ТАС ДӘУІРІ

• Алғашқы адамдардың пайда болуы

1. Ғалымдардың алғашқы адамға берген атаулары: «Епті адам»

2. «Епті адамның» («Homo habilis») табылған жері: Кения (Шығыс Африка), Олдувай шатқалы (Виктория көлі мен Килиманджаро тауы).

3. «Епті адамның» өмір сүрген уақыты: 1 млн 750 мың жыл бұрын.

4. «Тік жүретін адам» («Homo erectus») деп аталғандар: Синантроп, питекантроп.

5. Питекантроптың қаңқасы алғаш рет табылды: 1891 жылы Ява аралынан.

6. Питекантроп өмір сүрді: 1 млн жыл бұрын.

7. Синантроп табылған жер: Қытай, Пекин маңы.

8. Синантроп («Қытай адамы») өмір сүрді: 500 – 200 мың жыл бұрын.

9. Жер бетінде 100–35 мың жыл бұрын өмір сүрген: Неандертальдықтар.

10. Неандертальдық адам табылған жер: Германия.

11. 1938 жылы Өзбекстандағы неандертальдық баланың сүйегі табылған үңгір: Тесіктас.

    • Неандертальдық баланың бет әлпетін қалпына келтірген антрополог-ғалым: М.М.Герасимов.

12. Неандертальдықтардан кейін, 40–35 мың жыл бұрын қалыптасқан: «Саналы адам», қазіргі адамдар.

13. «Саналы адам» сүйегі алғаш рет табылған үңгір: Франциядағы Кро-Маньон.

14. «Саналы адамның» табылған жеріне байланысты ғалымдардың берген атауы: Кроманьондық.

15. Алғашқы адамдардың жануарлар дүниесінен бөлініп шығуына әсер еткен: Еңбек құралдарын жасауды игеруі.

16. Ертедегі адамдардың маймылдар мен жануарлардан басты айырмашылығы: Еңбек құралдарын жасай білуі.

• «Епті адам»  «Тік жүретін адам»: Питекантроп пен синантроп  Неандертальдық адам  «Саналы адам» = Кроманьондық адам.

• Тас дәуірінің кезеңдері

17. Адамзат тарихы дамуының алғашқы кезеңі: Тас дәуірі.

    • Тас дәуірінде адамдар негізінен тас құралдарды пайдаланды. Сондықтан да адамзат баласының тас құралдарды өндірген және пайдаланған уақыты тас дәуірі деп аталады.

18. Еңбек құралдарын, тас өндеу техникасын, бұйымдардың жетілдірілуін зерттеген археологтар тас дәуірін үш кезеңге бөледі:

1. Палеолит – ежелгі тас ғасыры.

2. Мезолит – орта тас ғасыры.

3. Неолит – жаңа тас ғасыры.

19. Тас дәуірі (палеолит): Б.з.б. 2 млн 500 мың – 12 мың жылдар аралығы.

    • Ерте тас ғасыры (ерте палеолит): Б.з.б. 2 млн 500 мың – 140/100 мың жыл.

    • Орта палеолит (мустье): Б.з.б. 140/100 – 40 мың жыл аралығы.

    • Кейінгі палеолит: Б.з.б. 40 – 12 мың жыл аралығы.

20. Мезолит – орта тас ғасырының хронологиясы: Б.з.б. 12 – 5 мың жыл.

21. Неолит – жаңа тас ғасырының хронологиясы: Б.з.б. 5 – 3 мың жыл.

Палеолит

• Ерте палеолит (Б.з.б. 2 млн 500 мың – 100 мың жыл)

22. Алғашқы еңбек құралдары негізінен жасалды: Тастан.

23. Ежелгі адамдардың алғашқы еңбек құралдары: Үшкіртас, қазғыш таяқ, шоқпар.

24. Домалақ малта тасты екі жағынан егеп, жүзі өткір, ирек ара сияқты жасалған құрал: Чоппинг.

    • Қол қашауын жасау үшін қалақ тасты екі жағынан қашады, белгілі бір пішінге келтіріп, оны таяққа бекітті. Мұндай құралдардың ұзындығы 20 сантиметрге, салмағы

1 килограмға дейін жетті.

25. Екі жағынан өңделген қарапайым шапқыш тас құрал: Бифас.

26. Бір қабат өңделген тас құралдың жүзін ұсақ кертік-ойықтар (араның жүзі сияқты) жасау арқылы өткірлеу әдісі: Ретушь.

27. Ертедегі адамның ең алғашқы кәсібі: Терімшілік.

28. Алғашқы адамдар аулаған аңдар: Мамонт, бизон, үңгір аюлары, маралдар мен жабайы жылқылар.

29. Ежелгі адамдардың тұңғыш баспанасы: Үңгір.

30. Алғашқы адамдардың бастапқы кезеңдегі топтасу жүйесі: Тобыр.

31. Қазақстан аумағында алғашқы адамдардың шамамен пайда болған уақыты 1 миллиондай жыл бұрын.

32. Қазақстандағы ежелгі адамның алғашқы іздері жатады: Ерте палеолитке.

33. Қазақстан аумағындағы алғашқы адамдардың замандасы: Питекантроп.

34. Қазақстан аумағында ең ежелгі адамдардың өмір сүрген аймағы: Оңтүстік Қазақстан.

35. Жамбыл облысындағы 5 мыңға жуық тас құралдар табылған тұрақтар: Бөріқазған, Шабақты.

36. Тас дәуірінің ескерткіші – Бөріқазған, Шабақты табылды: Оңтүстік Қазақстаннан.

37. Бөріқазған тұрағы жатады: Ерте палеолитке.

38. Жамбыл облысынан табылған бес мыңнан (5000) аса еңбек құралдарының барлығы: Қашау мен үшкіртастар.

39. Палеолит дәуіріне жататын еңбек құралдары табылған өңір: Жамбыл облысы.

40. Ерте тас ғасыры тұрақтарының ең көнелері (Бұлардан табылған құралдар Шығыс Африканың Олдувай сайынан табылған ең көне құралдармен замандас):

Маңғыстау түбегіндегі Шақпақата, Қаратаудағы Арыстанды.

41. Орталық Қазақстан жерінен түзу, кейде қайқы тас пышақ сияқты қырғыштар табылған тұрақ: Семізбұғы.

• Орта палеолит

42. Орта палеолитте (ортаңғы тас ғасырында) өмір сүрген адам: Неандертальдық.

43. Жер беті күрт суып, мұздық пайда болды: 100 мың жыл бұрын.

44. Жер бетінің күрт сууына байланысты алып мұздық пайда болған аймақтар: Еуропа мен Азияның солтүстігі.

45. Ғалымдардың айтуынша жер бетінде пайда болған мұздықтың қалыңдығы: 2 км.

46. Ауа-райының күрт сууына байланысты орта палеолитте: адамдар от жағуды үйренді.

47. Ежелгі адамдар ең әуелі (мұз дәуіріне дейін) отты алды: Найзағайдың түсуінен жанған ағаштан.

48. Ежелгі адам жіп орнына пайдаланды: Жануарлар сіңірін.

49. Тас дәуірі адамдарының ине мен біз жасаған заты: Үшкір сүйек.

• Кейінгі палеолит

50. Ежелгі адамның дамуы мен мәдениетінің жаңа кезеңі: Кейінгі палеолит.

51. Адамның жетілуінде шешуші рөл атқарған: Еңбек.

52. Алғашқы адамдардың тобырдан кейінгі топтасу жүйесі: Рулық.

53. Рулық қауым қалыптасты: Шамамен «саналы адам» тұсында, кейінгі палеолитте.

    • Рулық қауым – туысқандардың ұжымы. Рулық қауымның барлық мүшелері өзара тең есептелінді. Қауымның ішкі жұмысын теңдей бөлісті.

54. Тас дәуірінде ру ішіндегі барлық мәселелер шешілді: Жалпы жиналыс.

    • Жалпы жиналысқа ересек адамдардың бәрі – еркектер мен әйелдер түгел қатысты. Жалпы жиналыс ақсақалдарды сайлады. Ақсақалдар даулы мәселелерді шешті, аң аулайтын, мал жаятын жерлерді бөліп берді.

• Кейінгі палеолит адамдары рухани жағынан жетіле түсті. Діни наным сенімдер қалыптаса бастады. Олар өлген адамдарын жерлегенде түрлі әшекей заттарын бірге көмген. Сонан соң жерленген адам маңайына киіктің мүйізін айналдыра қойған.