Зулын авъяс

Хальмг улсин шин җил – Зул. Зул өдр хальмгуд нас немҗ авна. Зул Зункван гегәнлә залһлдата. Эн өдр Зунква бурхн болсмн. Күн болһн Эзн Богд Зункван гегәнд зальврна.

Зулд ик эртәснь белдвр кегднә. Кеерәс цаһан өвс түүҗ авна. Сәәнәр хагсаһад, зулын һол белднә. Эн өвсиг йөркг гиҗ нерәднә. Бүлин күн болһна насна то деер неҗәд-хошад өвс немәд, һол кенә. Һол болһниг көвңгәр баглҗ ораһад, тус-тустнь оңһцин йоралд углҗ тәвнә. Оңһцд шар тос кенә. Һол болһниг деерәснь хойр хурһарн чимкнә. Тосн дорагшан орна. Энүнә хөөн һол сәәнәр шатна.

Зарядк кетн

Көдлмштән, школдан цуг әмтн серглң болх зөвтә. Өрүн болһн зарядк кех кергтә. Зарядк күүнә цогцд туста, юңгад гихлә эрүл-менд батрулна. Эрт бостн, терзән сектн, цевр аһарт зарядк кетн. Зарядк кесн цагтан цогцан тинилһтн, көл-һаран көндәтн, Энүнә дару, түрүләд бүлән усар, хөөннь невчк киитн усар, дарунь киитн усар бийән бүдлтн. Дарунь хагсу арчурар бийән сәәнәр арчтн. Нөөрмү, залху бәәдл дарунь уга болҗ одх. Школдан серглң, гиигн цогцта болхит.

Нөөрин тус

Нөр цугтад кергтә. Өдрәр геедрсн чидл-чинәг сән нөр шинәс орулна. Нөр тату болхла, сурһульчнр багшин заасиг мууһар меднә. Тиим күүкд шулун муурна, мууһар ухална, салң болна. Сурһульчнр нег цагла унтдг, нег цагла босдг авъяста болх зөвтә. Унтхиннь өмн әәх-чочх кино хәләхмн биш. Толһаһан бүркҗ унтхмн биш. Хойр һаран көнҗл деер тәвҗ унтхмн. Унтхиннь өмн хораг серүцүлх кергтә. Дулан цагла секәтә терзтә унтдг дасхмн. Орндг дегд җөөлн болх зөв уга.

V. Нүр орч нерн

А. Чик хәрүһинь орулҗ бичтн:

1. Орч нерд ____________________________ заана.

а) юмна бәәдл

ә) кү болн нань чигн юм

б) үүлдвр

2. Күн бийән заахларн _________________________ гиҗ келнә.

а) чи ә) би б) эн

3. Туслң кү заахларн _________________________ гиҗ келнә.

а) эн ә) чи б) би

4. Өөрән бәәсн кү заахларн _______________________ гиҗ келнә.

а) би ә) эн-тер б) чи

5. Баг күн бийсән заахларн ____________________ гиҗ келнә.

а) эдн ә) мадн б) тадн

6. Туслң баг күүнүр заахларн _________________________ гиҗ келнә.

а) мадн ә) тадн б) эдн

7. Өөр бәәх баг күүнүр заахларн _________________________ гиҗ келнә.

а) мадн ә) эдн-тедн б) тадн

8. Эврәннь юмна тускар зааҗ келхләрн ____________________ гиҗ келнә.

а) чини ә) мини-мана б) энүнә

9. Күүнә юмиг туслң күүнүрнь зааҗ ________________________ гиҗ келнә.

а) мини ә) чини б) энүнә-терүнә

10. Өөр бәәх күүнә юмиг ________________________ гиҗ келнә.

а) чини ә) энүнә-терүнә б) мини

Ә. Кергтә орч нерд орулҗ бичтн:

– Менд! – Менд!

– ________ ямаран бәәнәч? – ___________ гем уга, сән бәәнәв.

– ________ гер альд бәәнә? – __________ гер хол биш бәәнә.

– ________ альдаран йовҗ йовнач? – ___________ делгүр орҗ йовнав.

– Делгүрәс ю авхар бәәнәч? – Делгүрт _________ дурта нуһл бәәнә.

– ________ бас нуһлд дуртав. – Тиигхлә ________ герүр йовий. Цә уухм.

– ________ герт кен бәәнә? – Герт _________ ээҗ бәәнә. Цә белдҗәнә.

А. Цегин ормд чик хүвсинь орулҗ бичтн:

1. Би йовна____

а) ч ә) в б) хүв уга

2. Чи умшна_____

а) в ә) ч б) хүв уга

3. Эн биилнә_____

а) ч ә) хүв уга б) в

2. Мадн бичнә________

а) ч ә) видн б) в

3. Тадн сурна_____

а) в ә) т б) ч

4. Эдн-тедн сууна_____

а) в ә) хүв уга б) ч

Ә1. Цегин ормд чик хүвсинь орулҗ бичтн:

1. Би хальмг туульмуд умшхдан дурта__________ .

2. Мадн удлго шин герт орх_________ .

3. Чи ямаран дегтр умшҗана_______?

4. Тадн маңһдур талдан балһснур йовҗана________ .

5. Эн көвүн өдр болһн дегтрин саңгд одна_______, олн зүсн дегтр авна________ .

6. Эдн сәәхн зург зурна__________ .

Ә2. Дора бәәх үгмүдиг нүүрәр хүврәтн:

Би ________________, __________________, _____________________

Мадн _______________, ___________________, ___________________

Чи ________________, _____________________, _____________________

Тадн ___________________, _____________________, __________________

Эн _____________________, _____________________, __________________

Эдн __________________, ____________________, __________________

Дасна, шивнә, көөнә.

Б. Нүүрин хүвс орч нердлә ирлцүлтн:

Би _

Чи т

Эн-тер _

Мадн ч

Тадн в

Эдн-тедн видн

А1. Сурврмуд болн орч нерд ирлцүлҗ бичтн:

Кен? _________________________________

Кенә? _________________________________

Кенд? _________________________________

Кениг? _________________________________

Кенәр? _________________________________

Кенлә? _________________________________

Кентә? _________________________________

Кенәс? _________________________________

Кенүр? _________________________________

(Нанур, нанар, нанта, мини, би, нанла, нанас, намаг, нанд)

А2. Сурврмуд болн орч нерд ирлцүлҗ бичтн:

Кен? _______________________________

Кенә? _______________________________

Кенд? _______________________________

Кениг? _______________________________

Кенәр? _______________________________

Кенлә? _______________________________

Кентә? _______________________________

Кенәс? _______________________________

Кенүр? _______________________________

(Мадниг, мадн, мадна-мана, маднла, маднар, маднд, маднас, маднур, мадниг)

Ә1. Сурврмудын ормд кергтә орч нерд орулад, зәңгс буулһҗ бичтн:

Өцкүлдүр (кенә?) санан күцв.

_________________________________________________________________

(Кен?) сән үүртә болув.

_________________________________________________________________

(Юн?) нохан кичг.

__________________________________________________________________

Энүг (кенд?) эцкм белглв.

__________________________________________________________________

(Кенә?) эцк нохаста көдлнә.

_________________________________________________________________

(Кен?) нохас дасхна.

_________________________________________________________________

(Кенүр?) мини үр көвүн ирв.

______________________________________________________________

(Кенә?) нерн Лавг.

______________________________________________________________

Лавг (кенәс?) нег дү.

______________________________________________________________

(Кенлә?) би хамдан нег школд сурнав.

______________________________________________________________

(Кенд?) мини ноха йир таасгдв.

______________________________________________________________

Лавг ма хойр кичгт Һалзн гидг нер өгүвидн. Һалзн – альвн кичг.

______________________________________________________________

(Юн?) наадхдан дурта.

______________________________________________________________

Ә2. Сурврмудын ормд кергтә орч нерд орулҗ бичтн:

(Кен?) дөрвдгч классин сурһульчнрвидн.

______________________________________________________________

Эн җил (кен?) эклц школан төгсәҗәнәвидн.

______________________________________________________________

Сурһулян сәәнәр чиләхин төлә (кенд?) килмҗән өгч сурх кергтә.

______________________________________________________________

(Кенә?) эк-эцкнр (кенәс?) сән темдгүд күләх.

______________________________________________________________

(Кенә?) нәәлмҗиг мадн һуташговидн.

_______________________________________________________________

Сурһулян сәәнәр сурад, йилһән сән темдгүдәр чиләх күцл өмнән тәвжәнәвид. Эк-эцкнр, (кениг?) сурһсн багшнр оньдин (кенәр?) бахтҗ йовх гиҗ санҗанавидн.

____________________________________________________________________________________________________________________________________

А1. Сурврмуд болн орч нерд ирлцүлҗ бичтн:

Кен? ______________________________

Кенә? ______________________________

Кенд? ______________________________

Кениг? ______________________________

Кенәр? ______________________________

Кенлә? ______________________________

Кентә? ______________________________

Кенәс? ______________________________

Кенүр? ______________________________

(Чамур, чамла, чамас, чамта, чамар, чамд, чамаг, чи, чини)

А2. Сурврмуд болн орч нерд ирлцүлҗ бичтн:

Кен? ___________________________________

Кенә? ___________________________________

Кенд? ___________________________________

Кениг? ___________________________________

Кенәр? ___________________________________

Кенлә? ___________________________________

Кентә? ___________________________________

Кенәс? ___________________________________

Кенүр? ___________________________________

(Таднур, таднла, таднас, таднар, таднта, тадниг, тадна-тана, тадн, таднд)

Ә1. Сурврин ормд нег тоод бәәх хойрдгч нүүрин орч нерд бичтн:

1. (Кенә?) эк альд көдлнә?

________________________________________________________________

2. (Кенд?) хәәрцг бәәнү?

________________________________________________________________

3. Үр көвүн (кенүр?) гиичд ирв.

________________________________________________________________

4. Багш (кенәс?) герин даалһвр сурв.

________________________________________________________________

5. Миисин кичг (кенлә?) наадхар бәәнә.

________________________________________________________________

6. (Кен?) ю кехдән дуртавч?

________________________________________________________________

7. Арлтан (кентә?) хамдан сууна.

________________________________________________________________

8. Ээҗ (кениг?) хәәҗ йовна.

________________________________________________________________

9. Ав (кенәр?) нөкд авхар бәәнә.

________________________________________________________________

Ә2. Орч нерд орулҗ бичтн:

–_______ хальмг туульс бәәнү? – ________ хальмг туульс уга.

– _______ эн дегтр умшхар седҗәнч? – ________ эн дегтр умшар седләв.

–- _______ ямаран тууль соньмсулна? – ________ баатрмудын туск тууль

соньмсулна.

– _______ юуһарн … соньн болна? – ________ чидл, ухан, зөрмг

соньмсулна.

(Эднә, тедн, чамаг, чамд, нанд, чи, би, намаг, эднә)

А1. Чик хәрүһинь орулҗ бичтн:

1. Һурвдгч нүүрин орч нерд _______________ .

а) би-мадн

ә) эн-эдн

б) чи-тадн

А2. Сурврмуд болн орч нерд ирлцүлҗ бичтн:

Кен? ________________________________

Кенә? ________________________________

Кенд? ________________________________

Кениг? ________________________________

Кенәр? ________________________________

Кенлә? ________________________________

Кентә? ________________________________

Кенәс? ________________________________

Кенүр? ________________________________

(Энүнүр, энүнлә, энүнәс, энүнтә, энүгәр, энүнд, энүг, эн, энүнә)

А3. Сурврмуд болн орч нерд ирлцүлҗ бичтн:

Кен? ________________________________

Кенә? ________________________________

Кенд? ________________________________

Кениг? ________________________________

Кенәр? ________________________________

Кенлә? ________________________________

Кентә? ________________________________

Кенәс? ________________________________

Кенүр? ________________________________

(Эднүр, эднлә, эднәс, эднәр, эднтә, эдниг, эднә, эдн, эднд)

Ә1. Кергтә орч нерд орулҗ бичтн:

________ герт мини өрк-бүл бәәнә. _________ өрк-бүлдән дуртав. ________ мини эңкр улс. __________ өрк-бүл ик. Көгшн ээҗ аав хойр бәәнә. _________ ода пенсьт. Эк эцк хойр көдлнә. __________ көдлмш гиигн биш. __________ көдлмшәсн ирхлә, би хот-хол белдҗ өгнәв. _________ бичкн дүүнр бәәнә. Би _________ бас хәләнәв. __________ хувц-хунринь өмскнәв, садикәс авнав. Мини ах эгч хойр сурһульчнр. ___________ школ мана герәс хол биш бәәнә. ______________ цугтан хоорндан ни-негн бәәнәвидн.

(Эднә, эн, эдн, би, мана, эднә, эдниг, нанд, мадн)

Соңссан чикәр бичлһнә дамшлһн