19 Ғ.Аяғындағы Қаз-ң әлеуметтік-саяси дамуы.
1886ж.маусымда „Түркістан өлкесін баскару жэне онда жер-салык өзгерістерін енгізу" туралы ереже бекітілді. 1886 жылғы ережеге Түркістанөлексінде 3 обл. қүрылды - Сырдария, Ферғана, Самархан. 1891 ж. наурызда қабылданған ережеге сай дала генерал-губернатолығы қүрылды - орталығы Омбы. 1891 ж ережеге сай Жетісу, Орал облыстық эскери губернаторы осы өңірлердегі казак эскерінң үкімет тағайындаған атаманы болып есептелді. Ақмола, Семей, Жетісу, Орал, Торғай обл-н басқару туралы ереже - 1891 ж бекітілді. 1891 ж ережеге сай мүсылман ісін жүргізетін төменгі сот буыны - халық соттары. 1886-1891 "ережеге"сай уездік,болыстық тұрғындарға қатысты мэселелерді шешетін сот жиыны-соттардың төтенше съезі. Кен орындарында балалар еңбегі кеңінен пайдалана бастаған уақыт. - XIX ғ-ң 90 жылдары. 16 жасқа дейінгі жса өспірімдердің жүмысшылар арасындағы үлесі 14 пайыз. Жүмысшылардың Қаз-н жағдайындағы таптық қарсылықтарының бірі өндіріс орнын тастап кетуі. ХІХғ.соңынан өндіріс орнын өз еркімен тастап кеткендерге қолданылған жаза—З айға дейін абақтыға қамау. ХІХғ.ІІж.өндіріс орындарындағы қазактардың үлесі-60-70 1888 ж. Өскемен уьезіндегі кен өндірісіндегі қазақ жүмысшылары ереуілінің нэтижесі жалақыларын арттырды. 1893.ж.алтын өндіріс орнындағы эйелдердің үлесі-17,8пайыз. Жұмысшы қозғалыстарының саяси әлсіздігінің себебі -өндіріс орындарының үсақтығы, жұысшылар санының аздығы.
¥Йғырлар мен дүңгендердің Жетісуға коныс аударуы.
Үйғыр, дүңгендердің қоныс аударуы азатық күресіне байланысты. Ұйғыр, дүңгендер Жетісу өлкесіне қоныс аударды - 45 000 үйғыр, 5000 дүңген. Ұйғырлар есебінен үйымдастырылған болыс саны~6 үйғыр болысы. Әрбір дүңгенге берілген жер көлемі орта есеппен 3 десятина. Ұйғыр халқының музыкасы, эні мен биі жөнінде айтқан ғалым Ш.Уалиханов. Ұйғыр х-ң ауыз эдебиетінің ескерткіші-"Он екі мүқам".
Орыс демокр-қ мэдениеті жэне Ш.Уалиханов.
ХІХғ.ІІж.Алтай Жетісу,Орта Азияға саяхат жасап,зерттеу жүргізген-Семенов-Тяньшанский. Мейердің "Орынбор ведомствосының қырғыз даласы" еңбегі - кіші жүз тарихын сипаттауға арналған. Іле, жетісуд зерттеп, халық ауыз эдебиеті үлгілерін зерттеп жариялаған Шығыс зерттеушісі , академик Радлов. Шевченконың казак жерінде айдауда болған уақыты - 1847-57, оның қазақ, украин халықтарын салыстыра жырлаған өлеңі "Менің ойларым" . Қазақстан тарихын зерттеуді ғылыми жолға қоюда орыс географиялық қоғамының Орынбордағы, Омбыдағы, Семейдегі бөлімшелері - 1845 ж ашылды.
Ш.Уалихановтың ын есімі Мұхамет Қанапия . (1835-65 жж). Шокан Құсмұрын бекінісінде туылған. Шоқанның сана-сезімінің ерте оянуына әсер еткен эжесі Айғаным. 1847 ж. 12 жасар Шокан Омбыға Сібір Кадет корпусына окуға түсіп 18жасында бітірді. Ол географ Семен Тянь Шанскиймен бірге болып 1856 ж Қүлжаға баып қайтады. Шоқанның досы,ғалым,географ-Семенов-Тяньшанский. Қырғыздың Манас жырын зерттеген. Оны әлемге эйгілі еткен 1858-59 ж. Қашкар саяхаты. Шоқанның досы орыс жазушысы Достоевский. 1864 ж Шокан генерал Черняевтың эскери экспедициясы құрамында Әулиеата бекінісін алудағы эскери қимылдарға қатысады. 1864 ж Шоқан Верныйда болды. "Русский инвалит". Газетің 51 санында Қытайдағы дүңгендер көтерілісі туралы ақырғы еңбегі 1865 ж жарияланды. Шоқан 1865 ж. сэуірде Алтын Емелде қайтыс болды.