2 Instrumenty parataryfowe

• Opłaty wyrównawcze

Przez pojęcie opłat wyrównawczych na1eży rozumieć różnicę miedzy niższą ceną towaru importowanego a wyższą, ustaloną i gwarantowaną przez państwo, ceną wewnętrzną towaru produkowanego w kraju. Podstawowym celem opłat wyrównawczych jest więc podniesienie ceny towaru importowanego do poziomu ceny towaru krajowego w celu zrównania ich konkurencyjności.

Opłaty wyrównawcze cechują się przede wszystkim zmiennością, będącą pochodną wahań cen na rynku międzynarodowym towarów importowanych. W przypadku, gdy ceny te ulegają obniżeniu, opłaty wyrównawcze rosną, w przypadku przeciwnym - maleją, ponieważ punkt odniesienia, tj. ceny wewnętrzne, jest stały.

W efekcie opłaty wyrównawcze prowadzą do szybkiego rozwoju krajowej produkcji towarów, w stosunku do których, są stosowane. Opłaty wyrównawcze stosowane były powszechnie w ramach Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej. Od 1995 roku, po zakończeniu rundy urugwajskiej WTO zostały zastąpione cłami.

• Kontyngenty taryfowe

Wyrazem kontyngentów taryfowych jest likwidacja bądź obniżka stawki celnej do pewnego poziomu importu. Mogą one obejmować wszystkich eksporterów do danego kraju lub tylko ich część (np. tylko z krajów Unii Europejskiej). Eksporterów spoza ustalonego kontyngentu obowiązują normalne stawki celne stosowane przez dany kraj w stosunku do całości dostaw. W efekcie zastosowania kontyngentów taryfowych objęta nimi część importu jest tańsza od reszty o wysokość stawki celnej. Kontyngenty są stosowane wtedy, gdy potencjalny import przewyższa możliwości zbytu na terenie danego kraju. Służą one więc selekcji eksporterów zagranicznych, różnicując opłacalność dokonywanych transakcji.

• Dumping

Dumping, podobnie jak subsydia eksportowe, oznacza sprzedaż towaru za granicą poniżej ceny wewnętrznej kraju eksportera, a w krańcowym przypadku - poniżej kosztów produkcji tego towaru w kraju eksportującym. Różnica w stosunku do subwencji dotyczy podmiotu stosującego tę formę protekcji; subsydia finansuje rząd obciążając budżet państwa, dumping - przedsiębiorstwa na własny rachunek.

Głównym celem dumpingu jest zdobycie lub utrzymanie rynku kraju importera poprzez obniżkę ceny eksportowej i pokonanie konkurentów. Postępowanie takie jest jednak na rynku międzynarodowym traktowane jako nie fair, niszczy bowiem konkurentów nie przez zwiększanie efektywności produkcji, polepszanie jakości, lepszy marketing, lecz przez przenoszenie części kosztów związanych z produkcją i sprzedażą na konsumentów krajowych. Dumpingowi towarzyszy bowiem na ogół podnoszenie ceny wewnętrznej eksportu dumpingowanego towaru. Producenci krajowi, zagrożeni przez tego typu import, dążą do usunięcia negatywnych skutków dumpingu i wyrównania warunków konkurencji. Służą temu na ogół cła antydumpingowe, wprowadzane przez państwa dotknięte tym zjawiskiem.

Wyróżniamy dumping:

• sporadyczny,

• wyniszczajacy

• stały.

Dumping sporadyczny jest procesem przejściowym i krótkookresowym, występuje w sytuacji, gdy w wyniku trudnych nie do przewidzenia okoliczności przedsiębiorstwo ma do dyspozycji więcej danego dobra niż przeciętnie i w celu uniknięcia strat decyduje się sprzedać posiadaną nadwyżkę odbiorcom zagranicznym po cenie niższej od ceny krajowej a nawet kosztów. Przyczyny powstania takiej nadwyżki mogą być różne np. wyjątkowy urodzaj produktu rolnego, spadek popytu na rynku krajowym, klęska żywiołowa.

Dumping wyniszczajacy to utrzymywana czasowo sprzedaż danego dobra na rynku zagranicznym poniżej ceny krajowej lub nawet poniżej kosztów wytwarzania, mająca na celu wyeliminowania konkurentów i uzyskanie pozycji monopolistycznej. Cechą tego dumpingu jest także to, że po ewentualnym zniszczeniu konkurencji w kraju importera i uzyskaniu pozycji monopolistycznej na jego rynku ceny eksportowanego dobra znacznie wzrastają, co pozwala eksporterowi na realizację zysku monopolistycznego.

Dumping stały ma miejsce wówczas, gdy przedsiębiorstwo mające odpowiednią pozycję monopolistyczną sprzedaje za granicą dany produkt ciągle poniżej kosztów lub po cenie niższej niż na rynku krajowym.

Sprzedaż towarów po cenach dumpingowych nie jest tolerowana przez władze kraju, którego ona dotyczy i dlatego prowadzą one politykę antydumpingową. Polityka antydumpingowa jest celowym działaniem państwa skierowanym przeciwko sprzedaży tego samego produktu na rynku zagranicznym po cenie niższej niż w kraju eksportera. Realizacja tych zamierzeń następuje przy wykorzystaniu przepisów antydumpingowych, będącym legalnym instrumentem służącym zwalczaniu nieuczciwych praktyk handlowych. Każdy kraj może samodzielnie formułować zasady postępowania antydumpingowego, które muszą być zgodne z postanowieniami GATT. Do wyeliminowania dumpingu rządy posługują się środkami antydumpingowymi. Są to przede wszystkim cła antydumpingowe, czyli opłaty nakładane na towary importowane po cenach dumpingowych z zamiarem zniwelowania różnic między ceną dumpingową ceną uznawaną za normalną. Cła te nakłada się w przypadku udowodnienia dumpingu, stwierdzenie wyrządzenia szkody rodzimemu przemysłowi. Udowodnienie dumpingu może być niekiedy bardzo trudne.

• Subsydia eksportowe

Przez pojęcie subsydiów eksportowych na1eży rozumieć świadczenia ze strony państwa na rzecz przedsiębiorstw produkujących i sprzedających swoje towary za granicą. Wyrażają się one w formie różnicy między wyższą ceną krajową towaru a jego niższą ceną na rynku zagranicznym. W zakres tych subsydiów wchodzą m.in. premie, ulgi i ułatwienia udzielane przez państwo eksporterom w celu obniżenia kosztów eksportu. Innymi słowy, subsydiowanie umożliwia eksporterom obniżenie cen na rynku zagranicznym bez zmniejszania ich zysków (w celu zwiększenia zdolności konkurencyjnej i wolumenu wywożonych towarów).

Subsydia są stosowane z kilku powodów. Po pierwsze, w celu wyeksportowania nadwyżek towarowych niemoż1iwych do sprzedaży na rynku wewnętrznym, a przez to grożących ograniczeniami w produkcji, wzrostem bezrobocia itp. Po drugie, w celu pełniejszego wykorzystania możliwości produkcyjnych i wzrostu zatrudnienia. Po trzecie, w celu przeciwdziałania deficytowi bilansu handlowego (poprzez rozwój eksportu).

Stosowanie subsydiów wiąże się także z pewnymi ujemnymi skutkami ubocznymi. Przede wszystkim nasilają one inflację w kraju eksportującym. Jednocześnie ograniczają zainteresowanie producentów i eksporterów obniżką kosztów produkcji, postępem technicznym, podnoszeniem jakości produkcji. Ponadto subsydia zmieniają proporcje podziału produktu krajowego brutto między różne grupy społeczne.

Do strat wywołanych stosowaniem subsydiów należy też zaliczyć pogorszenie terms of trade – straty eksportera. Straty importera - ponoszą je producenci wyrobów konkurujących z subsydiowanym przez eksportera importem. Tańszy import eliminuje część droższych producentów z rynku w kraju II. Jest to jednak konkurencja nieuczciwa, a więc nie związana z niższymi kosztami produkcji w kraju I, lecz z pomocą państwa. W kraju II zyskują na tym konsumenci, którzy mają możliwość nabycia tańszych (choć subsydiowanych przez kraj I) towarów.

Subsydia eksportowe są dzielone na bezpośrednie i pośrednie.

Subsydia bezpośrednie polegają przede wszystkim na wypłacaniu eksporterom okreś1onych premii za1eżnie od wielkości zrealizowanego eksportu. Jest to forma najdłużej stosowana. Ponadto mogą one być udzielane w formie zwrotu eksporterowi różnicy między wyższą ceną wewnętrzną a niższą ceną światową, a także w formie wypłat na sfinansowanie badań rynków zagranicznych, akwizycji, reklamy itp. Cechą subsydiów bezpośrednich jest ich łatwa wykrywa1ność przez partnerów zagranicznych, w konsekwencji czego państwa importujące mogą je bez trudu zneutralizować za pomocą innych narzędzi zagranicznej polityki ekonomicznej.

Subsydia pośrednie zostały stworzone głównie po to, aby utrudnić ich wykrycie i uchronić eksporterów przed neutralizującymi działaniami ze strony importerów. Są one stosowane w wielu formach, przy czym wraz z upływem czasu część z nich jest zaniechana, inne natomiast są wprowadzane do praktyki. Ogólną cechą subsydiów pośrednich jest przyjmowanie przez nie formy różnego typu ulg i ułatwień, obniżających koszty produkcji i ułatwiających eksport.

W najogólniejszym zarysie subsydia pośrednie można podzielić na trzy najważniejsze grupy: ułatwienia fiskalne, ulgi kredytowe oraz korzyści eksporterów związane z finansowaniem przez państwo wydatków o charakterze marketingowym.