
- •Жаратылыстану-техникалық факультеті География және экология кафедрасы
- •Пән:Экология және тұрақты даму
- •Құзіреттілік түйіндері
- •Баға қоюдың критерилері
- •Дәрістердің күнтізбелік-тақырыптық жоспары
- •Практикалық (семинарлық) сабақтардың күнтізбелік-тақырыптық жоспары
- •Осөж сабағына әдістемелік нұсқау
- •Глоссарии
- •Дәрістерге қысқаша конспектілер
- •1.Экологияның бөлімдері: Аутэкология, Демэкология, Синэкология, Ғаламдық экология.
- •2.Орнықты даму» терминінің пайда болу тарихы
- •3.Экологиялық проблемалар, олардың осы заманғы экономикалық және саяси үрдістерді алатын орны мен рөлі.
- •1. Популяция туралы түсінік.
- •2. Популяцияның статикалық сипаттамасы
- •3. Популяцияның динамикалық сипаттамасы
- •Бірлестіктер экологиясы (биоценология) ретінде әр түрлі түрлерге жататын популяциялар (өсімдіктер, жануарлар, микроорганизмдер) жиынтығын біртұтас организмдер деңгейінде зерттейді.
- •Экожүйедегі энергия ағысы Биосферадағы биогеохимиялық айналым
- •XX ғасырдың соңындағы орнықты даму
- •Әлемдік экологиялық проблемалар қүрылысы
- •1.Қазақстан Республикасының табиғи ортасын тұрақсыздандыру процестері, себептері мен салдары.
- •2.Ядролық сынақтардың адамзатқа тигізетін зардаптары.
- •3.Қазақстандағы экологиялық проблемалары.
- •Топырақтын ауыр металдармен ластануының қалалар мен аймақтар бойынша көрсеткіші
- •Қазақстан жеріндегі радиациялық апат аймақтары
- •Пайдаланылған әдебиеттер
- •Оқытудың сырттай формасы үшін күнтізбелік-тақырыптық жоспар
- •Экология және тұрақты даму пәнінің оқу-әдістемелік қамтамасыз етілу картасы
- •1. «Рим клубының» негізін салған қайраткер:
- •2. Экожүйелердің құрылысын, қызметі мен дамуын зерттейтін сала:
- •3. Адаптация дегеніміз, бұл:
- •5. Берілген организмдер жұптарының қайсына "жыртқыш-жемтік"қарым-қатынасы тән:
- •6. В.И.Вернадский Жердің қандай аймағын Биосфера деп түсінген?
- •10. Ормандық экожүйенің бірінші қоректік деңгейін қандай организмдер иеленеді:
- •11. Төменде келтірілген анықтамалардың қайсысы бәсекелестік құбылысын түр аралық қатынастар тұрғысынан қарағанда неғұрлым дәл және толық сипаттайды?
- •1. Синэкология нені зерттейді:
- •2. Экология ғылымының “экологиялық болжам” деп аталатын бөлімі немен шұғылданады?
- •1. Демэкология нені зерттейді:
- •8.Популяция саны бірнеше жыл бойы тұрақты болуы мүмкін, егер:
- •1. «Адамның қоршаған ортасы» ұғымы қандай, бір-бірімен байланысты, екі бөлімнен (компонеттен) құралады:
- •1. Өнеркәсіптің экологиялық принциптері мен стратегиясы дамудың қандай жолдарын қарастырады:
- •2. В.Шелфордтың "толеранттық" заңына сәйкес :
- •3. Экологиялық факторлардың көпшілігі бойынша толеранттылық ауқымы тар организмдер қалай аталады:
- •4. Популяцияның статикалық сипаттамаларына не жатады:
- •5. Экологиядағы 10% ережесіне сәйкес:
- •1. Биосфераның орнықтылығы неге тәуелді:
- •2. Ю.Либихтың минимум ережесі мен в.Шелфордтың толеранттық заңының арасында айырмашылық бар ма?
- •1. Экология ғылымының “демэкология” деп аталатын бөлімі мынадай мәселені зерттейді:
- •2. Экологияның қолданбалы маңызы неден білінеді?
- •3. Мұхиттың терең қабаттарына тіршіліктің таралуын абиотикалық факторлардың қайсысының шектеу ықтималылығы жоғарылау?
- •4. Туылым мен өлім-жітім көрсеткіштері қандай өлшем бірліктері арқылы өрнектеледі?
- •5. Өсімдіктер экожүйеде қандай қызмет атқарады?
- •1. Қауымдастық құрамындағы табиғи популяциялардың құрылымы мен санын зерттейтін экологияның бөлімі:
- •2. Экологияның міндеттерінің бірі:
- •3. Келтірілген экологиялық фактолардың қайсысы тропикалық ормандағы шөптесін өсімдіктердің тіршілігін шектейді?
- •4. Популяцияның максималды туылымы дегеніміз, бұл:
- •5. Табиғи экожүйелердің орнықтылығы неге байланысты емес:
- •6. Биосфералық қорықтар құрудың мақсаты:
- •6. Табиғатты қорғау дегеніміз – бұл:
1. Демэкология нені зерттейді:
1. ауыр өнеркәсіп мекемелерінің түтіндерінің химиялық құрамын;
2. мұнай өңдеу заводынан шығатын түтіндердің осы ауданда тіршілік ететін торғайлардың популяциясының санына әсерін;
3. шайынды сулардың өзен гидробионттары (мекендеушілері) қауымдастығының түр құрамына әсерін;
4. шайынды сулардың химиялық компоненттерінің (қоспаларының) зоопланктонның зат алмасуына әсерін;
5. шайынды сулардағы әртүрлі қоспалардың су организмдерінің тұқым қуалаушылығына әсерін.
2. В.И. Вернадский қандай ғылыми бағыттың авторы:
1. табиғи сұрыпталу теориясының;
2. биосфера туралы ілімнің;
3. Жерде тіршіліктің абиогендік жолмен пайда болуы теориясының;
4. “минимум” ережесінің;
5. толеранттық заңының.
3. Бейорганикалық қосындылардан органикалық зат түзе алмайтын организмдер қандай топқа жатады?
1. продуценттерге;
2. автотрофтарға;
3. гетеротрофтарға;
4. хемотрофтарға;
5. фототрофтарға.
4. Қандай популяцияларда пострепродуктивтік жастағы организмдер популяцияның басым бөлігін құрайды:
1. шапшаң өсіп келе жатқан популяцияларда;
2. саны біршама тұрақталған популяцияларда;
3. саны кеміп келе жатқан популяцияларда;
4. санының өзгеруінде айқын заңдылық байқалмайтын популяцияларда;
5. өсу жылдамдығы нольге тең популяцияларда.
5. Ыстық климат жағдайында егістік жерлерді шамадан тыс суарудың салдары қандай болады:
1. Топырақты сор басады;
2. Атмосферадағы СО2 мөлшері өзгереді;
3. Атмосферадағы оттегінің мөлшері артады;
4. Қазба байлықтардық қоры жинақталады;
5. Топырақ құнарлығы артады.
6. Ноосфера дегеніміз – бұл:
1. организмдердің Жердегі тіршілік ету сферасы;
2. жағымсыз антропогендік әсердің сферасы;
3. адамның саналы әрекетінің сферасы;
4. Жердегі өткен дәуірлердегі тіршіліктің сферасы;
5. адамның тіршілік ету сферасы.
7. Синэкология нені зерттейді:
1. климаттық факторлардың орман қауымдастығының түр құрамына ықпалын;
2. температураның табиғаттағы заттар айналымына әсерін;
3. күн ұзақтығының жануарлардың азықты қажет етуіне әсерін;
4. жеке бір организмнің зат алмасу қарқынына ауаның химиялық құрамының әсерін;
5. сүтқоректі жануарлардың терісінің құрылыс ерекшеліктерін.
8.Экологиялық өлім-жітім дегеніміз -бұл:
1. дара организмдердің ең қолайлы (идеалды) жағдайларда опат болуы;
2. организмдердің өздерінің физиологиялық жағдайының нәтижесінде ғана опат болуы;
3. организмдердің ортаның нақты жағдайларында опат болуы;
4. организмдердің ортаның экстремалды (төтенше) жағдайларында ғана опат болуы;
5. организмдердің табиғи апаттар нәтижесінде қаза болуы.
9. Жыл сайын миллиондаған уылдырық шашатын бекіре тұқымдас балықтарға тірі қалу қисық сызықтарының қандай пішіні (формасы) тән?
1. ойық;
2. дөңес;
3. тік көлбеу сызық;
4. сатылы;
5. аталғандардың қисық сызық формаларының бірі де сәйкес келмейді.
10. Ормандық экожүйенің екінші қоректік деңгейін қандай организмдер иеленеді:
1. еліктер;
2. шөптесін өсімдіктер;
3. бұта тәріздес өсімдіктер;
4. ағаштар;
5. жыртқыш аңдар.
11.Төменде келтірілген анықтамалардың қайсысы симбиоз құбылысын түр аралық қатынастар тұрғысынан қарағанда неғұрлым дәл және толық сипаттайды?
1. бір түр екіншісін азық көзі ретінде пайдаланатын түр аралық қарым-қатынас формасы (түрі).
2. қандай-да бір шектеулі ресурс үшін бір түр екінші түрмен бәсекелестікке түсетін түр аралық қарым-қатынас формасы (түрі);
3. бір түр екіншісін өлтіріп, азық көзі ретінде пайдаланатын түр аралық қарым-қатынас формасы (түрі);
4. әсерлесуден екі түр де пайда көретін түр аралық қарым-қатынас формасы (түрі);
5. бір түр екінші түрдің ықпалына еш жауап қайтармайтын түр аралық қарым-қатынас формасы (түрі).
12. Биоценоз ненің құрамдас бөлігі:
1. жердің озон қабатының;
2. экожүйенің;
3. химия өндірісінің;
4. автомибильдер шығатын газдардың;
5. минеральды тыңайтқыштардың.
13. Биосфераның тірі затының жинақтаушылық (концентрациялаушы) қызметінің арқасында:
1. химиялық элементтер организмдерден босап шығады;
2. органикалық заттардың құрамындағы энергия босап шығады;
3. жерге жауын-шашын түседі;
4. шөгінді тау жыныстарының кендері түзіледі;
5. фотопериодизм құбылысы іске асады.
14. Биосферадағы ең өнімділігі жоғары экожүйе болып табылатын:
1.шөл;
2.тундра;
3.тропикалық орман;
4.тайга;
5.жартылай шөл.
15. Биосферадағы тірі заттың қызметін анықтаған:
1.А.Гумбольт;
2.Э.Зюсс;
3.В.И.Вернадский;
4.Дж.Бернал;
5.А.Тенсли.
10 –вариант
1. Төменде өкрсетілгендердің қайсысы дәстүрлі энергия көздеріне жатпайды:
1. Мұхиттың толысу және қайту энергиясы
2. Мұнай және газ;
3. Таскөмір және ағаш отын;
4. Жел энергиясы және таскөмір;
5. Күн энергиясы және газ;
2. “Экожүйе” терминін алғаш енгізген:
1. А.Тенсли;
2. Ю.Либих;
3. Ч.Дарвин;
4. Э.Геккель;
5. В.Сукачев.
3. Стенобионттарға қандай организмдер жатады:
1. судың тұздылығына толеранттылық ауқымы тар организмдер;
2. судың тұздылығына толеранттылық ауқымы кең организмдер;
3. ауа температурасына толеранттылық ауқымы тар организмдер;
4. ауа температурасына толеранттылық ауқымы кең организмдер;
5. барлық экологиялық факторлар бойынша толеранттылық ауқымы тар организмдер.
4. Қандай популяцияларда репродуктивтік жастағы организмдер популяцияның басым бөлігін құрайды:
1. шапшаң өсіп келе жатқан популяцияларда;
2. саны біршама тұрақталған популяцияларда;
3. саны кеміп келе жатқан популяцияларда;
4. санының өзгеруінде айқын заңдылық байқалмайтын популяцияларда;
5. өсу жылдамдығы нольге тең популяцияларда.
5. Бір популяция немесе организм пайда табатын, ал екінші популяция бұдан пайда да таппайтын, зиян да шекпейтін популяция аралық қарым-қатынас түрі қалай аталады?
1. комменсализм;
2. мутуализм;
3. бәсекелестік;
4. протокооперация;
5. паразитизм.
6. Адамның саналы еңбегі біздің планетамыздың дамуының басты (анықтаушы) факторына айналатын Биосфераның даму сатысы қалай деп аталады?
1. техносфера;
2. антропосфера;
3. витасфера;
4. ноосфера;
5. экосфера.
7. Демэкология нені зерттейді:
1. бауырымен жорғалаушылардың эпителий ұлпаларының құрылысындағы ерекшеліктерді;
2. амфибиялардың ми жасушаларының құрылыс ерекшеліктерін;
3. популяциялардың жастық және жыныстық құрамын;
4. кеміргіштердің жекелеген дараларының жыныстық пісіп-жетілу мерзімін;
5. сүтқоректілер мен омыртқасыз жануарлардың зат алмасуындағы айырмашылықтарды.
8.Популяция санын шектеуші факторлардың қайсысының популяция тығыздығына тәуелді болуы мүмкін емес?
1. паразитизм;
2. жыртқыштық;
3. тіршілік қалдықтарының жиналып қалуы;
4. жер сілкіністері;
5. бәсекелестік.
9. Ірі сүтқоректі жануарлардың төлдерінің өлім-жітімі төмен болуының себебі неде:
1.тіршілік жағдайларының қолайлы болуында;
2.абиотикалық факторлардың деңгейі оңтайлы болуында;
3.биотикалық факторлардың деңгейі оңтайлы болуында;
4.төлдеріне көрсетілетін қамқорлықта;
5.азықтық ресурстардың мол болуында.
10. Тундралық экожүйелердің үшінші қоректік деңгейін қандай организмдер иеленеді:
1. поляр жапалақтары;
2. бұғылар;
3. бұталар;
4. қояндар;
5. мүктер
11. «Жылыжай эффектінің» пайда болу себебі:
1. Атмосферадағы СО2 концентрациясының артуы;
2. Атмосферадағы фреондардың концентрациясының артуы;
3. «Озон тесіктерінің» пайда болуы;
4. Территориялардың шөлденуі;
5. Атмосферадағы СО2 концентрациясының төмендеуі.
12. Биосферада органикалық заттарды ыдырату функциясын нелер атқарады:
1. консументер;
2. продуценттер;
3. редуценттер;
4. шөгінді тау жыныстары;
5. энергетикалық қазбалар.
13. Заттардың биосферадағы биотикалық айналымын қандай әселесулер қамтамасыз етеді:
1. продуценттер, консументтер және редуценттердің әсерлесуі;
2. консументтер мен редуценттердің әсерлесуі;
3. консументтер мен продуценттердің әсерлесуі;
4. редуцент мен продуценттердің әсерлесуі;
5. тек қана гетеротрофтардың өзара әсерлесуі.
14. Тіршіліктің жердегі тұрақтылығын ұстап тұратын жағдай:
1.биологиялық алуан түрлілік максималды сақталған жағдайда;
2.адамның шаруашылық салаларының барлығы қарқынды дамыған жағдайда;
3.планетаның жылдық орташа температурасы төмендеген жағдайда;
4.шөлдену процесі жылдамдаған жағдайда;
5.атмосферадағы СО2 мөлшері артқан жағдайда.
15. Биосфераның тірі затының орта түзушілік қызметінің нәтижесінде атмосферада газдардың белгілі бір құрамы түзіді, оның құрамында:
1. 70% СО2;
2. 21 % О2;
3. 95 % инертті газдар;
4. 1 % N2;
5. СО2 , CO, О2 , N2 - әрқайсысы 1% дан.
11-вариант
1. Адамның шаруашылық іс-әрекеті қоршаған ортаға қандай жағымсыз ықпал етуі мүмкін:
1. Биологиялық әралуандылық артады;
2. Құрлықтық экожүйелердің өнімділігі артады;
3. Сулық экожүйелердің өнімділігі артады;
5. Энергетикалық ресурстарды пайдалану қарқыны артады.
2. “Биосфера” терминін алғаш енгізген ғалым:
1. А.Тенсли;
2. Ю.Либих;
3. Ч.Дарвин;
4. Э.Зюсс;
5. В.Сукачев.
3. Стенобионттарға қандай организмдер жатады:
1. тек құрлықтық экожүйелерде тіршілік ететін организмдер;
2. барлық экологиялық факторлар бойынша толеранттылық ауқымы тар организмдер;
3. әртүрлі климаттық аймақтарда кеңінен таралған организмдер;
4. тек сулық ортада тіршілік ететін организмдер;
5. әртүрлі экологиялық фактолар бойынша толеранттық ауқымы кең организмдер;
4. Аудан немесе көлем бірлігіне шаққандағы дара организмдердің орташа саны нені көрсетеді:
1. түр әралуандылығын;
2. популяцияның өсімталдығын;
3. популяция тығыздығын;
4. популяция санын;
5. популяцияның өсу жылдамдығын.
5. Шөпқоректі жануарларға жататын тиін мен бұлан, бір орманда тіршілік еткенімен іс жүзінде бір-біріне еш қатынасы болмайды. Популяция аралық қарым-қатынастардың осындай түрі қалай аталады?
1. комменсализм;
2. протокооперация;
3. нейтрализм;
4. мутуализм;
5. жыртқыштық.
6. Тіршіліктің литосферадағы таралуының физикалық шегі қандай тереңдікте орналасқан?
1. 1 м;
2. 3 км;
3. 50 км;
4. 100 км;
5. 6000 км.
7. Аутэкология нені зерттейді:
1. қоршаған орта температурасының жекелеген организмнің зат алмасуына әсерін;
2. көлдің температуралық режимінің гидробионттардың (көлді мекендеуші организмдердің) түр құрамына әсерін;
3. климаттық факторлардың жануарлар әлемінің түрүр байлығына әсерін;
4. эдафикалық (топырақ) факторлардың өсімдіктер әлемінің түр байлығына әсерін;
5. өнеркәсіп мекемелерінің ауаға шығаратын заттарының Жер климатына әсерін.