14.Прывілеі як форма заканадауства вкл.

Вывучэнне прававой культуры Беларусі паказвае, што яе развіцце вызначалася паступовым пераходам ад звычаевага да пісанага права. Прыкладна у 15 ст. Пісанае права становіцца асноунай крыніцай права на тэрыторыі Беларусі. У ім многія нормы звычаевага права набылі форму закона у выглядзе шматлікіх грамат, лістоу, соймавых пастаноу, прывілеяу, статутау і іншых прававых актау.

Земскія прывілеі звычайна надаваліся пры уступленні новага князя на прастол або пасля якіх-небудзь важных падзей у жыцці дзяржавы. У прывілеях змяшчаліся нормы крымінальнага, грамадзянскага, канстытуцыйнага права. Першымі земскімі прывілеямі лічыліся тры прывілеі, выдадзеныя у 1387 г. вялікім князем Ягайлам пасля заключэння з Польшчай Крэускай уніі (1385). Пасля выдання Статута 1529 г. Галоунае значэнне у развіцці права належыць не прывілеям, хаця і яны працягвалі выдавацца, а статутам і соймавым пастановам.

Абласныя граматы даваліся землям Беларусі, якія увайшлі у склад ВКЛ і захоувалі свае аутаномныя правы. Першапачатковыя тэксты земскіх прывілеяу да нас не дайшлі, але пры уступленні на прастол новага князя ці пры парушэнні устаноуленых граматамі норм выдаваліся падцвярджаючыя прывілеі тым землям, якія мелі іх раней.

Валасныя прывілеі выдаваліся, як правіла, па хадайніцтву жыхароу той ці іншай воласці з мэтай абароны іх інтарэсау ад самавольства адміністрацыі. Але трэба адзначыць, што, выдаючы валасныя граматы і тым самым абмяжоуваючы уладу службовых асоб, вялікі князь у першую чаргу бараніу інтарэсы не насельніцтва, а дзяржаунага скарбу, бо са збяднелых сялян немагчыма было б збіраць падаткі. Таму змест валасных прывілеяу у асноуным забяспечвау юрыдычнае замацаванне павіннасцей і некаторыя правы жыхароу воласці, у тым ліку права выбару старца – прадстауніка сялянскай мясцовай адміністрацыі.

Да спецыяльных актау, якія выдаваліся толькі на гараджан, трэба аднесці: прывілеі на магдэбургскае права; прывілеі, выдадзеныя у сувязі з цяжкім становішчам жыхароу горада, якое магло быць выклікана стыхійнымі бедствамі, а таксама самавольствам адміністрацыі; прывілеі, што выдаваліся з мэтай развіцця горада і прыцягнення у яго новых жыхароу.

15. Агульназемскія прывілеi I IX poля у развiццi прававой сiстэмы вкл.

Першымі агульнадзяржаўнымі (земскімі) прывілеямі лічыліся тры прывілеі, выдадзеныя ў 1387 г. вялікім князем Ягайлам пасля заключэння з Полыпчай Крэўскай уніі (1385 г.). Першы быў выдадзены 20 лютага 1387 г. Ён пачынаўся са сцвяр джэння, што нібыта людзі жадаюць прыняць каталіцкую веру, а тым, хто яе ўжо прыняў, даруюцца новыя правы і 'вольнасці. У прыватнасці, прывілей замацоўваў за кожным рыцарам ці баярьшам (католікам) права свабоднага распараджэння нерухомай маёмасцю. Акрамя таго, рыцары, якія прынялі каталіцтва, вызваляліся ад выканання многіх дзяржаўных павіннасцей за выключэннем ваеннай і замкавай.

Прывілей 22 лютага таго ж года фактычна дапаўняў першы. Галоўнае яго прызначэнне заключалася ў надзяленні багатьші дарамі і маёнткамі каталіцкага духавенства і касцёлаў. У адпаведнасці з прывілеем усё каталіцкае духавенства, касцёлы, кляштары і феадальназалежныя ад іх людзі выключаліся з дзяржаўнай эрысдыкцыі, гэта значыць, што яны вызваляліся ад усякага роду службы, павіннасцей на карысць дзяржа-вы і вялікага князя1.

Такім чынам, галоўным прызначэннем прывілеяў ; 20 і 22 лютага 1387 г. было прымусовае насаджэнне саталіцкай веры на Беларусі, выкліканае тым, што "Ягайла па ўмовах Крэўскай уніі сам прыняў каталіцкую веру і абавязаўся распаўсюдзіць яе на тэрыторыі ўсёй дзяржавы. Гэтыя прывілеі паклалі пачатак юрыдычнага афармлення саслоўя шляхты. Асноўныя палажэнні прывілеяў 1387 г. атрымалі цалейшае развіццё ў агульназемскім Гарадзельскім Ірывілеі 1413 г., які яшчэ больш пашырыў правы вадалаў-католікаў. Разам з тым ён служыў праграмай і заданнем на абмежаванне правоў і дыскрымінацыю ўсіх некатолікаў.

У выніку насаджэння каталіцкай веры сярод феадалаў узмацнілася унутрыкласавая барацьба, што з'явілася падставай для прыняцця агульназемскіх прывілеяў 1432 і 1434 гг., якія заканадаўча замацавалі роўнасць у правах праваслаўных феадалаў з феадаламі-католікамі.

Такім чынам, сярод крыніц дзяржаўнага права, якія паслужылі падставай для далейшага юрыдыч-нага афармлення правоў саслоўя шляхты, прывілеі 1432 і 1434 гадоў мелі першараднае значэнне. Яны стварылі прававыя перадумовы для ўключэння ўсяго класа феадалаў, незалежна ад веравызнання, у прывілеяванае саслоўе шляхты, аб'яднаўшы яе на класавай аснове.