Табиғи-климаттық жағдай бүгінгі күнге ұқсас болды.
Алғашқы адамдардың тас өңдеуде неғұрлым биік деңгейге көтерілген уақыты.
Неолитте адамдар тасты жылтыратып тегістеуді үйренді.
Неолит дәуірінде Адамдар табиғатқа тәуелділігінен құтылып, өздері қажетті өнім өндіре бастады.
Жаңа тас ғасырында (неолитте) адамдар мата тоқып, киім тігуді, шыбықтан шарбақ тоқудыүйренді.
«Неолиттік төңкеріс»: Өндіргіш шаруашылыққа көшу.
Малды тұрақты түрде қолға үйреткен кезең: Неолит.
Егіншіліктің тұрақты қалыптасқан кезеңі: Неолит.
Неолит дәуірінде адамдар ойлап тапқан еңбек құралдары: дәнүккіш, келі, балта, қайла, тоқыма станогы т.б.
Н
еолит
дәуірінің үлкен жаңалықтарының бірі:
Қыш
құмыра жасау.Ғалымдардың неолит дәуіріне берген өзгеше атауы: «Қыш құмыралар заманы».
Неолитте саздан жасалған қыш ыдыстың атауы: Көзе.
Қазақстан жерінде кездесетін неолит тұрақтарының ең көнесі: Б.з.б 5 мыңжылдыққа тән.
Қ
Қыш құмыра
азақстан аумағынан табылған неолиттік тұрақтар саны: 500-ден астам.Шығыс Қазақстандағы неолиттік тұрақ: Усть-Нарым.
Солтүстік Қазақстандағы неолиттік тұрақ: Пеньки.
Орталық Қазақстандағы неолиттік тұрақтар: Зеленая Балка, Қарағанды.
Тұрақтардан үй малының сүйектері табылды. Бұл олардың мал шаруашылығымен айналыса бастағандығының белгісі.
Неолиттік Сексеуіл тұрағы орналасқан өңір: Қызылорда облысы.
Сексеуіл тұрағының маңында су қоймасы болған.
Сексеуіл тұрағынан табылған сүйектердің 80%-ы: Қойлар мен сиырдікі.
150-ге жуық неолиттік тұрақ, көне кен шығару, жерлеу орындары табылған өңір: Жезқазған өңірі.
Жерлеу орындарының үстіне тас үйген. Қабірдің қабырғасы тас плиткалармен қоршалған. Адамды басын солтүстік-батысқа қаратып шалқасынан жерлеген.
Неолит дәуірі адамдарының өзіндік дүние танымы болғанын білдіретін Жерлеу орындары.
Энеолит (мыс-тас ғасыры)
Тас дәуірі мен қола дәуірінің аралық кезеңінің ғылыми аталуы: Энеолит.
Мыс-тас дәуірінің (энеолит) хронологиясы: Б.з.б 3000-2800 жж.
Бұл кезеңде адамзат баласы металдан жасалған құралдарды игере бастады.
Тас пен мыстан жасалған еңбек құралдары қатар қолданылған кезең.
Адамзат баласының тұрмыста тұңғыш пайдаланған металы: Мыс.
Адамдар мыс өңдеуді үйренді: 7 мың жыл бұрын.
Мыс-тас ғасыры қоғамындағы екі ірі өзгеріс:
Еңбек бөлінісі.
Аталық ру үстемдігі.
Қоғамда ең алғашқы ірі еңбек бөлінісін туғызған жағдай: Шаруашылықтың егіншілік пен мал шаруашылығы болып бөлінуі.
Жылқы сүйектері өте көп табылған Солтүстік Қазақстандағы энеолиттік тұрақ: Ботай.
Энеолиттік Ботай тұрағының мерзімі: Б.з.б. 3-2 мың жылдықтар аралығы.
Энеолиттік Ботай тұрағынан табылған тұрғын үйлердің саны: 158.
Ботай тұрағынан ең көп табылған мал сүйегі: Жылқы.
Энеолит кезеңінде ботайлықтардың жетістігі: Жылқы малын қолға үйрету.
Энеолиттік Шебір мекені орналасқан өңір: Маңғыстау.
Шебір тұрғындары теңіз моллюскаларының қабықтарын моншақ етіп таққан.
Мыс-тас ғасырынан кейіңгі кезең: Қола дәуірі.
Қола дәуіріндегі Қазақстан
Қола дәуірі
Қола дәуірінің хронологиясы: Б.з.б. 2800 – 900 жж.
Қола дәуірінің кезеңдері:
Ерте қола дәуірі: Б.з.б. XVIII – XVI ғғ.
Орта қола дәуірі: Б.з.б. XV – XII ғғ.
Кейінгі қола дәуірі: Б.з.б. XII – VIII ғғ.
Қола дәуірі кен өндіру мен металл өңдеу алғаш дамыған кезең.
Қола дәуірі: тастан және мыстан жасалған еңбек құралдарын ығыстырған кезең.
Қоланың алыну қосындысы: Мыс пен қалайы.
Қалайы + Мыс = Қола
Қола дәуірінде негізінен қалайы игерілген өңір: Атасу, Қалба және Нарым жоталары.
Қола дәуірінде негізінен мыс игерілген өңір: Зыряновск, Жезқазған маңайы.
Көне заманда Жезқазғаннан 1 млн тонна кен өндіргені туралы мәлімдеген қазақтың белгілі ғалымы: Қ.И.Сәтбаев.
Қола дәуірінде 1100 тонна қалайы шығарылған кен орны: Шығыс Қазақстандағы Нарым мен Қалба кен орнындары.
Жұмсақ кен өндірілген: Қайламен омыру арқылы.
Тығыз (қатты) кен өндірілген: Отпен уату арқылы.
Еңбек құралдары тас немесе саз балшық қалыптарға құйылып, өңделген.
Қола дәуірінде кенді қорыту үшін салынған күрделі құрылыстар: Қазандықтар
Андрон мәдениеті
Қола дәуірінің ең алғашқы ескерткіштері табылған жер: Сібірдегі Ачинск қаласы жанындағы Андроново елдімекенінің маңы.
Андрон мәдениетінің алғашқы ескерткіштерін тапқан А.Я.Тугаринов 1914 жылы. Бұл атауды ғылыми айналымға 1927 жылы С.А.Теплоухов енгізген.
Қазақстан аумағындағы Андронов мәдениетінің алғашқы ескерткіштерін тапқан: 1927 жылы М.П.Грязнов.
Еуразия даласындағы қола дәуірінің мәдениеті: Андрон мәдениеті.
Андрон мәдениетінің тараған аумағы: Орал (Жайық) өзенінен бастап, Енисей өзеніне дейін, Батыс Сібір орманды алқабынан, Памир тауларына дейін.
Солтүстік және Батыс Қазақстанда табылып зерттелген Андрон мәдениеті қоныстарының саны: 80-нен астам.
Қола дәуіріне жататын Солтүстік Қазақстандағы қоныстар: Петровка, Боголюбов, Степняк.
Петровка және Боголюбов қоныстары орлармен және дуалдармен қоршалған.
Батыс Қазақстандағы қола дәуірінің қонысы: Алексеев.
Шығыс Қазақстандағы (қола орақ табылған) қола дәуірінің қонысы: Мало-Красноярка.
Ресей мен Қазақстан шекарасында орналасқан, ежелгі қалалардың ең ескі тұрағы: Арқайым
Нақты орналасқан жері Қостанай облысы мен Челябі облысының шекарасы.
Қола дәуіріне тән 30-дан аса қоныс пен 150-ден астам обалар табылған Қазақстан өңірі: Орталық Қазақстан.
Кейінгі қола дәуірінің ескерткіші Түгіскен орналасқан аймақ: Сырдарияның төменгі ағысы.
Түгіскен шикі кірпіштен салынған және оған кремация (өлікті өртеу) тән.