Билет № 16

1. Атмосфералыќ жауын-шашынныњ жерасты суларын ќалыптастырудаѓы рµлі

Атмосферадаѓы су. Атмосферада газ ќосындысынан (азот, оттегi, аргон, сутегi, т.б.) басќа, жерге жаќын орналасќан ауа ќабатында ќалыњдыѓы 7 км-ге жуыќ сулы пар (0,2-2,6%) да бар. Атмосферада судыњ мµлшерi µте аз болѓанымен, оныњ жалпы су айналымындаѓы рµлi µте ‰лкен. Ауадаѓы сулыќ пардыњ мµлшерi абсолюттiк жєне салыстырмалы ылѓалдылыќпен аныќталады.

Абсолюттік ылѓалдылыќ дегеніміз г/м³ берілген, сол уаќыттаѓы, ауадаѓы сулы будыњ мµлшері.

Салыстырмалы ылѓалдылыќ ауадаѓы бу серпімділігініњ сол температурадаѓы ќаныќќан бу серпімділігіне ќатынасы.Ауаныњ ылѓалдылыѓы гигрометр, психрометр жєне басќа да аспаптармен µлшенедi.Атмосфералыќ жауын-шашын. Сулы парлар µте ±саќ тамшыларѓа немесе м±здыњ кристалдарына айналып, атмосфералыќ жауын-шашын ќ±райды. Атмосфералыќ жауын-шашын екі т‰рге бµлінеді: ауадаѓы температураныњ тµмендеуі кезінде, сулы будыњ конденсациялануынан жер бетінде пайда болатын ( шыќ, ќырау жєне т.б.) жєне жер бетіне б±лттан т‰сетін (жауын, ќар, б±ршаќ жєне т.б.). Атмосфералыќ жауын-шашын су ќабатыныњ биiктiгiмен (мм) µлшенедi. Жерасты суларын ќоректендіруде аќ жауынныњ мањызы зор. Ол шамалы ќарќынды, ±заќ мерзімді болып келеді.

2.Бµгет негізі мен оныњ бойында болатын фильтрация шамасын аныќтау.Б-гет денесі арќылы су с‰зілу есептеу маќматы бµгеттіњ су с‰зілуге т±раќтылыѓын, µзен жаѓасынын жєне табанынын топыраѓыныњ беріктігін аныќтау, бµгет салынатын т±стыњ ынѓайлы да тиімді т‰рін негіздеу, бµгет µлшемін жєне су µткізбейтін элементтердіњ конструкциясыныњ: біртекті ќалќанды, не µзекті екенін жєне дренажды негіздеу ‰шін ж‰ргізіледі.Бµгет денесі арк.с‰зіліп аѓатын су мµлшерін есептеу тєсілі табаны су µткізгіш ќабаттан туратын богеттерге улкен сенімділікпен дайындалган. Есепте екі жолмен жург:1-бµгет денесі арќ су сузіліп µтеді де табаны арќ су µтпейді. Осы схемаѓа байланысты бµгет денесі арќ с‰зіліп µтетін су аѓымын аныќтап, депрессиялыќ ќисыќтыњ дењгейін аныќтайды. Осыдан кейін бµгет денесі су µткізбейді деп ќабылданып, ал су бµгет табаны арќылы с‰ліліп µтеді деп кабылданады.

3. Ауылдыќ жерлердегі пайдаланылатын ѓимараттардаѓы ішкі су ќ±бырыныњ ерекшелігі. Ауыл шаруашылыѓындаѓы ‰йлерді, мал шаруашылыѓы кешендерін жєне басќада ‰ймереттерді сумен жабдыќтау ‰шін ішкі су ќ±бырын ќолданады. Ішкі су ќ±быры дегеніміз суды сыртќы траптан алып белгілі арынмен су таратушы ќ±ралдарѓа жеткізетін ќ±рал жабдыќтар жиындыѓын айтады. Т±тынушыларѓа ыстыќ су беру ‰шін ыстыќ сумен жабдыќтау ж‰йесі ќызмет етеді. Ішкі су ќ±бырыныњ негзгі элнменттері: Енгізу, су µлшегіш т‰йін, арын кµтеру ќондырѓысы, магистраль ќ±бырлар, тік ќ±быр, су жеткізетін ќ±бырлар, су таратушы ќ±ралдар, µртке ќарсы су ќ±быры, суару су ќ±быры. Ішкі су ќ±быры µзініњ ќолдану баѓыты бойынша: шаруашылыќты ішетін, µндірістік, µртке ќарсы жєне суару ќ±бырлары болып тµртке бµлінеді. Шаруашылыќты ішетін ішкі су ќ±бырлары су таратушы ќ±рылымдаѓы су сапасы бойынша ішетін су талабына сєйкес болуы ќажет. ¤ндірістік ішкі су ќ±быры сол єрбір µндірістіњ суѓа ќоятын талаптарына байланысты ќызмет етеді. Ќалыпты жаѓдайда б±л су ќ±бырлары агрегаттарды салќындату ‰шін, технологиялыќ аппараттарды ќамтамасыз ету ‰шін ќолданылады. ¤ртке ќарсы су ќ±быры µртті сµндіру ‰шін жєне жалынын тоќтату ‰шін ќлданылады. Суаруѓа арналѓан ішкі су ќ±быры ‰ймерет алањындаѓы кµкалды суару ‰шін жєне алќаптарды жуу ‰шін ќолданылады. Жоѓарѓыда айтылѓан тµрт су ќ±бырыныњ µзіне ќойылатын талаптары бойынша бір-бірімен біріктіруге болады.

4. Аѓынды реттеу маќсаты мен реттегіш т‰рлері. . Кµп жаѓдайда µзен аѓынын табиѓи режимі су пайдалану режиміне сєйкес келмейді.Сондыќтан су обектісініњ су шаруаш-ќ балансын есептей отырып аѓынды реттеудіњ т‰рін аныќтауѓа болады. Аѓынды реттеудіњ негізгі міндеті µзенніњ табиѓи су шыѓынын т±тынушылардыњ уаќыт жєне т±тыну режиміне байл-ы рационалды т‰рде жєне ќажетті су кµлемімен ќамт-з ету.Аѓынды суќоймамен реттеудіњ м‰мкін дєрежесі пайдалы кµлем мен орташа кµпжылдыќ аѓын кµлемініњ ќатынасына жєне уаќыт б\ша табиѓи аѓынныњ бірќалыпсыз таралуына б\ты. Аѓынды реттеу т‰рлері: кµпжылдыќ, маусымдыќ, апталыќ, тєуліктік. Біраќ µзенніњ жылдыќ аѓын нормасы су пайдаланушылардыњ т±тыну нормасынан кем болмауы тиіс.Аѓынды апталык реттеу аптададаѓы демалыс к‰ндерінде энергияны (суды) шектеулі т±тынуѓа байл-ты.Б±л к‰ндері суќоймаѓа ќосымша су шыѓынын жинауѓа м‰мкіндік туады. Аѓынды тєуліктік реттеу су шыѓыны тєулік б\ша біркелкі болѓанда ж‰ргізіледі.

5.Кавитация ќ±былысы, оныњ су пєрменді ќондырѓыларыныњ ж±мыс режиміне єсері, к‰ресу жолдары. . С±йыќ ішіндегі жєне суыќ аѓатын ќабырѓа бетіндегі жергілікті с±йыќ кµлемініњ газды т±рѓыѓа айналуын кавитация деп атайды.Кавитация кезінде с±йыќ аѓынында cavitas деп аталатын кеуектер пайда болады.Кавитацияныњ екі фазасы болады: 1-су аѓыныныњ ішінде ќысым мµлшері судыњ жергілікті кµлемі буѓа айналу ќысымына дейін кішірейгенде су ќ±рамындаѓы еріген ауа кеуек ішіндегі буѓа айналады;2-судыњ аѓымымен кеуектер ќысымы жоѓары сапарѓа ауысќанда сарт етіп жабылады.

Сондыќтан кавитация ќ±былысы ќаныќќан бу ќысымына Р_кб/pg сєйкес судыњ температурасына байланысты болады.Су пєрменді ќондырѓыларѓа кавитация келесіге єсер етеді:

-гидравликалыќ энергия кемуі жоѓары дєрежеге кµтеріліп ќондырѓылардыњ ПЄК-і кенет тµмендеуімен ќатар аѓынды су шыѓыны азаяды;

-су пєрменді ќондырѓылада ќатты шу мен діріл пайда болады;

-кавитация зоналарында ќондырѓылардыњ кеуектеніп тозу процесіне єкеп соѓады.

Єсерін кеміту тєсілі:

-гидравликалыќ ќ±бырлар ‰шін

Р₂ Р_кб

рg > pg

-насостар ‰шін

Р₁ V₁² Р_кб

рg + pg > pg