Гипертензиялық криз

Гипертензиялық криз (ГК) дегеніміз артериялық қысымның (систолалық және диастолалық) жоғарылауымен сипатталатын, өмірге маңызды ағзалар қызметінің және нейровегетативті бұзылыс белгілерімен көрінетін клиникалық синдром.

Жіктемесі:

ГК ағымы бойынша бөлінеді:

1. Асқынған ГК ми, тәждік, бүйрек қанайналымының нашарлауы белгілерімен бірге жүретін және алғашқы минут – сағат аралығында парентаральды дәрілер көмегімен АҚ тездетіп төмендету қажет болады.

2. Асқынбаған ГК нысана ағза - зақымдануынсыз сипатталатын және тез арада бірнеше сағат аралығында АҚ төмендету керек.

Асқынбаған ГК түрлері:

1. Нейровегетативті;

2. Су тұздық;

3. Тырысу (судорожный).

Асқынған ГК:

1. Цереброваскулярлы:

1. Жедел ми қан айналым бұзылыстары (инсульт, субарахноидалды қан құйылулар);

2. Жедел гипертониялық энцефалопатия ми ісінуімен.

2. Кардиальды:

Жедел жүрек жеткіліксіздігі;

ЖМИ, ЖКС.

3. Аортаның жедел созылуы, аорта аневризмасының жыртылуы;

4. Жедел бүйрек жеткіліксіздігі;

5. Жедел ретинопатия көздің торлы қабатына қан құйылумен.

Қауіпті факторлар:

1. Гипертониялық ауру.

2. Симптоматикалық АГ.

3. Реноваскулярлы АГ.

4. Диабеттік нефропатия.

5. Феохромацитома.

6. Жедел гломерулонефрит.

7. Жүктілік эклампсиясы.

8. Дәнекер тіннің диффузды аурулары.

9. Симпатомиметикалық дәрілерді қолдану (көбінесе кокаин).

10. Бас жарақаттары.

11. Ауыр күйіктер және т.б.

ГК дамуына жиі әрекет ететін факторлар:

1. Гипотензивті дәрілік заттарды қолдануды тоқтату;

2. Психоэмоциональды стресс;

3. Тұз және сұйықтықты көп қолдану;

4. Физикалық күштеме;

5. Ішімдікке салыну;

6. Метосезімталдық.

Асқынбаған ГК диагностикалық критерийлері:

ГК нейровегетативті түрлеріне тән:

• Кенеттен басталуы;

• Тамыр соғуымен систолалық қысымның жоғарылауы;

• Дірілдеу;

• Қозу;

• Үрей сезілуі;

• Ашуланшақтық;

• Тері жамылғыларының қызаруы және ылғалдануы;

• Ыстықтау;

• Бас ауруы;

• Жүрек айнуы;

• Көз алдында шіркейлердің елестеулері;

• Тахикардия, криз соңында жиіленуі;

• Зәрдің көптеп бөлінуі.

ГК су тұздық түрінде байқалады:

• Жедел басталуы;

• Тамыр соғысының азаюымен диастолалық қысымның жоғарылауы;

• Ұйқышылдық;

• Әлсіздік;

• Бозаруы;

• Ісінуі;

• Бас ауруы;

• Жүрек айнуы, құсу;

• Парестезия;

• Аяқ қолдарының қысқа уақытқа әлсізденуі, гемипарез, афазия, диплопия.

ГК тырысу (судорожный) түрінде байқалады:

• Систолалық және диастолалық қысымның бірден жоғарылауы;

• Психомоторлық қозулар, интенсивті бас ауруы, бас айналуы;

• Жүрек айнуы, тоқтаусыз құсу, көз көруінің ауыр бұзылыстары - соқырлыққа өтуі, диплопия.

• Естен тану, клоника тоникалық тырысулар.

Асқынған гипертензивті криздің диагностикалық критерийлері:

• Кенеттен басталуы;

• Арнайы АҚ деңгейінің жоғарылуы (диастолалық АҚ 120-130 мм.сын.бағ. жоғарылауы).

• ОЖЖ қызметінің бұзылыстары белгі жиынтығы, жалпы милық энцефалопатия (диффузды сипаттағы интенсивті бас ауруы, басында шуылдау сезімдері, жүрек айнуы, құсу, көз көруінің нашарлауы. Тырысулар, ұйқышылдық, естің айқын бұзылыстары болуы мүмкін.) және ошақты симптоматика (қол саусақтарының ұшы, ерін, ұрттың парестезиялары, қол, аяқтарының әлсіздік сезімі, диплопия, сөз сөйлеуінің бұзылыстары, гемипарездер).

• Нейровегетативті бұзылыстар (шөлдеу, ауыздың құрғауы, қалтырау, жүрек қағуы, тремор, гипергидроз).

• Субъективті және объективті кардиальды бұзылыс көріністерімен.

• Айқын офтальмоплегиялық белгілер (көз түбінің өзгерістері және субъективті белгілері, артериолардың бірден тарылуы, веналардың кеңеюі, көз нерв емізікшесінің ісінуі, қан құйылулар, көздің торлы қабатының сыдырылуы).

• Бүйрек қызметінің бұзылыстары.

Гипертензиялық криз асқынулары:

1. Жүрек жағынан:

ЖМИ және стенокардия дестабилизациясы. Жедел сол жақ қарынша жеткіліксіздігі.

2. Аортаның жедел жыртылуы.

3. Бас ми жағынан:

Жедел гипертензиялық энцефалопатия. Инсульт. Транзиторлы ишемиялық шабуылдар.

4. Бүйрек жағынан:

Жедел бүйрек жеткіліксіздігі.

3. Көздің торлы қабаты жағынан:

Жедел ретинопатия көздің торлы қабатына қан құйылумен.

Негізгі диагностикалық іс-шаралардың тізімі:

1. Жалпы жағдайын және өмірге маңызды ағзалардың қызметін бағалау (қозу, есеңгіреу, естен тану), тынысы (тахипноэ жиынтығы);

2. Қарап бағалау:

1. науқас жағдайы (жату, отыру, ортопноэ);

2. тері жамылғыларының түсі (бозарған, қызарған, цианоз) және ылғалды;

3. мойын тамырлары (веналарының ісінуі, айқын тамыр соғулары);

4. перифериялық ісінулер жиынтығы.

3. Тамыр соғысын зерттеу (дұрыс, дұрыс емес), ЖЖЖ өлшеу (тахикардия, брадикардия).

4. Екі қолдан әрбір 15-30 минут сайын АҚҚ өлшеу.

5. Перкуссия: сол жаққа қарай жүректің салыстырмалы тұйықтығының ығысуы.

6. Пальпация: жүрек ұшы түрткісінің орналасуын бағалау.

7. Жүрек аускультациясы: тондарын бағалау, шуыл жиынтықтары, аорта үстінде 2 тон акценті.

8. Аорта (аорта созылуы немесе аневризма жыртылуы) және бүйрек артерияларының (стенозы) аускультациясы.

9. Өкпе аускультациясы: екі жақта да әртүрлі калибрлі ылғалды сырылдардың жинақталуы.

10. Көз көруі нашарлауы, құсу, тырысулар, стенокардия жиынтықтарын анықтау; диурезді бағалау.

11. Неврологиялық статусты зерттеу:ес деңгейінің төмендеуі, көру алаңының ақауы, дисфагия, аяқ-қол қимыл қызметтерінің бұзылыстары, жүріс- тұрыстың бұзылыстары, еріксіз зәрге бару.

Аспаптық зерттеу: ЭКГ: ырғақты зерттеу, ЖЖЖ, өткізгіштік, СҚГ, ишемия және МИ.

Қосымша диагностикалық іс шаралары:қан құрамындағы глюкоза деңгейін экспресс талдауы. АҚ тәуліктік мониторлау.

Медициналық көмек көрсету әрекеті:

Мақсаты: өмірге маңызды ағзалардың қызметін қалпына келтіру.

Асқынбаған гипертензиялық криз:

1. Аяғын көтеріп жатқызу.

2. Әрбір 15 минут сайын ЖЖЖ, АҚ бақылау.

3. АҚ 12-24 сағат аралығында біртіндеп 15-25% немесе 160/110 мм.сын.бағ. дейін төмендету.

4. Пероральды гипотензивті дәрілерді қолдану: нифедипин, каптоприл, пропранолол, бисопролол, метопролол.

5. Бас ми қан тамырларының перифериялық қарсыластығын төмендету және қалпына келтіру - винкамин 30 мг.

Систолалық АҚ жоғарылап және тахикардия қосылып келген кезде:

Пропранолол (селективті емес )- ішке 10-40 мг;

Клонидин (орталық әсерлі дәрі)- тіл астына 0,075-0,150 мг;

ДАҚ жоғарылауы немесе САҚ және ДАҚ бірдей жоғарылауы кезінде:

Каптоприл (ААФ ингибиторлары)- тіл астына 25 мг;

Нифедипин (кальций каналдарының 2 тип блокаторлары, дигидропиридин)- тіл астына 10-20 мг.

Асқынған гипертензиялық криз:

1. Тыныс алу жолдарын тазалау.

2. Оксигенотерпия.

3. Веналық ену. (венозный доступ)

4. Дәрілерді парентеральды енгізу.

5. АҚ 2- 6 сағат аралығында тез төмендету (160-100 мм.сын.бағ. ).

Жедел миокард инфарктымен және коронарлы синдроммен асқынған гипертензиялық криз:

Мақсаты: ауырсыну ұстамасын басу, артериялық қысымды төмендету, миокард жағдайын жақсарту:

• Нитроглицерин 0,5мг тіл астына, аэрозоль немесе спрей (0,4 мг, или 1 доза), қажет жағдайда әрбір 5 -10 минут сайын қайталау, немесе көк тамыр ішіне 10 мл 0,1% ерітінді + 100 мл 0,9% натрий хлорид ерітіндісі тамшылатып (минутына 2-4 тамшы) АҚ және ЖЖЖ бақылай отырып;

• Пропранолол (селективті емес -адреноблокатор) - 1 мл 0,1% ерітінді (1 мг) көк тамыр ішіне баяу енгізу, ЖЖЖ минутына 60 ретке жеткізгенге дейін АҚ және ЭКГ бақылай отырып сол дозаны 3-5 минуттан кейін қайталауға болады ; жалпы максимальды дозасы 10 мг;

• АҚ саны жоғары деңгейде сақталған жағдайда:

эналаприлат (ингибитор АПФ) 0,625-1,250 мг, көк тамыр ішіне 5 минут баяу, алдын-ала 20 мл 0,9% натрий хлорид ерітіндісіне еріту керек;

• Морфин (наркотикалық анальгетик) 1 мл 1% ерітінді 20 мл 0,9% натрий хлорид ертіндісіне еріту және ауырсыну синдромын және ентігуді басу үшін, болмаса жағымсыз әсерлер пайда болғанға дейін (гипотензия, тыныс әлсіреуі, құсу) әрбір 5-15 минут сайын көк тамырға 4-10 мл бөліп (немесе 2-5мг) енгізу;

• Варфарин 2,5 мг немесе ацетилсалицил қышқылы - 160-325 мг шайнату.

Жедел сол жақ қарыншалық жеткіліксіздігімен асқынған гипертензиялық криз:

Мақсаты: өкпе ісінуін басу, артериялық қысымды төмендету:

• Эналаприлат (ингибит. АПФ) 0,625-1,250 мг к/т баяу 5 минут аралығында, 20 мл 0,9% натрий хлорид ерітіндісіне;

• Фуросемид көк тамыр ішіне 20-100 мг.

Аорта созылуы және аорта аневризмасының жыртылуымен асқынған гипертензиялық криз: Мақсаты: АҚ 100-120 және 80 мм рт.ст. тездетіп төмендету, миокард жиырылуын төмендету:

• Пропранолол (селективті емес -адреноблокатор) – бастапқы дозасы 1 мл 0,1% ерітіндіні (1 мг) к/т ішіне баяулатып енгізу, ЖЖЖ минутына 60 ретке жеткізгенге дейін АҚ және ЭКГ бақылай отырып сол дозаны 3-5 минуттан кейін қайталауға болады ; жалпы максимальды дозасы 10 мг;

Асқазаннан қан кету, этиологиясы, клиникалық белгілері. Асқазаннан қан кеткенде жедел жәрдем көрсету.

Қан кету дегеніміз қан тамырларынан қанның шығуы. Қан кету көбінесе механикалық жарақаттар (жарақаттану), қан тамырлар қабырғаларының ақаулықтары (ісіктердің ыдырап, қабынуы кезіндегі аррозивті қан кету), тамыр қабырғалары өткізгіштігінің бұзылысы диапедезді қан кетуге (авитаминоз, сепсис, интоксикация) байланысты болады. Іштен қан кету пайда болады әртүрлі (қан қақыру арқылы, кофе тұнбасы тәрізді құсық, тік ішектен шығатын бөлінділер) жатады. Асқазан ішек жолдарынан қан кету 70 себептерге байланысты болады.

Этиологиялық себептері бойынша қан қақыру себептері:

Жиі себептері

1. Асқазан және он екі елі ішек ойық жара аурулары;

2. Асқазанның жедел ойық жарасы және эрозиясы;

3. Мэллори Вейс синдромы;

4. Геморрой тік ішек аурулары, анальды жарылулар;

5. Колоректальды ісік;

6. Ойық жаралық колит;

7. Анықталмаған себептер.

Аз кездесетін себептер

1. Өңеш және асқазан, тік ішек веналарының варикозды кеңеюі;

2. Эзофагит;

3. Дуоденит;

4. Өңеш және асқазан ісігі;

5. Ишемиялық колит;

6. Крон ауруы;

7. Дивертикулярлы ауру;

8. Ангиодисплазия;

Сирек себептер

1. Тұқым қуалаушы телеангиоэктазия;

2. Гемостаз ақауы;

3. Панкреатит;

4. Портальды гипертензия кезіндегі гастропатия;

5. Жіңішке ішек ауруы (дивертикула, лимфома, Капоши саркомасы).

Жедел ойық жара аурулары, соматикалық аурулары бар науқастарда, эндогенді улануда, ауыр жарақат және операциядан кейін, кейбір қайғылы жағдайларға байланысты болған ауруларда пайда болады: шок немесе коллапс, пневмония, гипоксия, бүйрек және бауыр жеткіліксіздігі, ауыр инфекциялық және неврологиялық асқынулар, қан ұюының бұзылысы және т.б.

Қан аралас құсық, мелена

Қан аралас құсық (гематезис) қан кету көзі Трейтц байламынан жоғары болса (өңеш, асқазан, он екі елі ішек) пайда болады. Асқазандағы тұш қышқылымен араласуынан кейін құсық түсі кофе тұнбасына ұқсайды. Бірақ та көп мөлшерде қан кеткенде және тұз қышқылымен араласпаса құсық түсі ашық қызыл немесе көкшіл сұр қызыл болады. Құсық түсіне қарап, қан қай аймақтан кетіп жатқанын анықтау мүмкін емес.

Мелена (қара май тәрізді нәжіс) қан компонентерінің ішек микрофлорасымен қосылуынан пайда болады. Мелена кезінде нәжіс қара май тәрізді жабысқақ өңделмеген болып келеді. Меленаны құрамында темір, висмут дәрілерін, қара жидек, ежевика қабылдағаннан кейін пайда болатын нәжіс түсінен ажырата білу керек. Асқазан ішек жолдарынан қан кеткенде міндетті түрде ректальды зерттеу жүргізілуі керек, оны дәрігер хирург жүргізуі керек. Нәжіс құрамында қан түйіршіктерінің кездесуі асқазан жолдарының жоғары бөліктерінің жедел қан кетулеріне тән емес. Нәжістегі ашық қызыл түсті қан асқазан жолдарының жоғары бөліктерінен көп мөлшерде қан кетіп, перистальтикасы артқан жағдайда алғашқы 8 сағат аралығында нәжістен қан кету байқалады. Қан аралас құсық жиі өңештен, асқазан және он екі елі ішектен қан кеткенде байқалатын белгі. Профузды қан кету кезінде асқазанның кеңеюі рефлекторлы түрде құсуды шақырады. Бұл кезде қанның түсі өзгеріссіз алқызыл болады. Асқазан жолдарына түсіп, тұз қышқылымен араласқаннан кейін қанның түсі өзгереді. Құсық бұл кезде кофе тұнбасы тәрізді болады. Асқазан кеңеймеген болса қан аралас құсық та болмайды.

Қан аралас құсықтың жиі себептері: асқазан және он екі елі ішек ойық жаралары болып табылады. Асқазанның кілегей қабатының жыртылуы (Мэллори Вейс синдромы) оның күюі, өңештің кеңеюі, геморрагиялық гастрит, асқазан ісігі кезінде қан аралас құсық және қан кетулер сирек байқалады. Қан аралас құсық бауыр жарақатында (гемобилия) өт жолдары арқылы қан түсу, қан жүйесінің аурулары және басқа ауруларында да байқалады.

Алғаш анықталатын белгілері: талу жағдайлары, тахикардия, Мэллори Вейс синдромы кезінде асқазаннан қан кету үшін, бірнеше рет қан аралассыз құсудан кейін ғана қан аралас құсу байқалады. Науқастан міндетті түрде құсудан бұрын жеген тағамдарын (вино, варенье) сұрау керек. Құсу және мелена, нәжісте жаңа қан ағулар пайда болып қансырау, жасы 60 жоғары, анамнезінде кардиологиялық аурулары бар науқастар, стероидтты емес қабынуға қарсы дәрілерді қабылдау қайталап қан кетуіне және өлімге алып келетін себеп болуы мүмкін. Науқас жағдайының ауырлығы жедел қан аздық белгісіне байланысты (әлсіздік, бас айналу, кілегей және шырышты қабаттарының бозаруы) және гемодинамика көрсеткіштеріне, тамыр соғысының жиілігіне, толықтығына АҚҚ төмендеуіне қарап анықталады.