ауруының медициналық алдын алу шаралары.

1)Тақырыбы №14: Адам организміне өндіріс ортаның жоғарғы және төменгі температура әсері.

2) Мақсаты: Оқыту мақсаты жоғары және төмен температураның әсерінен дамитын кәсіптік аурулар туралы студенттердің білімін қалыптастыру болып табылады.

3) Дәріс тезистері:

Адамның ашық ауада еңбек етуі жылдың әртүрлі мезгілінде ыстық немесе суық климаттық жағдайда жұмыс істеуі жоғары және төмен температураның әсерімен жүреді. Бұл ауылшаруашылық жұмысшыларына, құрылысшыларға, таукент жұмысшыларына, шахтерларға, нефтяниктерге,балықшылармен ағаш дайындаушыларға тиісілі. Сонымен қатар кейбір өндірітік орындар жылуды сәлеленің бөлуіне байланысты жұмыс орнының қатты ысып кетуіне әкеледі мысалы ыстық цехтарда. Төмен теппература жер төлелерде, тоңазтқышты құрылғыларда, жылытылмайтын складттарда болады.

Патогенез. Сыртқы және өндірістің жоғары және төмен температураның әсерінен жылу берумен жылу түздің бұзылуы ағзаның қызып және мұздап кетуіне әкеледі. Термареттеудің негізгі түрлеріне жылуды түзумен жылуды бөлу жатады. Жылу түзу ағзада интенсивті тотығу үрдісіне байланысты. Жылу бөлу физикалық жолмен (сәулелену, жылуды өткізу және булану) жүреді. Бұл үрдістерді басқару қызметін бас миының орталығымен қыртысты қабатта атқарады.

Жоғары температура әсер еткенде – қызғанда – терінің қан тамырларының кеңеюуімен қанайналымының қүшейіп тердің көп бөлінуімен жүреді. Терімен судың көп мөлшерде бөлінуі натрия хлор тұдарының және кейбір органикалық заттардың көп бөлінуі су-тұз алмасуын бұзып, қанның қоюлануына, жүрек-қантамыр, асқорыту жүйесінің қызыметінің бұзылыстарына әкеледі.

Төмен температура әсер еткенде жылудың түзелуі жоғарлап, жылуды бөлуі баяулайды. Мұндай жағдайда терідегі спастикалық белгілер күшейіп қанайналымы баяулап зат алмасу күшейіп, қалақанша бездің, гипофиздің, бүйрек үсті бездерінің секреторлы қызметі артып; пиломоторлы бұлшықеттің тонуысы жоғарлап, еріксіз дірілдеумен (үйрек терісіндей) теріні көруге болады.

Жоғары және төмен температураның келеңсіз әсерлері ауаның ылғалдығымен қозғалу жылдамдығына байланысты.

Адамға оптималды метеорологиялық жағдайлар ауанның ылғалдылығы 40-60 % , ауанның жылдамдығы 0,5-1 м/с, температурасы 18-20 °С болуы керек.

Клиникасы. Ыстық өткен кезде аурудың екі түрін ажыратады: гипертермиялық және тырыспалы. Ыстық өткенге күн өту жатады.

Гипертермиялық түрі кенеттен немесе біртіндеп басталады. Жеңіл жағдайда басының ауыруына, бас айналуға, жалпы әлсіздік, аузының құрғауы, шөлдеу, құлағының шулауы, көзінің қарауытуы, кейде заттар жасыл немесе қызыл түске бояалғандай болып, құсуға шағымдалады.Дене қызу 38-39 °С жоғарлайды. Тері, әсіресе беттің терісі қызарады, сипағанда ыстық немесе ылғалды болады. Тынысы беткейлі жиілейді. Пульс жиі, аз толымды. Аталған жағдайдың барлығы медициналық көмек көрсетілгенен кейін 1-2 күнен кейін қалпына келеді.

Ыстық өтудің гипертермиялық түрінің ауыр ағымында есінің тануымен коллапаспен өтеді. Бұл кезде тері жамылғысы бозарған, цианозды; дене температурасы 40-41 °С жоғарлайды, айқын терлегіштік болады. Пульс пен тыныс жиілеген. Балтыр бұлшықетінде ауырсынуы, тырысу, эпилептитүрдегі тетаникалық тырысулар, психикалық бұзылыстар (қозғыштық, галлюцинация, сандырақтау) соңынан комаға өтеді.

Тырысу түрі ағзаның сусыздануынан су-тұз алмасуының бұзылып жіті басталады. Бұл жағдайда жоғарыдағы аталғандармен қатар айқын тетаникалық тырысулар балтыр, иық, білек, бұлшықеттерінде болып қимылдағанда қатты ауырсынады. Науқастар қимылсыз, беткелбеті ұзарған, көз айналасы қарайған. Терісі цианозды, құрғақ, мұздай. Жүрек қан тамыр жүйесінде бұзылыстар: пульсы жиі 110-120 рет минутына, жіп тәрізді, артериальды қысым төмен, жүрек тоны тұйық. Диурез 50 - 100 мл тәулігіне, зәрдегі хлоридтер азайған. Қанның қоюлану белгілері анықталады: эритроциттер мен гемоглобин саны арттады, қанның тұтқырлығы жоғарлаған. Ауыр жағдайда эпилепсия түрдегі талулар, кейде психиканың гемиплегиясы немесе бұзылыстары болады.

Тырысу түрінен кейін денсаулығы толық қалпына келеді кейде нервті-психикалық бұзылыстар сақталып ОЖЖ ошақты өзгерістер қалып қояды.

Үнемі жоғары температурада жұмыс істейтін жұмысшыларда, жүйке, қан тамыр жүйесінде, АІЖ, бүйректердің қызметінің бұзылыстары анықталады. Клиникада неврастениямен, тамыр гипотензиясымен, асқазан секреторлы қызметінің бұзылуымен, бүректің концентрациялау оызметінің ауытқыларымен көрінеді.

Жылумен сәулелену өндірістерде инфрақызыл немесе ультракүлгін счәлелермен қосылады. Инфрақызыл сәулелер катаракты, ал ультракүлгін жіті кератоконъюнктивиттер (электроофтальмия) шақырады.

Емі. Жедел медициналық көмекті және емді аурудың түріне, ауырлығына қарай тағайындалады.

Жеңіл түрінде гидропроцедуралар: жылы душ (судың температурасы 26-27 °С, ұзақтығы 5-6 мин) соңынан дене құрғатып, толық тыныштықта болу керек. Ауырлау түрінде – жылы ванналар (судың температурасы 29 °С, ұзақтығы 7-8 мин), соңынан душ және толық тыныштық. Науқасты ылғалды простынямен (температурасы 25-26 °С; ұзақтығы 10-15 мин), соңынан құрғақпен, толық тыныштықпен қамтамасыз етеді.Мұндай науқастар көп сұйықтық қажет етеді.Көрсеткішіне қарай седативті және жүрек-тамыр құралдарын тағайындайды (валериана, бром, камфора, кофеин ж.т.б.).

Ауыр түрінде салқын сумен шайындырып, ылғалды компресстерді кеудеге, ішке қояды. Тамыр ішіне изотониялық натрии хлоридін енгізеді. Айқын цианоз, тырысу, сандырақтауда қан қысымын бақылау арқылы 200-300 мл қан ағызады. Бас миының қысымы көтерілсе (Керниг симптом), жұлынми пункциясы жасалынады. Өте ауыр жағдайда ( асфиксия, жүректің тоқтауы) реанимациялық шаралар жүргізіледі.

Тыдрысу түрімен науқастар олық тыныштықты қажет етіп, натрии хлорид глюкозамен изотоникалық ертіндісін тамыр ішіне енгізіп, тұзы көп тағам қабылдауы керек.

Жүрек қан тамыр жетіспеушілігінде камфора, кофеин тағайындау керек. Күн өтуі белгілі болғанда науқасты қараңғылау, салқын бөлмеге ауыстырып үстінен тынысын тарылтатын киімін шешу керек. Басына мұзды қап, салқын компресстер, ванналар немесе душ, керек болған жағдайда жүрек дәрмектерін, изотоникалық ертінділер тағайындалады. Өте ауыр жағдайда реанимациялық шаралар жүргізіледі.

Еңбек ету қабілетінің сараптамасы. Күн өтудің жеңіл сатысында емдеу уақытында уақытша жұмысқа жарамсыз болады. Жазылған соң өзінің бұрынғы жұмысына оралады. Жүйке және қан тамсыз жүйесінің қызметінің бұзылыс бар науқастар толық айыққанша басқа жұмысқа орналастырадық, керек болса жұмысқа уақытқа жарамсыз қағазы беріледі.

Тұрақты функционалды бұзылыстарда Науқастар еңбек ету қабілетінің жоғалту деңгейін анықтау үшін және реабилитациялық сипаттағы шараларды жүргізу үшін МӘСК жіберіледі.

Алдын алу. Жұмыс орындарында жылу сәлеленудің алдын алу үшін санитарлы-гигеналық техникалық талаптарды сақтау керек. Бұл үшін арнайы қорғаныштар, ыстықтан сақтайтын материалдар, мұздатқаш вентиляцияларқолдану керек.

Кезекті медициналық қараудан 24 айда бір рет терапевт және офтальмологтан өтіп тұру керек.

Жоғары температура мен жылумен сәулеленуде жұмысқа медициналық қарсы көрсеткіштер:

Созылмалы жүрек қан тамыр жүйесінің аурулары;

айқын, жиі өршитін созылмалы гастрит;

көру өткірлігі бұзылыстарында, катарактада; созылмалы тері ауруларында.

Салқындаудың клиникалық көрінісі. Салқындауда дененің ашық жерлерімен бірге ағзаның кейбір мүшелеріде зақымданады. Төмен температура әсер еткенде клиникалық көріністері облитерлеуші эндартериит (ангиоспастикалық бұзылыстар), ұсу және жалпы дененің салқындауы (гипотермия) болады.

Облитерлеуші эндартериит қол аяқтардың ұзақ салқындауынан және балықшыларда, тоңазтқышта жұмыс істешілерде кездеседі. Клиникалық белгілеріне саусақтарының бозаруы, псезімталдығының нашарлауына, парестезия, аяқ-қолдарының қимылының нашарлауына шеткі тамырлардың пулсының төмендеуімен көрінеді.

Облитерлеуші эндартерииттің төрт сатысы бар: I сатысы (спастикалық) функционалды ангиоспастикалық бұзылыстармен сипатталады. Науқастарда ауырсыну, аяқ-қолдарының жансыздануына, мұздауына, шеткі тамырлардың пулсының төмендеуімен көрінеді. Бұл көріністер ұзақ уақыт байқалып, кезеңді жоғалып отырады. II сатыда (ишемиялық) ангиоспастиклық синдром тамырлардың қабырғаларының құрылысының өзгеруінен тұрақты болып қалады. Бұл сатысында тромтар түзелуі мүмкін. Үшінші сатысында (некротикалық) ұлпаларды қанмен қамтамасыз етілуінің нашарлауынан аяқ-қолдарда жаралар пайда болады. IV сатысында (гангренозды) құрғақ немесе ылғалды гангреналар дамиды.

Үсіп қалу, облитерлеуші эндартериит секілді, суықтың әсерінен ағзаның жергілікті зақымдануымен сипатталады.

Үсудің клиникалық белгілері суық әсер еткенен кейін бірнеше уақыттан кейін байқалады. Үсудің үш кезеңнен тұрады. I кезеңінде ашыған сезім, қышыну, шаншу, бозару, соңынан зақымданған жердің қызаруы болады, бірақ тез өз қалпына келеді. II кезеңде терінің сезімталдығы төмендеп, бозарып ісініп, көпіршіктер пайда болады. III кезеңде гангрена дамиды.

Жоғары ылғалдылықпен суық қосылғанда, гиподинамия, тар аяқ киімді ұзақ уақыт кигенде ол жердің қан айналымы бұзылып үсуге әкеледі.

Дененің жалпы мұздауынан (гипотермия, мұздауы) бүкіл ағзаға суық ұзақ әсер еткенде баайқалады. Гипотермияға көмірсутегінің және ақуыз алмасуының бұзылуы, тотығу үрдістерінің баяулауы, тамырдың өткізгіштігінің жоғарлауы тән.

Дененің жалпы мұздауының клиникалық көрінісінде жалпы әлсіздік, ұйқышылдық, терінің көгеруі болады. Дене температурасы және артериалды қысым төмендейді. Пульс және тыныс сирейді. Есі анық емес. Қанның қоюлану белгілері анықталады. Ауыр түрінде тетаниялық тырысулар, еріксіз зәрдің бөлінуі; өліп кетуіде мүмкін.

Ауыр түрдегі гипотермияда гемиплегия, эпилептиялық талулар, психикалық бұзылыстар байқалады.

Емі. Емді аурудың түріне, ауырлығына қарай тағайындалады. I және II сатысында облитерирлеуші эндартериитте жылы физиотерапиялық керек болса хирургиялық ем жүргізіледі.

I кезеңді үсіген науқастарға жалпы жылытқыш, үсіген жерлерді камфор немесе бор спиртімен (3 % ертінді) сүртіп зақымданған жерді құрғақ байлап қояды. II және III кезеңде, жоғарыдағы шаралармен қатар кең спекторлы антибиотиктер тағайындайды.

Еңбек ету қабілетінің сараптамасы. Жеңіл сатысында емдеу уақытында уақытша жұмысқа жарамсыз болады. Тұрақты функционалды бұзылыстарда науқастар еңбек ету қабілетінің жоғалту деңгейін анықтау үшін және реабилитациялық сипаттағы шараларды жүргізу үшін МӘСК жіберіледі.

Алдын алу. Салқындаудың алдын алу үшін тиімді арнайы киімдерді жылы аяқ киім, уақытында тамақтану, жұмыс орндарын жылы ұстау қажет.