8. Літаратуразнаўчая дзейнасць я. Барычэўскага.

Нарадзіўся 5(17)12.1883 г. у Мінску ў сям'і натарыуса. Скончыў Мінскую гімназію. Вучыўся ў Берлінскім (1903—04), Маскоўскім (скончыў у 1910) універсітэтах. У 1910—18 гг. выкладаў рускую літаратуру ў сярэдніх навучальных установах Масквы, у 1918—22 з’яўляўся вучоным сакратаром Галоўмузея РСФСР, сакратаром музейнага аддзела Наркамасветы РСФСР, адначасова чытаў лекцыі па філасофіі ў Маскоўскім і Петраградскім універсітэтах. У сак. 1922 пераехаў у Мінск. У БДУ выкладаў рускую, антычную і замежную літаратуры, тэорыю літаратуры (да 1928—дацэнт, з 1928—прафесар), у Мінскай Цэнтральнай партшколе — рускую мову і літаратуру (1924—27). У 1927—33 навуковы супрацоўнік Інбелкульта, а затым Інстытута літаратуры і мастацтва АН БССР. Я. Барычэўскі стаў ахвярай вульгарна-сацыялагічных нападкаў. Незаконна рэпрэсіраваны (пахаваны на ў Мінску на Вайсковых могілках), рэабілітаваны пасмяротна. У Мінску засталася жыць яго дачка Яўніка.

Літаратуразнавец, педагог, перакладчык. Прафесар (1928). Пісаў на беларускай і рускай мовах.

На беларускай мове пачаў друкавацца з 1925 г. У літаратуразнаўстве быў прадстаўніком культурна-гістарычнай школы. Унёс уклад у распрацоўку пытанняў тэорыі літаратуры («Паэтыка літаратурных жанраў», «Тэорыя санета»), паэтыкі асобных жанраў фальклору. Адзін з першых у беларускім літаратуразнаўстве бібліёграфаў. Даследаваў заходнееўрапейскую літаратуру.

Бібліяграфія прац Я. Барычэўскага:

-- Мир искусств в образах. М., 1922.

-- Паэтыка літаратурных жанраў. Мн., 1927. Рэц.: Жарскі П. // Сав. Бел. 1927. 5 чэрв.; Замоцін І. // Полымя. 1927. № 4; Цвяткоў Л. // Асвета. 1927. № 7.

-- Тэорыя санета. Мм., 1927.

-- «Матчын дар» А. Гаруна. Мв., 1928. Рэц.: Адамовіч А. // Узвышша. 1927. № 2.

-- Паэтыка: Курс для завочнага педфаку. Мн., 1929— 1930. 1.3.

-- О природе эстетического суждення // Труды БГУ. № 4—5 (1925).

-- Літаратурныя погляды і густ сучаснай Нямеччыны // Полымя. № 3 (1925);

-- «Памятник» Пушкина: Опыт истолкования // Працы БДУ. № 6—7. (1925);

-- 20 гадоў беларускага друку // Звезда. 16 сент. // Пад крыпт. Е. Б. (1926);

-- Праблемы паэтыкі ў новай кнізе О. Вальцэля // Узвышша. № 4 (1926);

-- Акадэмічнае выданне твораў Багдановіча // Звязда. 16 кастр. (1927);

-- Аб акадэмічным выданні твораў М. Багдановіча // Зап. аддзелу гуманіт. н. № 2; (1928)

-- [Рэц. на кн.: Янка Купала ў літаратурнай крытыцы. Мн., 1928] // Полымя. № 5 (1928);

-- [Рэц. на кн.: Колас Я. Зб. тв, Т. 1. Вып. 1. Мн., 1928] // Там жа. № 10;

-- «Матчын Дар» А. Гаруна: (З доследаў на кафедры беларускай літаратуры ІБК) // Узвышша. № 2; (1928);

-- Сучаснае ў старажытным // Там жа. № 3.

-- А. Гарун і яго «Матчын дар» // Гарун А. Матчын дар. Мн.; 1928;

-- [Рэц. на кн.: Литературная энциклопедия. М., 1928. Т. 1] // Узвышша. № 4 (1929);

-- Алесь Гурло: Да 20-годдзя яго літаратурнай дзейнасці // Сав. Бел. 29 снеж. (1929)

-- Беларуская літаратура ў асвятленні расійскіх энцыклапедый // Полымя. № 9. (1931);

-- Песні Беранжэ: (Да сямідзесяціпяцігоддзя з часу яго смерці) // Маладняк. № 7 (1932);

-- Гётэ і тэатр // Мастацтва і рэвалюцыя. № 1 (1932);

-- Гётэ і яго Фаўст // Полымя рэвалюцыі. № 1 (1932);

-- Да юбілею Гётэ // ЛіМ. 28 сак. (1932);

-- Огюст Барб'е: (Да пяцідзесяцігоддзя з часу яго смерці) // Там жа. 10 вер. (1932);

-- Памёр П'ер Дэгейтар // Там жа. 24 кастр. (1932);

-- Гётэ пра Беранжэ // Там жа. 19 ліст. (1932);

-- Заходнееўрапейская літаратура ў Інстытуце // ЛіМ. 15 снеж. (1932);

-- Разбор верша М. Чарота «Там, дзе ціхі Нёман» // Заклік. № 1 (1932);

-- Вершы Беранжэ ў кніжнай графіцы // Мастацтва і рэвалюцыя. № 1—2 (1933).

Пасля рэабілітацыі пра Я. Барычэўскага не забылі: аб ім і яго дзейнасці ўпаміналі ў калектыўнай “Гісторыі беларускай дакастрычніцкай літаратуры”, а таксама М.Грынчык, В. Жураўлёў, Э. Іофе, У. Конан, М. Мушынскі і інш.

Ёсць неабходнасць у зборы ў адзінае цэлае і перавыданні навуковай спадчыны Я. Барычэўскага (хоць бы лепшай часткі з гэтай спадчыны).

М. Мушынскі пра Я. Барычэўскага:

”Беларускія даследчыкі ў пераважнай большасці арыентаваліся — хоць і з розным поспехам — на сацыялагічны метад вывучэння літаратуры, што пацвярджае навуковая дзейнасць не толькі М. Гарэцкага, I. Замоціна, М. Піятуховіча, але і Я. Барычэўскага, а таксама М. Байкова, 3. Жылуновіча. Адны з іх, як, напрыклад, М. Байкоў, не ішлі далей сумнага паўтарэння схем вульгарных сацыёлагаў. Другія ж, накшталт Я. Барычэўскага, здолелі глыбей паглядзець на літаратуру і надаць сацыялагічным прынцыпам змястоўнасць і перспектыўнасць. У іх даследаваннях сацыялагічны мстад дапамагаў раскрыць літаратурна-мастацкую (187) з'яву ва ўсёй яе складанасці. Гэта быў перспектыўны шлях развіцця беларускай літаратурнай навукі.

У навуковых працах Я. Барычэўскага асноўнае месца займаюць тэарэтычныя праблемы. Яго манаграфіі «Паэтыка літаратурных жанраў» і «Тэорыя санета» — гэта сур'ёзная спроба стварыць шырокі малюнак развіцця і станаўлення жанравых форм на матэрыяле сусветнай літаратуры, спроба абагульніць вопыт навукова-тэарэтычнай думкі за папярэднія стагоддзі. Каштоўна тое, што ў працах вучонага актыўна выкарыстоўваліся звесткі з гісторыі беларускай літаратуры і беларускага літаратуразнаўства (над падборам патрэбнага матэрыялу працаваў крытык У. Дзяржынскі). Такі падыход даваў багатыя магчымасці для параўнальнага аналізу, супастаўлення беларускай і еўрапейскай навукі аб літаратуры.

Заслуга Я. Барычэўскага перш за ўсё ў тым, што сваімі працамі ён паставіў вывучэнне праблем паэтыкі на прынцыповы ўзровень. Абапіраючыся на фундаментальныя высновы Гегеля, Бялінскага, канкрэтызуючы гэтыя высновы новым матэрыялам, беларускі вучоны даў выразную класіфікацыю літаратурных родаў і відаў, спалучыў у працэсе аналізу тэарэтычны і гістарычны падыходы. Найбольш вядомыя на той час жанравыя формы эпасу, лірыкі, драмы разгледжаны ім у двух аспектах. Тым самым закладвалася прадуктыўная традыцыя адзінства гістарычнага і тэарэтычнага падыходаў да вывучэння літаратуры”.