5. Берілген организмдер жұптарының қайсына "жыртқыш-жемтік"қарым-қатынасы тән:

1. тиін - бұлан;

2. ханқызы қоңызы – шөпшіркей;

3. акула – жабысқақ балық;

4. бұқпа шаян - актиния;

5. бұршақ тұқымдас өсімдіктер – азотфиксациялаушы бактериялар.

6. В.И.Вернадский Жердің қандай аймағын Биосфера деп түсінген?

1. Жердің қазіргі кездегі тіршілік таралған аймағын;

2. планетаның қазіргі кезде тіршілік жоқ аймақтарын;

3. Жер планетасының қазіргі кезеңде тіршіліктің негізгі биомассасы шоғырланған аймағын;

4. Жер планетасының өткен дәуірлерде тіршілік таралған және тіршіліктің ықпалында болған аймақтарын;

5. Жер планетасының өткен дәуірлерде және қазіргі кезде тіршілік таралған және тіршіліктің ықпалында болған аймақтарын.

7. Табиғи ресурстардың қай түрі сарқылатын (таусылатын) ресурстар қатарына жатады?

1. күн радиациясы;

2. жел энергиясы;

3. топырақ ресурстары.

4. теңіз толқындарының қуаты;

5. жер қойнауының қызуы;

8.Төменде келтірілгендердің қайсы популяцияның динамикалық көрсеткіштеріне жатады?

1. туылымы;

2. саны;

3. тығыздығы;

4. жастық құрамы;

5. популяцияның кеңістіктік құрылымы.

9.Сулық экожүйеде продуценттер қызметін қандай организмдер атқарады:

1. фитопланктон;

2. зоопланктон;

3. жыртқыш балықтар;

4. моллюскалар;

5. су құстары.

10. Продуценттердің экожүйедегі ролі қандай:

1. фотосинтез барысында күн энергиясын фиксациялау;

2. өлі органикалық заттарды ыдырату;

3. энергияны бір организмнен екінші организмге тасымалдау;

4. минералдық заттар қорын түзу;

5. шайынды суларды тазарту.

11. Мемлекеттік қорық дегеніміз:

1. жылдың белгілі бір маусымдарында аң аулауға рұқсат етілетін табиғи территория;

2. ауыл шаруашылық дақылдары егілетін, қорылатын территория;

3. табиғи кешендерді сақтап қалу мақсатында шаруашылық әрекеттерден шығарылып тасталған ерекше қорылатын табиғи территория;

4. мал бағуға ғана рұқсат етілетін табиғи территория;

5. су құстарының ұясын қорғау үшін бөлінген территория.

12. Жыртқыш-жемтік қарым-қатынасы нені реттейді:

1. биоценоз өнімділігін;

2. популяция санын;

3. популяцияның жастық құрылымын;

4. популяцияның жыныстық құрылымын;

5. экожүйенің энергетикалық балансын.

13. Табиғаттағы мына құбылыстар биосфераның тірі затының қызметімен байланысты:

1. тау түзу процестері;

2. заттардың экожүйедегі толассыз айналымы;

3. Жердегі жанартаулардың активтілігі;

4. цуниамилер;

5. күн активтілігінің артуы.

14. Қазіргі кездегі көптеген мамандардың тұжырымы бойынша тірі организмдер қашан пайда болған:

1. 20 млрд. жыл бұрын;

2. 3,5 млрд. жыл бұрын;

3. 10 млрд жыл бұрын;

4. 1 млрд. жыл бұрын;

5. 2 мың жыл бұрын.

15. Биосферадағы продуценттер фиксациялаған күн энергиясының консументтерге қандай прценті келіп жетеді:

1.100%,

2.50%;

3.10%;

4.90%;

5.75%.

5 – вариант

1. Қоршаған ортаның әлеуметтік компонентіне нелер, жатады:

1. Қоғам, қоғамдық қарымқатынастар, мәдениет;

2. Қоғам, биосфера, мәдениет;

3. Қоғам, өсімдік жамылғысы,экожүйе;

4. Қоғам, қоғамдық қарымқатынастар, биогеоценоз.

5. Ауа бассейнінің, ауыз судың, жолдардың сапасы.

2. Табиғи популяциялардың кеңістіктік орналасуын зерттейтін экологияның бөлімі қалай аталаны:

1. экотоксикология;

2. демэкология;

3. синэкология;

4. радиоэкология;

5. экогенетика.

3. Төменде келтірілгендердің қайсысы гетеротрофты организмдерге жатады:

1. хемосинтездеуші бактериялар;

2. шаян тәрізділер;

3. көп жасушалы балдырлар;

4. қылқанды ағаштар;

5. бір жасушалы балдырлар.

4. Популяция дегеніз, бұл:

1. бір түрге жататын, белгілі бір ортақ кеңістікті мекендеп, өзара еркін шағылыса алатын және биотикалық қауымдастықтың құрамдас бөлігі ретінде қызмет атқаратын организмдердің тобы;

2. бөтен түрлерге жататын, белгілі бір ортақ кеңістікті мекендеп, биотикалық қауымдастықтың құрамдас бөлігі ретінде қызмет атқаратын организмдердің тобы;

3. белгілі бір ортақ кеңістікті мекендеп, биотикалық қауымдастықтың құрамдас бөлігі ретінде қызмет атқаратын, бір табынға жататын организмдердің тобы;

4. белгілі бір ортақ кеңістікті мекендеп, биотикалық қауымдастықтың құрамдас бөлігі ретінде қызмет атқаратын, бір үйірге жататын организмдердің тобы;

5. белгілі бір ортақ кеңістікті мекендеп, биотикалық қауымдастықтың құрамдас бөлігі ретінде қызмет атқаратын, бір ұяға жататын организмдердің тобы;

5. Берілген организмдер жұптарының қайсына бәсекелестік қарым-қатынас тән:

1. түлкі - қасқыр;

2. тиін-бұлан;

3. бұқпа шаян - актиния;

4. талшықты инфузориялар – термиттер;

5. бұршақ тұқымдас өсімдіктер – азотфиксациялаушы бактериялар.

6. Төменде аталғандардың қайсысы биосфераның негізгі ұйымдастырылу бірлігі болып табылады?

1. экожүйе;

2. популяция;

3. фитоценоз;

4. аудан бірлігі - га;

5. биотоп.

7. «Канцерогендер» деп қандай заттарды атайды?

1. қатерлі ісік ауруларын тудыратын заттар;

2. аллергиялық аурулар тудыратын заттар;

3. эмбриотоксиндік әсері бар заттар;

4. жұқпалы аурулар тудыратын заттар;

5. созылмалы және қауырт улану тудыратын заттар.

8.Төменде келтірілгендердің қайсысы популяцияның динамикалық сипаттамалары қатарына жатады?

1. кеңістіктік құрылымы;

2. жастық құрамы;

3. тығыздығы;

4. тіршілік ету сипаты;

5. өлім-жітім мөлшері.

9.Сулық экожүйеде консументтер қызметін қандай организмдер атқарады:

1. бір жасушалы балдырлар;

2. жыртқыш балықтар;

3. жіпше балдырлар;

4. бактериялар;

5. гүлді өсімдіктер.

10. Тундралық экожүйеде бірінші қоректік деңгейді қандай организмдер құрайды:

1. полярлық жапалақтар;

2. бұғылар;

3. бұталар;

4. қояндар;

5. лемминг тышқандары.

11. Қазақстан Республикасының территориясында қанша мемлекеттік қорық орналасқан:

1. ерекше қорылатын территориялар жоқ;

2. 1;

3. 10;

4. 50;

5. 100.

12. Экологиялық сукцессия – нелердің алмасуы:

1. суландыру режимінің;

2. топырақ типтерінің;

3. биоценоздардың;

4. климаттың;

5. жер бедерінің (рельефтің).

13. Биосфераның тірі затының шоғырландыру (концентрациялау) қызметінің мәні мынада:

1. минералды таукен жыныстарын ыдыратуы;

2. табиғаттағы шашыраңқы элементтерді организмдердің денесінде жинақтауы;

3. жарық энергиясын химиялық байланыстар энергиясына айналдыруы;

4. қоректік заттарды организмдер тізбегі арқылы тасымалдауы;

5. энергияны организмдер тізбегі арқылы тасымалдауы.

14. Жер бетіндегі ең алғаш пайда болған тірі организмдер:

1. жабықтұқымды өсімдіктер;

2. өзекті өсімдіктер;

3. омыртқасыздар;

4. бактериялар;

5. сүтқоректілер.

15. Өсімдіктердің жер шарындағы ролі қандай:

1.өлі органикалық затты ыдырату (деструкциялау);

2.күн энергиясының бастапқы аккумулияторы (жинақтаушылар);

3.қышқыл жаңбырлардың көзі;

4.озон қабатын бұзушылар;

5.радиоактивті ластау көздері.

6 – вариант

1. Осы күнгі экологиялық проблеманың негізгі үш құрамдас бөліктері:

1. Ресурстар тапшылығы, халық санының өсуі, генофондтың өзгеруі;

2. Жылыжай эффекті, биологиялық әралуандылықтың кемуі, халық санының өсуі;

3. Озон қабатының тесілуі, шөлдену, халық санының өсуі;

4. Қышқыл жаңбырлар, өнеркәсіп қалдықтарының өсуі, шөлдену;

5. Ресурстар тапшылығы, егістік жерлердің кемуі, мутациялар.

2. Биосфера туралы ілімнің негізін қалаған ғалым?

1 М.В. Ломоносов;

2. Э.Геккель;

3. Ч. Элтон;

4. Ч. Дарвин;

5. В.И. Вернадский.

3. Гетеротрофты организмдер тіршілік процесі барысында:

1. өздері, жарық энергиясын пайдалана отырып, бейорганикалық заттардан органикалық зат түзеді (фотосинтез);

2. дайын органикалық заттарды пайдаланады;

3. тек бейорганикалық заттармен ғана қоректенеді (мысалы, СО₂, Н₂О);

4. тек жылу энергиясын ғана пайдаланады;

5. тек электр энергиясын ғана пайдаланады.

4. Түрдің ең шағын (элементар) бірлігі, бұл:

1. дара организм (особь);

2. қарама-қарсы жынысты екі организм;

3. саны шектеулі организмдер тобы;

4. популяция;

5. бір ортақ тамырдан таралған бұталар тобы (клон).

5. Тышқандардың індерін мекендейтін әртүрлі омыртқасыз жануарлар сол жерлерде өздері үшін қолайлы жағдай тапқанымен паразиттер болып табылмайды және тышқандарға басқадай еш зиян келтірмейді. Түр аралық қарым-қатынастардың осындай формасы қалай аталады?.

1. қарапайым ынтымақтастық (протокооперация):

2. комменсализм;

3. паразитизм;

4. мутуализм;

5. нейтрализм.

6. Биосфераның жанды затының (биомассасының) негізгі бөлігін организмдердің қай тобы құрайды?

1. жануарлар;

2. саңырауқұлақтар;

3. өсімдіктер;

4. планктон;

5.бактериялар.

7. Урбанизация дегеніміз – бұл:

1. қала халқының ауылды жерлерге көшуі;

2. қала халқының санының өсуі;

3. салауатты өмір салтың уағыздау;

4. ауылды жерлерде қатынас пен байланыс жүйелерін дамыту;

5. Қазақстан экономикасының дамуы.

8.Популяцияның негізгі статикалық сипаттамаларының бірі (неғұрлым дұрыс жауапты таңдап алыңыз):

1. тыныс алу қарқыны;

2. фотосинтез қарқыны;

3. саны мен тығыздығы;

4. өмір ұзақтығы;

5. зат алмасу қарқыны.

9.Сулық экожүйеде редуценттер қызметін қандай организмдер атқарады:

1. бір жасушалы балдырлар;

2. жыртқыш балықтар;

3. жіпше балдырлар;

4. бактериялар;

5. гүлді өсімдіктер.

10. Далалық экожүйеде екінші қоректік деңгейді қандай организмдер құрайды:

1. қояндар;

2. қасқырлар;

3. селеу;

4. жыртқыш құстар;

5. түлкілер.

11. Төменде келтірілген анықтамалардың қайсысы паразитизм құбылысын түр аралық қатынастар тұрғысынан қарағанда неғұрлым дәл және толық сипаттайды?

1. паразитизм деп бір түр екінші түрді азық көзі ретінде пайдаланатын, бірақ бір сәтте өлтірмейтін түр аралық қарым-қатынас формасын (түрін) айтады;

2. паразитизм деп бір түр екінші түрмен тіршілікке жарамды орын үшін бәсекелесетін түр аралық қарым-қатынас формасын (түрін) айтады;

3. паразитизм деп бір түр екінші түрді азық көзі ретінде пайдалана отырып жемтігін бір сәтте өлтіретін, түр аралық қарым-қатынас формасын (түрін) айтады;

4.паразитизм деп бір түр екінші түрге пайда келтіретін түр аралық қарым-қатынас формасын (түрін) айтады;

5. празитизм деп бір түр екінші түрдің ықпалына еш жауап қайтармайтын түр аралық қарым-қатынас формасын (түрін) айтады.

12. Бастапқы сукцессия – бұл қандай процесс:

1. тыңайған жерлерде климакстық қауымдастықтың қалыптасуы;

2. жер бедерінің өзгеруі;

3. қорым тастарда өсімдіктер қауымдастығының қалыптасуы;

4. өзен арнасының өзгеруі;

5. зиянкестер популяциясының қауыр көбеюі.

13. Биосфераның тірі затының деструкциялық (ыдыратушылық) қызметінің мәні:

1. организмдердің денесінде әртүрлі химиляқ элементтердің жинақталуы;

2. органикалық заттардың бейорганикалық заттардан синтезделуі;

3. өлі органикалық заттардың және минаралдық таукен жыныстарының ыдыратылуы;

4. жарық энергиясының химияляқ байланыстар энергиясына айналуы;

5. өсімдіктер дүниесінің түр әралуандылығының артуы.

14. Жердегі тіршілік пионерлері:

1.құстар;

2.балықтар;

3.алғашқы өсімдіктер;

4.шөптесін өсімдіктер;

5.бактериялар.

15. Сулық экожүйелерді мекендейтін организмдер үшін бастапқы энергия көзі ол:

1.жел энергиясы;

2.жер қойнауының жылуы;

3.күн нұры;

4.изотоптардың радиоактивті сәулелері;

5.мұхит суының толысуы мен қайтуының энергиясы.

7 – вариант

1. Аутэкология – экологияның мына мәселелерді зерттейтін бөлімі:

1. популяция санының өздігінен реттелу процестерін;

2. популяциялардың негізгі сипаттамаларын;

3. жеке бір организмнің қоршаған орта факторларына бейімделуін;

4. тірі организмдер қауымдастығындағы түр аралық қарым-қатынастарды;

5. тірі заттың биосферадағы таралуын.

2. Көне адам биосферада қай эрада пайда болды:

1. Кайнозой;

2. Мезозой;

3. Архей;

4. Протерозой;

5. Палеозой.

3. Мөлшері түрдің төзімділік шектерінен шығып кететін экологиялық фактор қалай аталады:

1. қосалқы фактор;

2. оңтайлы (оптималды) фактор;

3. қажетті фактор;

4. лимиттеуші (шектеуші) фактор;

5. тұрақтандырушы фактор.

4. Популяция саны дегеніміз, бұл:

1. популяция құрамындағы әртүрлі жынысты дара организмдердің ара салмағы;

2. аудан бірлігіне шаққандағы дара организмдердің орташа саны;

3. популяция құрамындағы дара организмдердің жалпы саны;

4. популяция құрамындағы әртүрлі жастық топтарға жататын органимдердің саны;

5. бір аналықтың бүкіл өмірі бойында берген ұрпақтарының саны.

5. ”Паразит-иеленуші” сипатындағы қарым-қатынас әбден жетілген жағдайда паразиттің иеленушісіне әсері қандай болады?

1. иеленушісіне айтарлықтай әсері болмайды;

2. әрқашан иеленушісінің опат болуына әкеліп соғады;

3. иеленушісіне белгілі дәрежеде пайда келтіреді;

4. шамалы зияны болғанымен, иеленушісінің опат болуы сирек кездеседі;

5. иеленушісімен бірге опат болады.

6. Тіршіліктің өткен дәуірлердегі және қазіргі кездегі таралу аймағы қалай аталады?

1.геосфера;

2.биосфера;

3.экосфера;

4.ноосфера;

5.техносфера.

7. Осы күнгі қала экожүйесінің ең маңызды бөлігі :

1. жақсы жабдықталған тұрғын үйлер;

2. автомобиль жолдары мен автокөлік;

3. өндіріс мекемелері;

4. тұрмыстық қызмет көрсету және көңіл көтеру орындары;

5. екпе ағаштар мен бұталар.

8.Популяцияның негізгі динамикалық сипаттамаларының бірі (неғұрлым дұрыс жауапты таңдап алыңыз):

1. туылымы;

2. фотосинтез қарқыны;

3. организмдердің сырт пішіні;

4. дара организмдердің тірілей салмағы;

5. зат алмасуының қарқындылығы.

9."Дөңес" тірі қалу қисық сызықтары қандай түрлерге тән:

1. өмірінің барлық кезеңдерінде де өлім-жітім мөлшері жоғары болатын түрлерге;

2. өмірінің бастапқы кезеңінде өлім–жітім мөлшері өте жоғары болатын түрлерге;

3. өлім–жітім мөлшері өмірінің бастапқы кезеңінде және өмірінің аяғында жоғары болатын түрлерге;

4. жасы ұлғайған сайын өлім-жітім мөлшері біртіндеп арта түсетін түрлерге;

5. жастық топтардың барлығында өлім-жітім мөлшері біршама біркелкі болатын түрлерге.