Warunki rozwoju rolnictwa

Przyrodnicze warunki rozwoju rolnictwa:

• klimat

• gleby

• ukształtowanie powierzchni

Przyrodnicze (antropogeniczne):

• poziom mechanizacji, chemizacji

• melioracja

• wielkość gospodarcza

• struktura własności

• poziom wykształcenia

• dotacje

Struktura użytkowania ziemi:

• użytki rolne – grunty rolne (pola, sady, ogrody)

• użytki ziemne (plantacje, pastwiska, łąki)

• lasy

• nieużytki naturalne – pustynie

Typy gospodarki rolnej:

• rolnictwo intensywne (duże nakłady finansowe) – wysoka gęstość zaludnienia, mała przestrzeń

• gospodarka ekstensywna (małe nakłady finansowe) – prowadzona w krajach, w których jest to uzasadnione ekonomicznie (USA, Kanada, Australia)

• rolnictwo zintegrowane – odchodzenie od specjalizacji, dążenie do samowystarczalności gospodarstwa.

Systematyka upraw:

• zboża

• rośliny bulwiaste

• rośliny przemysłowe – cukrodajne, włókniste, oleiste, kauczukodajne

• owoce

• pozostałe

Zboża – podstawowe (pszenica, ryż kukurydza, jęczmień), regionalne

Pszenica – uprawa wymagająca, światowe zbiory stanowią ok. 600 mln ton. Największym producentem są Chiny – rzeka Jangcy. Drugim liczącym się producentem są Indie a następnie Kazachstan i Turcja (AZJA). Statystycznie drugim największym producentem jest USA a następnie Kanada. Kolejnym dużym producentem jest Argentyna (największy w Ameryce płd.). W Europie największym producentem jest Francja, Rosja, Ukraina. W Polsce na wyżynie lubelskiej i w pasie pszenno – buraczanym (nizina śląska, wielkopolska, Kujawy i Żuławy wiślane). W Afryce niewielki ilości w Egipcie i Sudanie. Uprawiana jest w celach alimentacyjnych (konsumpcyjnych).

Pszenica twarda uprawiana jest w klimacie suchym – duża zawartość skrobi.

Pszenica miękka – klimat wilgotny -> Francja

Ryż – wymaga wysokich temperatur i dużo wilgoci. 90% zbieranego ryżu pochodzi z klimatu monsunowego – Azja południowo-wschodnia. Kolejnymi producentami są Indie, Bangladesz, Tajlandia, Japonia (embargo na ryż), Korea, Malezja, Indonezja, Filipiny, USA (największy importer). W USA na Florydzie i delcie Missisipi.

• ryż nizinny – mokry

• ryż górski – suchy, mniej wydajny

Alkohole z ryżu:

• sake

• arak

Kukurydza – bardzo duże wymagania glebowe, klimatyczne, bardzo długi okres wegetacji. Zbiory to ok. 600 mln ton. Zbiory USA stanowią 40% ogólnych zbiorów. Ameryka Łacińska (Meksyk, Argentyna, Paragwaj, Urugwaj) jest dużym producentem, następnie Chiny, Bułgaria, Rumunia. Uprawiana jako roślina paszowa – roślina przemysłowa (olej kukurydziany, krochmal, alkohol – whisky, burbon, papier, celuloza).

Jęczmień – małe wymagania glebowe i klimatyczne. Największym producentem są Niemcy, Wielka Brytania, kraje skandynawskie, Polska (obrzeża kraju), USA, Argentyna, Chiny, Australia. Uprawiany jest nie tylko w celach alimentacyjnych, ale też w przemyśle do produkcji paliwa.

Zboża regionalne:

Żyto – drugie po pszenicy zboże chlebowe, daje niskie plony, ma małe wymagania glebowe i klimatyczne. Produkcja rośnie dynamicznie. Najwięksi producenci: Rosja, Polska, Ukraina, Słowacja, Niemcy, Kanada, USA. Zboże paszowe, wykorzystywane do produkcji spirytusu.

Owies – małe wymagania glebowe, krótki okres wegetacji, duże zapotrzebowanie na wilgoć, uprawiany w górach. Podstawowa pasza dla koni, producenci pokrywają się z hodowcami koni. Dużymi producentami są Chiny, Turcja, Mongolia, USA, Polska, Niemcy. W Niemczech wykorzystywany w celach energetycznych. Wykorzystywany w przemyśle farmaceutycznym i kosmetycznym.

Proso (Sorgo – proso wysokie) – małe wymagania glebowe i klimatyczne. Największymi producentami są kraje azjatyckie, Ukraina, USA, Argentyna. Robi się z niego kaszę jaglaną.

Uprawy zbożowe:

Amarantus – dodawany do pieczywa, wysokie plony, ale zbiera się tylko połowę.

Komosa – roślina błotna, wymaga bardzo dużo wilgoci.

Rośliny bulwiaste – ich bulwy zawierają skrobię

Ziemniaki – małe wymagania glebowe, klimat umiarkowany, uprawa pracochłonna i sezonowa. Ziemniaki pochodzą z Ameryki Łacińskiej – Kolumb przywiózł je do Europy. Upowszechniły się z początkiem XIX wieku. Uprawiane na potrzeby bogatszych mieszkańców. Największym światowym producentem są Chiny, drugim producentem jest Polska, następnie Rosja, Ukraina, Niemcy, Holandia, Francja, Włochy, USA. Zaspokaja potrzeby żywieniowe. Wykorzystywany do produkcji przemysłowych – krochmal.

Bataty – ziemniak słodki, potrzebuje dużej ilości wody i wysokich temperatur. Mają ciemnopomarańczowy miąższ. Uprawiany w Indochinach. Uprawiany w celach konsumpcyjnych i przemysłowych.

Maniok – potrzebuje dużo ciepła, ma małe wymagania glebowe, uprawy są bardzo efektywne. W stanie surowym jest trujący – po wyparzeniu, wysuszeniu nadaje się do jedzenia. Najwięcej manioku uprawia się w krajach afrykańskich.

Uprawy przemysłowe:

- cukrodajne:

Trzcina cukrowa – najbardziej wymagająca uprawa spośród wszystkich uprawianych roślin: wymaga wysokich temperatur (+27 stopni), duże opady, duże wymagania glebowe. Zbiera się ją ręcznie, nie nadaje się do długiego przechowywania. Najdłuższy okres wegetacyjny – 24 miesiące. Światowe zbiory przekraczają miliard ton. Największym producentem są Indie, potem Wietnam, Malezja, Chiny, Ameryka Łacińska (Brazylia. Kolumbia, Gwatemala, Jamajka, Kuba, Portoryko), Afryka (Mozambik, RPA), Australia. Przetwarzana jest na cukier (60% produkowanego cukru), powstaje z niej alkohol (rum, jamaica), biopaliwo, opał.

Burak cukrowy – wymaga strefy umiarkowanej, dużego nasłonecznienia, dobrych gleb. Największym rejonem uprawy jest Europa (Francja, Holandia, Niemcy, Polska, Ukraina, Rosja, Włochy, Węgry). W Azji dużym producentem są Chiny i Turcja ; Z odpadów produkuję się pasze.

Uprawy regionalne:

Syrop klonowy – pochodzi z Kanady, tworzy się go z klonu.

Palma miodowa – uprawiana w Turcji

Banan manilski – uprawiany w celu uzyskania owocu, efektem ubocznym jest syrop bananowy

Rośliny włókniste:

Bawełna – potrzebuje dużej ilości wilgoci podczas wegetacji (długa wegetacja) a sucho podczas zbierania. Potrzebuje dobrych gleb, ale może być uprawiana na gorszych glebach. Uprawiana w klimacie monsunowym. Światowa produkcja to ok. 27 milionów ton. Największym producentem są Chiny (wysoka wydajność), do dużych producentów należą także: Indie, Pakistan, Uzbekistan, Tadżykistan, Turcja, Egipt, Sudan, Brazylia, Urugwaj, Paragwaj, Argentyna, Australia i USA.

Len – najstarsza roślina, najbardziej pracochłonna w uprawie i obróbce – nie znosi środków chemicznych. Nie ma wysokich wymagań glebowych. 80% dostarczają Chiny, do producentów zalicza się Rosję, Białoruś, Holandię, Rumunię, Egipt, Polskę (POLSKI LEN).

Konopia włóknista – wysokie wymagania glebowe i klimatyczne. Uprawa konopi łączy się z uprawą bawełny. Producenci pokrywają się z producentami bawełny. Produkowane z niej są sznury i olej konopny.

Juto – wymaga bardzo dobrych gleb i ma duże wymagania klimatyczne. Produkowane w Indiach i Bangladeszu. Bardzo wolno wchłania wilgoć. Używane w przewodach światłowodowych.

Sizal – włókno agawy meksykańskiej, jest rośliną pustynną, doskonale znosi suszę. Pochodzi z Meksyku. Wymaga wysokich temperatur. Kenia i Tanzania mają 80% produkcji.

Banan manilski – roślina włóknista, produkuje się z niego liny okrętowe i pasy transmisyjne.

Puchowiec – bardzo wolno wchłania wodę, dlatego produkuje się z niego sprzęt ratowniczy (kamizelki). Występuje w Azji południowo – wschodniej.

Ramia – bardzo szybko pochłania wilgoć, dodaje się ją do ręczników, płaszczy. Wyroby z ramii są białe.

Ketnia – służy do wyrobu bibułek papierosowych. Występuje w Azji wschodniej.

Rośliny oleiste - występują we wszystkich strefach klimatycznych poza klimatem polarnym i subpolarnym. Wykorzystuje się je w przemyśle.

- strefa tropikalna:

• palmy (kokosowa i oleista) – wymagają dużych temperatur i wilgoci, palma kokosowa rośnie tylko przy wybrzeżach – największym producentem kopry (miąższ kokosowy) są: Malezja, Indonezja i Filipiny; włókno kokosowe (koir) – surowiec do produkcji mat, skafandrów i zasłon.

• palma oleista (olejowiec gwinejski) – ma duże grona; pozyskujemy dwa rodzaje oleju:

- jasny – jadalny (z miąższu)

- ciemny – do produkcji w dziedzinie farmaceutycznej (z pestek). Producentami są: Kenia, Malezja, Indonezja.

- strefa subtropikalna:

• arachidy (orzeszki ziemne) – im gorsza gleba tym lepsza jakość tych olejków (obszary marginalne); ich największym producentem są Chiny, potem Indie, USA, Senegal, Niger.

• olej rycynowy – wytwarzany w celach farmaceutycznych.

• drzewo tungowe – lasy monsunowe, olej bardzo trujący; impregnuje się nim drewno i stosuje w medycynie przy operacjach (hamuje krwawienie z tkanek).

- strefa śródziemnomorska:

• oliwki – duże zapotrzebowanie na ciepło, odporne na suszę, małe wymagania glebowe, drzewo długowieczne (owocują do 800 lat). Producenci to: Turcja, Grecja, Włochy, Hiszpania, Portugalia oraz Zatoka Kalifornijska. Oliwka jest najszlachetniejszą rośliną oleistą.

I tłoczenia – zimne oliwy

II tłoczenia – ciepłe oliwy

III tłoczenia – ciemne oliwy

• słonecznik – wymaga dużo ciepła, ma długi okres wegetacyjny. Największym producentem jest Argentyna (70% produkcji), lecz w Europie wprowadzono embargo na import tego oleju; do producentów należą również: Bułgaria, Rumunia, Macedonia.

- strefa umiarkowana:

• soja – duże wymagania glebowe, długi okres wegetacyjny, uprawiana również ze względu na dużą ilość białka; producenci: USA, Argentyna, Chiny, Indie, Francja.

• rzepak i rzepik – statystycznie nie do odróżnienia; wymagają dobrych gleb, znoszą niską temperaturę (do -20 stopni); producenci: Francja, Chiny, Indie, Polska, Niemcy, Kanada; olej jest wykorzystywany do biopaliw.

Rośliny kauczukowate:

Chebea – kauczuk brazylijski – produkcja soku kauczukowego (lateks – sok mleczny), producenci: Malezja, Indie, Sri Lanka, Indonezja.

Fikusy – sok mleczny pozyskiwany do kauczuku.

Mniszek kauczukodajny – rośnie na Ukrainie.

Używki:

Kawa – wymaga dużo ciepła i wilgoci, nie toleruje dużego nasłonecznienia (plantacje cieniuje się palmą oleistą); kawa pochodzi z Afryki; producenci: Ameryka Łacińska ( Brazylia – największy konsument, Kolumbia – największy eksporter, Gwatemala, Kostaryka), Ghana, Gabon, Zatoka Gwinejska; importerzy: USA, kraje skandynawskie, Francja, Włochy, Węgry.

Kakao – pochodzi z Ameryki Łacińskiej (ma właściwości halucynogenne); producenci: Afryka (Wybrzeże Kości Słoniowej, Kamerun, Liberia) oraz Meksyk, Kolumbia, Indonezja; importerzy: Szwajcaria, Austria, Norwegia, Belgia, Holandia.

Herbata – potrzebuje ciepła i równomiernej wilgoci w całym drenie wegetacji, aromat zależy od jakości gleb (najlepszy z takich o dużej zawartości żelaza – gleby laterytowe - Cejlon). Występują herbaty

• białe – najcenniejsze, najdroższe, z samych liści.

• żółte – sam kwiat

• ulung – częściowo sfermentowane

• czarne – całkowicie sfermentowane

Najwięksi producenci to: Chiny, Indie, Sri Lanka, Indonezja, Japonia, Gruzja. Są również herbaty regionalne: yerba-mate (Paragwaj), importerzy: Wielka Brytania, Holandia (reeksport), Rosja, Ukraina, Polska.

Tytoń – różne warunki klimatyczno - glebowe, tytoń zwyczajny (machorka lub bakun) – małe wymagania glebowe; tytoń szlachetny (wirdżimijski) – duże wymagania glebowe. Producenci: USA, Indie, Chiny, Turcja, Bułgaria, Zimbabwe, Rosja, Ukraina, Argentyna.