Билет № 20

1. С±йыќтыќтыњ ламинарлыќ режимде ќозѓалысыныњ ерекшеліктері. Осы режимдегі ±зындыќтаѓы тегеурін шыѓынын аныќтау. Табиѓатта т±тќырлы с±йыќтыќтыњ 2 режим ќозѓалысы бар: ламинарлыќ жєне турболенті. Ламинарлы ќозѓалыс реминінде с±йыќтыќ аѓынќабаттарымен ќозѓалады, єр ќабат бір біріне ќатысты жылжыйды жєне бµлек кішкентай бµлшектердіњ траекториялары µзара ќиылыспайды, яѓни параллал аѓысын саќтайды. Ламинарлыќ режиміндегі с±йыќтыќ ќабаттарымен ќозѓалады жєне кішкентай бµлшектері араласпайды. С±йыќтыќтыњ бір ќабаты кезкелген басќа ќабатымен ќозѓалады, сол арады ‰йкеліс к‰ші пайда болады. Ламинарлыќ аѓында орташа жылдамдыќ шамасы ењ кµп жылдамдыќтыњ жартысына тењ. Абсалютті т±тќырлыќ коэффицентін киниматикалыќ т±тќырлыќ коэффицентіне ауыстырып, ламинарлаќ режимдегі арын шаѓанын аныќтайтын. Пуазейль-Гагена формуласын табамыз:

Ламинарлыќ режимінде арын шыѓыны орташа жылдамдыѓына тура пропорциональды екенін формуладан байќадыќ. Шыѓын шамасына ќ±быр ќабырѓаларынањ кедір-б±дырлыѓы ешќандай єсер етпейді. ¤ткен таќырыбтардаѓы формулалармен ‰йкеліс арын шыѓыныныњ формуласын салыстырып, табамыз:

Ламинарлыќ режимінде гидроваликалыќ ‰йкеліс коэффицентті Рейнальдс санына керіс пропорцианалды.

2.Максималды жєне минималды су аѓысы. ¤зенніњ су µлшеуіш бекеттерінде баќылаулар ж‰ргізіледі. Онда µзенніњ к‰нделікті дењгейін белгілеп отырады. Баќыланѓан мєліметтері арќ µзенніњ жылдыќ, кµпжылдыќ аѓыны табылады. Біраќ аѓын жылда біркелкі таралмаѓан, сондыќтан жылдаѓы максималды жєне минималды аѓынды кµруге болады. Максималды, минималды аѓын µзенніњ орналау жаѓдайына жєне тб факторларѓа б\ты ауытќып отырады.

Максимальный сток наиболее увеличивается на водосборах заболоченного леса, что объясняется низкой водоаккумулирующей способностью почвенного слоя, более значительными уклонами поверхности и высоким стоянием уровня грунтовых вод. В то же время редкий древостой в таких лесах не препятствует быстрому сходу снежного покрова. Время прохождения пика половодья на осушенных и неосушенных водосборах совпадает при близких размерах их площади.

Минимальный сток на осушаемых водосборах. Его изучение важно с точки зрения влияния на водность рек-водоприемников, возможности регулирования стока в засушливые периоды и также использования мелиоративной сети в противопожарных целях.

3. Динамикалыќ су пєрменді ќондырѓылардыњ ж±мыс доњѓалаѓындаѓы судыњ ќозѓалысын сипаттањыз. Ќ±рамыныњ орындалу т±рѓысынан насостар кµп т‰рлілігімен ерекшеленеді де єрт‰рлі с±йыќтарда (су, м±най т.б ) ќотару ‰шін арналады. Ќимыл принципіне байланысты насостар екі негізгі топтарѓа: кµлемді жєне динамикалыќ насостар болып бµлінеді. Кµлемді насостар кезекпе-кезек кіре берістегі жєне шыѓа берістегі келте ќ±бырлармен ќатынасатын камерадаѓы с±йыќтар кµлемін оќтын-оќтын µзгерту жолымен с±йыќтарды ќотарады. Кµлемді насостар кезекпе-кезек кіре берістегі жєне шыѓа берістегі келте ќ±бырлармен ќатынасатын камерадаѓы с±йыќтар кµлемін оќтын-оќтын µзгерту жолымен с±йыќтарды ќотарады. Кµлемді насостарѓа поршньді, плунжерлі, тісті доњѓалаќты, б±рандалы т.б жатады.

Динамикалыќ насостарда кіре берістегі келте ќ±бырлармен т±раќты ќатынасатын камерадан с±йыќтар тікелей к‰ш єсерімен ќотарылады.

Динамикалыќ насостарѓа тєжірибеде кењ пайдаланылатын ќалаќшалы насостардыњ ‰лкен тобы, сондай-аќ ќ±йынды, шапшу аѓынды т.б насостар жатады.

Осьтік насостар 0,2 ден 18,0 м³/с дейінгі су аѓынды шыѓыны мен 1,3 тен 22м дейінгі тегеурін аралыѓында ќолданылады. Олар жоѓары ќуатты жылу электр станцияларында су айналым аѓысын ќамтамасыз етуге кемелер µткізу шлюз ќондырѓыларында, магистралдыќ канал мен ирригация ж‰йелерінде, ќала т±рѓындарын жєне µнеркєсіпті сумен ќамтамасыз ету станцияларында ќолданылады.

4.Бас тоѓан ѓимаратын орналастыру с±лбалары. Бас тоѓандар имараттары немесе ќысќаша бас тоѓандар деп су кµздерінен суды алу ‰шін ќолданылатын, ќажетті арында ж‰йеге немесе сумен ќамту ж‰йелерініњ тазарту имараттарына арналѓан суды алдын-ала тазарту жєне беруі ‰шін ќолданылатын гидротехникалыќ имараттар кешені. Сумен ќамту ж‰йесініњ ж±мыс істеу ќарќындылыѓы бас тоѓандардаѓы ‰здіксіз ж±мыс істеу тєртібімен тікелей байланысты. Шаруашылыќ-ауыз сумен немесе µнеркєсіптік сулармен ќамтитын бас тоѓандар жыл бойы ‰здіксіз ж±мыс істейді жєне суды беруде ‰зіліс жасамайды. Бас тоѓандардыњ келесі т‰рлерін ажыратуѓа болады: А) су беру кµздеріне ќарай - µзендік, каналдардаѓы суќоймалыќ жєне кµлдік; Б) пайдалануына ќарай - шаруашылыќ-ауыз су жєне µнеркєсіпті сулар;В) талап етілетін суды беру катеориясына ќарай – І, ІІ, ІІІ;Г) µнімділігіне ќарай – аз (1 м³/с), орташа (1-6 м³/с) жєне жоѓары 6 м³/с артыќ; Е) су ќабылдаѓыштыњ орналасу жеріне ќарай – жаѓалыќ жєне арналыќ; Ж) суды ќабылдау тєсіліне ќарай – ашыќ беттік, терењдіктік, т‰птік, фильтрлейтін жєне аралас; К) пайдалану мерзіміне ќарай – т±раќты жєне уаќытша.

Бас тоѓандар имараттарды суќабылдаѓыштыњ терењдігін ±лѓайту ‰шін жєне аѓынды реттеу ‰шін ќолданылатын ±стап т±рушы жєне т±раќтаушы имараттарыныњ болуымен бµгетсіз, бµгетті жєне басќа деп ажыратады. Бас тоѓандар имараттары µзендегі жєне суаттаѓы судыњ кез келген шыѓыны мен дейгейінде ќажетті судыњ сапасы мен мµлшерін талап ететін су ќ±бырларына суды беруді ќамтамасыз етуі керек. Суды ‰здіксіз жинау тањдалѓан гидрологиялыќ, гидравликалыќ. термом±здыќ жєне басќа да жаѓдайларда біркелкі болуы керек.Бас тоѓандар имараттары ќалыпты жєне ќайталанатын тµтенше жаѓдайларда пайдалануѓа есептелуі керек. Су жинаѓыш ќ±рылѓылардыњ ж±мысы негізінен бас тоѓандардыњ ж±мысы мен µнімділігін аныќтайды.Сондыќтан бас тоѓандардыњ су жинаѓыш ќ±рылѓылары суды жинаудыњ ќолайсыз жаѓдайларында да ж±мысќа жарамды болуы керек: А) µзен арналарында дењгейідіњ жєне шынынныњ тµмендеуі; Б) су кµлігі, сал аѓызу, СЭС-тегі аѓынды реттеу, басќа маќсаттарѓа суды жинау; В) суаттардаѓы ластаѓыш заттарды ±стау; Г) суат арнасыныњ жєне жаѓасыныњ кескінін µзгерту;

5.Су пєрменді ќондырѓыларыныњ тура аѓысты жєне спиралды камералары. Турбиналыќ камераларѓа келесі:

-турбинаныњ ж±мыстыќ доњѓалаѓына шењберлі орналасќан статор баѓанасы жєне баѓыттаушы аппарат ќалаќшаларыныњ арасы арќылы шењбер периметрімен суды біркелкі жеткізу;

- ж±мыстыќ доњѓалаќќа суды жеткізу процесінде гидравликалыќ тегеуірін кемуі ењ кіші болу;

- турбиналыќ камералардыњ пішіні жєне мµлшері турбина ќондырѓырларыныњ жер асты (табаны) бµлігініњ ќ±рылыс кµлемініњ ењ кіші болуын ќамтамасыз ету талаптары ќойылады.

Насос ќондырѓыларында ж±мыстыќ доњѓалаќтан суды барлыќ шењбер периметрімен ќабылдауѓа арналѓан шыѓару камераларын насос иірім камерасы (шыѓарымы)

Спиралдыќ камера- тегеуіріні 4-80 м бетонды, темірбетонды жєне металды, тегеуіріні 40-700м ‰лкен жєне орташа турбиналарѓа арналѓан. Т‰зу аѓыстыќ камера – горизонталды капсулалы турбиналар мен насостарѓа арналѓан.

С пиральная камера гидротурбины, обеспечивает равномерное поступление воды по всему периметру направляющего аппарата, т. е. осесимметричный 

режим работы всех направляющих лопаток; сечение Спиральная камера гидротурбиныравномерно сужается по ходу потока. На ГЭС с напором, превышающим 50—60м, применяются стальныеСпиральная камера гидротурбины круглого сечения (рис.), охватывающие статор почти полностью («полная спираль»). На ГЭС с меньшим напором Спиральная камера гидротурбиныизготовляются из железобетона,угол охвата составляет около 225°, сечение имеет вид тавра.Спиральная камера гидротурбины в отличие от других турбинных камер (например, открытых) позволяют вынести значительную часть механизмов гидротурбины в сухое помещение, что улучшает условия эксплуатации турбины.