Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы Терапия бакалавриат кафедрасы

Мамандық: 5В110400 «Медициналық – профилактикалық іс»

ПӘН: КӘСІПТІК АУРУЛАР

Дәріс комплекстері

КУРСЫ: III

ШЫМКЕНТ, 2013ж.

Кафедра мәжілісінде талқыланған

Хаттама №___ «____» 2013ж.

Кафедра меңгерушісі

м.ғ.д., проф. Бекмурзаева Э. К.

1)Тақырыбы №1: Кәсіби аурулардың клиникасына кіріспе. Қазақстанда кәсіптік-патологиялық қызметті ұйымдастыру.

2)Мақсаты: Кәсіби патологияның әдістерін, пәнді, міндеттерін зерттеу, кәсіби аурулардағы еңбекке жарамдылығының кезеңдеріне анықтама беру.

3)Дәріс тезистері:

Кәсіптік патология-еңбек үрдістерінде өндірістік орындардың жағымсыз жағдайларының әсерінен денсаулықтың бұзылыстарымен ауруларды зерттейтін медициналық ғылым. Кәсіптік патология-өзінің терминологиясы, гипотездері және патогенезді теориясы, зерттеу әдістерімен алдын-алу, емдеуі бар өзіндік клиникалық дисциплина.

Кәсіптік патология-жалпы немесе сирек жеке тыныс мүшелерін, жүйке, жүрек-қан тамыр, гепатобилиарлы, тері, қан, сүйек-бұлшықет жүйесінің және тағы мүшелердің зақымдануын интегрирлеуші ғылым.

Науқастың еңбекке жарамдылығын қалыптастыру,кәсіби сырқаттың алдын алу шараларын жүргізу, сондай-ақ асқынуды болдырмау, аурудың себебін анықтау негізделген рациональді, патогенезді емді қолдану, кәсіби сырқаттар пәнінің мақсаты.

Көптеген этиологиялық факторлардың негізгі себебі болып келетін, кәсіптік ортада зиянды болып кәсіптік ауруларды тудырады. Бұлардың клиникалық түрлері әртүрлі болып келеді, ол әсер етуші факторлардың химиялық, физикалық, биологиялық ерекшеліктеріне байланысты, организмге әсер ету орнына, организмге кіру көзіне, әсер ету ұзақтығымен интенсивтілігіне байланысты.

Сондықтан қазіргі кезде этиологиялық жағдайларына яғни өнеркәсіптік факторларына байланысты төмендегі топттарға біріктіреді.

Кәсіптік аурулардың жіктелуі

1. Өнеркәсіптік шаң - тозаңдардың әсерінен пайда болатын аурулар (пневмокониоздар, шаңды бронхит, кәсіби бронх демікпесі, т.б.). Бұлар таукен өндірісінде, шахталарда істейтін жұмысшыларда жиі кездеседі.

2. Өнеркәсіптің физикалық қолайсыз факторларының әсерінен пайда болатын аурулар (жоғары немесе төмен температура, атмосфералық қысымның әсер тербелістер, сәулелену, радио электрлік, ультрадыбыс толқындардың әсері).

3. Өнеркәсіптің химиялық факторларының әсерінен пайда болатын аурулар (жедел және созылмалы уланулар).

4. Биологиялық факторлардың әсерінен дамитын инфекциялық және паразитарлық аурулар (туберкулез таяқшалары, вирус, оба таяқшалары). Бұл факторларға медицина саласында, ғылыми-зерттеу институттарында, орман шаруашылығында жұмыс істейтін адамдар ұшырайды.

5. Өндірісте ауыр күш түсуден және қауіпті жағдайларда жұмыс істеу нәтижесінде ағзалар мен жүйелердің зақымдануы немесе жарақаттануы.

Кәсіптік аурулардың клиникалық көрінісі мүшелер мен жүйелердің зақымдану деңгейіне байланысты, мысалы: өкпе, қан жүйесі, жүйке жүйесі, паренхиматозды мүшелер және т.б. Сондай -ақ, кейбір өндірістік факторлардың әсер етуінен полимүшелік зақымданулар байқалады. Өнеркәсіптегі жаңа өндірістер комплексті түрлерімен технологиялық процесстер кәсіптік аурулардағы бұрын кездеспеген ауруларды жоққа шығармайды, яғни белгілі бір жағдайда адам организміне жағымсыз әсер көрсетеді. Сондықтан да мұндай аурулардың түрлерінің диагностикасы мен алдын алуына көп көңіл бөлінеді.

Болжамды және кезеңдік медициналық қараулар

Қазақстанда қазіргі жағдайда еңбек қорғау міндеттеріне жұмыс орындарының саны сәйкес келуі, ал өнеркәсіпте, жол және ауыр шаруашылықта 5 млн жұмысшылар тіркелген, 1 млн - ға жуығы жағымсыз өндірістік жағдайларда.

Медициналық алдын алу және диспансеризацияның негізгі бөлігі болып еңбекшілерді медициналық қарау болып табылады, мақсаты - халықтың денсаулығы мен еңбекке жарамдылығын сақтау. Олар болжамдық - жұмысқа түскенде және кезеңдік - жұмысшының еңбекке жарамдылығын анықтау.

Болжамды медициналық қараудың мақсаты (жұмысқа түскенде) - денсаулық жағдайына кәсіптік жағдайларын әсер етуін анықтау. Қараудың шешімінде денсаулық жағдайының көрсеткіштері, жағымсыз өндірістік факторлардың әсер етуінен өршитін аурулар табылса, жұмыс жасауға қарсы көрсетпе болуы мүмкін және аурудың ерте алдын алу шаралары қолданылады. Сондай - ақ медициналық қараудың шешімінде халықтық декретирленген тобына жұқпалы паразитті аурулар жатады.

Кезеңдік медициналық қараудың мақсаты – кәсіптік аурулардың алғашқы белгілерін анықтау, кәсіптік емес патологияның ерте формаларын анықтау, болашақта жұмыс жасауға өндірістің жағымпаз әсерлері қарсы көрсетпе болып табылады. Мұндай қараулар онкологиялық, жүрек-тамыр, туберкулез және т.б. аурулардың анықталуына әкеледі.

Кезеңдік медициналық қараудың шешімінде; кәсіптік және кәсіптік емес ауруы бар науқастарды дсипансерлік бақылау, госпитализацияға жолдама беру, курсты профилактикалық ем тағайындау, индивидуальды емдік - алдын алу шараларын жүргізу, науқастьардың рациональды жұмысқа жарамсыздығын және кәсіптік жылдық сұрақтарын шешу, жүргізген комплексті шаралардың нәтижесінде аурудың төмендеуін және жұмысшылардың: әртүрлі ауруларының алдын алу медициналық қараудың нәтижесін анализдеу.

Кезеңдік медициналық қарау жүргізуде ГЦСЖ мүшелері жағымсыз әсер ететін өндірістік факторлардағы кәсіптік топтық жұмысшы контигенттерін формациялайды және арнайы актілерде мамандарды көрсете отырып қосымша тексеру және еңбекшілерді кезеңдік тексеру. ГЦСЖ қорытындысы мекемелердегі зиянды факторлардың мөлшеріне және құрамына байланысты негізделеді. Мекемелердің кадр белімшелері медициналық қарауға жататын еңбекшілердің тізімінен тұрады. Мекемелерге кезеңдік медициналық қарауды жүргізудегі бұйрық беріледі, яғни мұнда жүргізілген уақыты, жері және график көрсетілуі қажет.

Емдік - профилактикалық мекмелерде кезеңдік медициналық қарауда күнтізбелік жоспар қажет, яғни қосымша тексерулер көрсетілген.

Медициналық қарау жауапкершілігін администрациялық мекеме, ал оның нәтижесін - медициналық комиссия мүшелерімен бірге алады.

Кезеңдік медициналық қарау мәліметтерін амбулаторлы картаға (Ф.025/У-87) енгізеді. әрбір маман медициналық қарауда жұмысшылық кәсіптік жарамдылығын қорытындылайды, ал медициналық комиссия мүшесі жұмысшының өз мамандығы бойынша жұмыс жасауына болатын - болмайтындығын қорытындылайды. Сондай - ақ жұмысшының диспансерлі бақылауда тура алатындығына медициналық комиссия индивидуальды емдік - алдын алу шараларын ұсына алады, қажет жағдайда - амбулаторлы ем жүргізеді немесе стационар жағдайында тексеру мен ем қабылдауға, санаторлы - курортты ем алуға, емдік тағамда, уақытша басқа жұмысқа ауысуына болатындығына жолдама бере алады. Медициналық қарауда негізгі маман - терапевт болып табылады. Медициналық қарауда қатысатын басқа мамандар кәсіптік кеселдер дайындығынан өту керек.

Кезеңдік медициналық қараудың нәтәжесінде комиссия акт құрайды, яғни мұнда жұмысшылардың саны, өткізілген қараулар, бірінші рет табылған созылмалы аурулардың саны, яғни қажет етілетін диспансерлік бақылаулар, күдіктенген кәсіптік аурулардың саны және науқастарды арнайы стационарлы ем қабылдауға жіберілгендердің саны. Емдеуші дәрігерге комиссия емдеу - профилактикалық мекмелерде ұсынылған мәліметтер және кәсіптік және басқа аурулардың алдын алу шаралары ұсынылады.Құрылған комиссияда медициналық қарауды қорытындылауда мүмкін болғанша администрация мүшелерін және ГЦСЖ шақырған жөн.

Дәрігерлік еңбек экспертизасы

Науқастарға материалдық жеңілдік жасауға берілетін кәсіптік аурулардың генезін нақтылау, заңның талаптарына сәйкес келу керек. Негізгі регламенттеуші жағдайдағы мәлімет сұрақтары денсаулық сақтау министрлігі бұйрығы бойынша шешіледі және кезеңдік қарастырылып отырады. Қазіргі таңда кәсіптік аурулардың тізімі бар, олар 29.09.89ж. N555 денсаулық сақтау министрлігінің бұйрығы бойынша бекітілген. Олардың қолданылатын инструкциясында көрсетілген, яғни қай емдік - профилактикалық мекеме болмасын, дәрігерлер жедел кәсіптік аурулар диагнозын қоя алады. Себебі жұқпалы ауруымен байланысты кәсіптік ауурларға дәрігер - эпидемиолог қажет, зақымданған ошақтағы жұқпалы аурудың жағдайын тексеру. Созылмалы кәсіптік аурулардың диагнозын алғаш рет мамандар қолға алады емдік - профилактикалық мекемелердегі кәсіптік дәрігерлер, ғылыми-тексеру институттың, медициналық академиядағы кәсіптік аурулар кафедрасы, дәрігерлердің білімін жетілдіру институттары және т.б.

Науқастың еңбекке жарамсыздығын және жұмысқа орналасудағы жағдайын, толық диагнозды нақтылауда, аурудың себебін анықтауда және функциональды зақымданулардың деңгейінде, жасына, мамандығына науқастың жалпы және арнайы біліміне, сондай - ақ қосымша аурулары бойынша эксперттің сұрақтарын объективті және дифференцияланған түрде шешу. Кәсіптік ауруларда және кәсіптік емес ауруларда еңбекке жарамсыздық толық немесе жартылай беріледі. Осыған байланысты еңбекке жарамсыздықты былай бөледі: уақытша, ұзаққа және тұрақты. Емдеу-профилактикалық мекемелерде - емхана, аурухана, медико-санитарлы бөлімшелердің емдеуші дәрігері және клинико-экспертті комиссия, осы мекеменің тағайындалған басшысы уақытша жұмысқа жарамсыздық сұрақтарын шешеді. Қажет жағдайда бұл комиссияға әрттүрлі мамандардың кеңесі ретінде қатыстырады. Мысалы, кәсіптік ауруларда науқастың рациональды жұмысқа тұруында гигиена еңбегінен дәрігер кеңесі қажет.

Уақытша жұмысқа жарамсыздық созылмалы кәсіптік аурулардың немесе интоксикацияның өршу мен жедел формаларында беріледі, яғни клиникалық және еңбекке нәтижесі қолайлы, егер қысқа уақытта организмнің зақымданған функциясы толығымен немесе жартылай қалпына келсе. Мұндай жағдайда аурудың ауырлық жағдайына және функциясының зақымдануының айқындылығына байланысты, науқастарға берілетін еңбекке жарамсыздық толық немесе жартылай болады.

Толық жұмысқа жарамсыздық әсіресе жедел интоксикацияның ауыр және орташа түрлерінде беріледі, мысалы: науқаста жедел токсикалық бронхит, уланған өкпе шемені, оксид көміртегімен, 4 хлорлы көміртегімен, бензолмен жедел улануда. Кейде толық жұмысқа жарамсыздық берілуі мүмкін; созылмалы токсикалық немесе шаңды бронзитте, бронхтық астмада және т.б.

Кәсіптік аурулардың нәтижесінде жүргізілген толық жұмысқа жарамсыздық қағазы, қызмет мөлшеріне байланыссыз толығымен төленеді.

Жартылай еңбекке жарамсыздық кәсіптік ауруларда, қашан науқас өзінің күнделікті жұмысын атқара алмайды, бірақ денсаулығына байланысты басқа жұмысқа орналасуына болатындығына байланысты беріледі. Мысалы: вибрациялық ауруы бар науқастар, уақытша вибрациясы жоқ, сондай - ақ ауыр күштемеде, жоғары ылғалдылықта және салқындауда. Мұндай жағдайда клинико - эксперттік комиссия кәсіптік еңбекке жарамсыздық қағазын немесе анықтама ұсынады. Жағымсыз өндірістік факторлармен уақытша контакты үзу кәсіптік аурулардың бастапқы сатыларында қолданылады. Рациональды еңбекті қалыптастыру емхана немесе профилактория жағдайындағы еммен байланысады, кейде ауруханада ем қабылдауға мүмкін болады.

Уақытша еңбекке жарамсыздық вибрациялық аурулардың бастапқы сатысында (вегетативті - сенситивті полиневропатия синдромы), көбінесе созылмалы кәсіптік улануларда (астениялық, астеновегетативті синдром) және жанаспалы дерматозда, жедел кәсіптік уланудың жеңіл және орташа дәрежесінде қолданылады.

Уақытша еңбекке жарамсыздық кәсіптік кеселдердің ұзаққа созылған сатыларында қарсы көрсетпе болып табылады, қашан қайтымсыз органикалық өзгерістер түзілгенде (уланған энцефалопатия синдромы, вибрациялық ауруларда сүйек, буын, байламдардың терең дегенеративті зақымдану синдромында); бастапқы сатысынан бастап органикалық өзгерістері бар аурулар (пневмокониоз, катаракта), тез үдемеліге бейім (марганецпен улану); аллергиялық ауруларда.

Аз жұмыс жасағанда ауруының тез өршуіне, емге берілмейтініне жиі өршумен сипатталатын ауруларда науқасқа еңбекке жарамсыздықты рациональды емес қолдануға болады. ұзақ және тұрақты ебекке жарамсыздық сұрақтарымен медициналық - әлеуметтік сараптау комиссиясы (МЭСК) айналысады, яғни бұл әлеуметтік қорғау мүшесіне кіреді. Науқас өз жұмысын атқара алмауына байланысты, аурудың нәтижесінде еңбекке жарамдылығының бұзылуына байланысты мүгедектік беру ойластырылады.

Науқастың еңбекке жарамсыздық сатысы аурудың ауырлық дәрежесіне, функциональды зақымданулардың

айқындылығына, клиникалық және еңбектік райына байланысты.

Сондай - ақ, жұмысқа жарамсыздықты анықтау үшін және мүгедектік тобын анықтау мақсатында науқастың жасы, кәсібі, жалпы мамандандырылған және кәсіптік дайындығы еңбекке тұрақтылығының мүмкінділігі, сондай - ақ жағымсыз факторлармен контактқа түскендегі жұмыс уақыты және науқастың нақты еңбек жағдайы қарастырылады.

Мүгедктіктің I тобы, функциональды зақымданулардың айқын көрінісімен жүретін және өзі - өзін қамтамасыз ете алмайтын жағдайда, үнемі біреудің бақылауын және қарауын қажет ететін науқастарға беріледі. Мұндай науқастар толығымен жұмысқа жарамсыз. Мүгедектің I тобына тыныс шамасыздығының III дәрежесімен байқалатын бронхтық астманың ауыр сатысы, пневмокониоз, уланған және шаңды бронхит кіреді.

Мүгедектіктің II тобы, функционалды зақымданулардың айқын көрінісімен жүретін, сондай - ақ аурудың тез өршуімен және ауыр өтетін патологиялық процестің жиі өршуі толық тұрақты немесе ұзақ жұмысқа жарамсыздыққа әкелетін науқастарға беріледі. Мұндай науқастар біреудің көмегін әрдайым қажет етпейді, ал кейбіреулері жеңілдетілген жағдайдағы арнайы құралған еңбек түрлеріне жіберілуі мүмкін.

Мүгедектің II тобын негіздеуге болып табылатын:

1. Айқын функциональды зақымданулары бар науқастың еңбекке жарамсыз болуы.

2. Еңбек әрекетінің әсерінен денсаулық жағдайының нашарлауы мүмкін.

3. Арнайы жағдай жасалған еңбек іс әрекетіне жарамды аурулар (ерекше еңбек тәртібінде) болатын мүгедектерге арналған арнайы цехтар, қысқартылған жұмыс күндері, қосымша және үзілістермен, санитарлы - ағарту жұмыстарын қатаң сақтау, әрдайым медициналық қарауды жүргізу, мүмкін жағдайда жүйелі дәрігерлік көмек көрсету.

Мысалы, мүгедектің II тобы клиникасында жиі өршулермен жүретін, тыныш шамасыздығының II сатысымен көрінетін бронхтық астмасы бар, созылмалы уланудың ауыр формасы бар, жедел уланудан кейінгі ауыр асқынумен өтетін науқастарға беріледі.

Мүгедектіктің III тобы - созылмалы ауру немесе анатомиялық дефекті бар науқастарға беріледі, мұнда организм функцияның зақымдалуымен байланысты еңбекке жарамсыздық шамалы төмендеген.

Мүгедектің III тобын анықтаудағы негізгі көрсеткіштері:

1. Ауруына байланысты науқасты аз квалификацияланған басқа жұмысқа ауыстыру қажеттілігі.

2. өндірістік жұмыстардың көлемін және ондағы зияндықтарды азайту мақсатында, науқстың денсаулық қажеттілігіне қарай, жұмыс жағдайын өзгерту.

3. Аз квалификациясына немесе еңбек еткен уақыттың болмауына байланысты, айқын функциональды зақымданулары бар науқастардың рациональды еңбекке орналасуын шамалы көлемде шектеу.

4. Кәсіптік еңбекті орындауда қиындықтар туғызатын (жұмыс түріне байланыссыз), функциональды зақымдануларға келген анатомиялық ақаулар немесе деформациялар.

5. Кәсіптік және кәсіптік емес ауруларды мүгедектікке және түрақты еңбекке жарамсыздыққа жіберу критерийлері біркелкі. Бірақ кәсіптік аурулардың ерекшелігі патологиялық процестің айқындылығына қарамай науқасты басқа жұмысқа ауыстыру қажеттілігі және кейде рациональды еңбекке орналастыру науқастың еңбекке жарамсыздығын шектемейді (мысалы, бұрынғы кәсібі бойынша жұмыс жасай беру, бірақ улану шақыратын улы затармен жанаспау).

6. Жалпы аурулардың әсерінен жағдайының төмендеуіне (мысалы, тітіркендіретін заттармен жедел уланғаннан кейінгі өкпе туберкулезінің тез үдеуі), сол уақытта және кейінгі уақытта болатын салдарынан (мысалы, көміртегі оксидімен жедел уланғаннан кейінгі энцефалопатия немесе паркинсонизм), мүгедектікке әкеелтін асқынулар (мысалы, силикотуебкулез) кәсіптік аурулар еңбекке жарамсыздықтың дәлелі болады.

Кәсіптік аурулардағы үлкен ролі болып, науқастардың әлеуметтік - еңбектік және медициналық реабилитация табылады, мақсаты - физикалық, психологиялық және кәсіптік қатынасқа дейінгі зақымдалған денсаулықты қалпына келтіру.

Науқастарды реабилитациялау шаралар жиынтығына кіретіндер:

1. Кәсіптік және кәсіптік емес аурулардың бастапқы формаларын ерте немесе дер кезінде анықтау.

2. Негізделген патогенетикалық емді тағайындау.

3. Ауруына байланысты, еңбек іс - әрекетінің медициналық және еңбек нәтижесінен, науқастарды жұмысқа орналасуын толық шектеу немесе уақытша және тұрақты рациональды еңбекке жарамсыздығын қолдану.

Науқастың уақытша немесе толық жұмысқа жарамсыздығын шешу тек функциональды мүмкіндіктеріне, кәсібіне, жасына ғана емес, сондай - ақ ниетіне байланысты медициналық реабилитацияның негізгі есебі болып емдік шараларды жүргізу, сондай - ақ еңбек терапиясын, кәсіптік реабилитация - мүгедектерді кәсібімен және еңбек түрлерімен таныстру, яғни денсаулығына зақым келтірмей орындау; әлеуметтік - еңбек реабилитациясы - мүгедектерді жұмысқа орналастыру болып табылады. Медициналық және еңбек реабилитациясының мағынасы біркелкі емес. Толық денсаулығының қалпына келгенімен, бұрынғы жұмысын орындай алмайды, сондай - ақ кейбір ауруларда өз кәсібі бойынша жұмыс жасай алады.