2 Дәріс. Материялық нүкте мен материялық нүктелер жүйесінің динамикасы

 

Дәрістің мақсаты:

-         механиканың негізгі есебінің мәні;

-         механикадағы күштер. Ньютон заңдары;

-         қатты  дененің ілгерілемелі қозғалысы  динамикасының  теңдеуі.

 

2.1 Динамиканың негізгі есебі. Классикалық механикадағы күй туралы ұғым

 

Денелердің  бір-бірімен өзара әсерлесуін және осы әсерлесу  нәтижесінде болатын қозғалысын зерттеу механиканың бөлімі болып табылатын  динамиканың еншісіне жатады. Механикалық қозғалыс  денелердің  уақытқа байланысты  кеңістіктегі  өзара орналасуының  өзгерісі. Кеңістік  материялық  нысандарды  көрсетсе, ал  уақыт  құбылыстардың ауысу ретін  анықтайды.

Классикалық механикада бөлшектің күйі  оның орнымен (үш координатымен) және осы осьтердегі импульс проекцияларымен  сипатталады.

Зерттелетін жүйенің бастапқы күйі  берілген  жағдайда  оның кез келген  уақыт мезетіндегі  күйін анықтау  механиканың негізгі  есебі болып табылады

        

2.2 Ньютонның бірінші заңы. Инерциалдық санақ жүйелері

 

Материялық нүкте (дене) басқа денелер тарапынан күш әсер етпейінше өзінің  тыныштық  күйін немесе  бір қалыпты түзу сызықты қозғалыс күйін сақтайды.

Дененің  тыныштық күйін немесе түзу сызықты бір қалыпты қозғалыс күйін, яғни жалпы  айтқанда  қозғалыс күйін  сақтау  қабілеті   оның  инерттілігі деп  аталады. Сондықтан  Ньютонның бірінші  заңын инерция  заңы дейді. Ньютонның бірінші заңы, материялық нүкте басқа денелер әсері болмағанда өзінің қозғалыс күйін сақтайтын  инерциалды санақ жүйелерінің  болатынына меңзейді. Ньютонның бірінші заңы орындалатын  санақ жүйесі  инерциалды санақ жүйесі деп аталады.

        

2.3 Масса және импульс. Күш. Ньютонның екінші заңы. Материялық нүкте динамикасының теңдеуі

 

Масса – материяның инерттілік және гравитациялық қасиеттерін   анықтайтын  сипаттамаларынң  бірі  болып табылатын  физикалық шама. Масса-  дененің  инерттілігін өлшеуіші. Оның  өлшеу бірлігі  - кг.  

Материялық  нүктенің (дененің) m массасы  мен  v   жылдамдығының көбейтіндісіне тең, бағыты жылдамдық бағытымен  бағытталған   векторлық  шама  материялық нүктенің  импульсы  деп аталады.

Күш – денеге басқа денелер тарапынан түсірілген  механикалық  әсердің нәтижесі. Егер  күштің  кеңістіктегі  бағыты, модулі  және  түсу  нүктесі берілген  болса, онда күш  туралы  мағлұмат  толық деп аталады. Механикалық әсерлесулер  тікелей өзара  тиіскен денелер арасында, сондай-ақ, бір-бірінен қандай да болмасын бір аралықтағы денелердің арасында да болады. Бір-бірінен қашықта орналасқан денелер  физикалық (мысалы, гравитациялық, электр, магнит) өрістер арқылы  әсерлеседі.

Ньютонның екінші заңы -  ілгерілемелі  қозғалыс  динамикасының негізгі заңы.  Ол  материялық нүктенің (дененің)  механикалық қозғалысы  оған түсірілген күштердің әсерімен қалай өзгеретінін көрсетеді.

Материялық нүктенің (дененің) алатын  үдеуі оны  тудыратын күшке тура, ал  оның массасына кері пропорционал болады, бағыты  түсірілген осы күштің бағытымен  бағытталады.

                                               .                                               ( 2.1 )

Ньютонның екінші заңының  жалпылама тұжырымдамасы: материялық нүктенің импульсының өзгеру жылдамдығы оған  әсер ететін күшке (әсер ететін барлық күштердің тең әсерлісіне) тура пропорционал болады.

                                               .                                              (2.2 )

Ньютонның екінші   заңынан  материялық нүктенің  импульсының  өзгерісі  оған  әсер етуші  күш  импульсына  тең екендігі  шығады:

 

                                                  .                                         ( 2.3 )

Материялық  нүкте  динамикасының  негізгі  заңы  классикалық  механикадағы  себептілік  принципін  уағыздайды, яғни  материялық нүктенің уақыт өтуіне байланысты қозғалыс күйі және кеңістіктегі орны өзгерісі мен оған әсер етуші күш арасындағы  бір мәнді  байланыс барын, яғни  материялық нүктенің бастапқы күйін біле отырып  оның кез келген келесі мезеттердегі қозғалыс  күйін есептеп алуға  мүмкін болатындығы  шығады.