Баланстың өзiнде ұсынылуға тиiстi ақпарат

68. Олар 68А-параграфына сәйкес ұсынылмаған жағдайда, баланс міндетті түрде кем дегенде мыналарды көрсететiн жекелеген баптарды қамтуға тиiс:

(а) негізгі құралдар;

(b) инвестициялық жылжымайтын мүлік;

(c) материалдық емес активтер;

(d) қаржы активтері ((е), (һ) және (і) тармақтарында көрсетiлген сомаларды қоспағанда);

(е) қатысу әдiсi бойынша ескерiлген инвестициялар;

(f) биологиялық активтер;

(g) босалқылар;

(һ) сауда және басқа дебиторлық берешек;

(і) ақшалай қаражаттар және ақшалай қаражаттардың баламалары;

(j) сауда және басқа кредиттік берешек;

(k) бағалау мiндеттемелерi;

(l) қаржы міндеттемелері ((j) және (k) тармақтарында көрсетілген сомаларды қоспағанда);

(m) 12-«Пайдаға салынатын салықтар» ІAS Халықаралық стандартында белгілендей ағымдағы салық бойынша мiндеттемелер мен активтер;

(n) 12 ІAS Халықаралық стандартында белгіленгендей, кейінге қалдырылған салық міндеттемелері мен кейінге қалдырылған салық активтері;

(o) меншікті капиталдың құрамында ұсынылған азшылық үлесі;

және

(p) шығарылған капитал және бас компанияның меншікті капитал иелеріне қатысты резервтер.

68А. Баланста мынадай сомаларды білдіретін желілік баптар болуға тиіс:

1. сатуға арналған ретінде жіктелген активтердің және 5-«Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер және тоқтатылған қызмет» IFRS Халықаралық стандартына сәйкес сату үшін арналған ретінде шығу топтарының құрамындағы активтердің жиынтық баланстық мөлшері; және

2. 5 Ifrs Халықаралық стандартына сәйкес сату үшін арналған ретінде шығу топтарының құрамындағы міндеттемелердің жиынтық баланстық мөлшері.

69. Осындай ұсыну ұйымның қаржы жағдайын түсіну үшін маңызды болған кезде, баланстың өзінде міндетті түрде қосымша жеке баптар, тақырыптар және аралық сомалар ұсынылуға тиiс.

70. Ұйым қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді активтер мен қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді міндеттемелерді баланстың өзінде жеке бөлімдер ретінде ұсынатын болса, ол кейінге қалдырылған салық активтерін (міндеттемелерін) қысқа мерзімді салық активтері (міндеттемелері) ретінде сыныптауға құқылы емес.

71. Осы Стандарт баптар ұсынылуға тиiстi тәртiптi немесе пiшiмдi бекiтпейдi. 68-параграфта баптардың тiзбесi берiлiп қана қойды, олар баланстың өзiнде жеке ұсыну қажеттігін туғызу үшін сипаты немесе мақсаты жағынан жеткілікті дәрежеде әр түрлі. Бұған қоса:

(а) тиісті баптың мөлшерiн, сипатын немесе мақсатын және ұқсас баптардың жиынтығын жеке ұсыну ұйымның қаржы жағдайын түсіну үшін маңызды болса, жекелеген ұсыну кәсiпорынның қаржы жағдайын сенiмдi ұсынуға көмектесетiндей болған кезде желілік баптар есептілікке қосылады.

2. баптардың немесе ұқсас баптар жиынтығының пайдаланылған сипаттамалары мен орналасу тәртiбiн, ұйымның қаржы жағдайын түсiну үшiн маңызы бар ақпарат ұсынуды қамтамасыз ету үшін ұйымның және оның операцияларының сипатына сәйкес ауыстыруға болады. Мысалы, қаржы ұйымы мұндай ақпаратты ұсыну үшін жоғарыда аталған сипаттауларға қаржылық ұйымның қызметі үшін маңызды болатын өзгерістер енгізе алады.

72. Қосымша баптарды жеке ұсыну керек пе деген пiкiр мыналарды:

(а) активтердiң табиғаты мен өтімділігін;

2. ұйымдардағы активтердің мақсатын;

және

(с) мiндеттемелердiң мөлшерiн, сипатын және уақытқа бөлiнуiн бағалауға негiзделедi.

73. Активтердің әр түрлі сыныбы үшін бағалаудың түрлі негіздерін пайдаланудың өзі олардың сипаты мен мақсаты жағынан өзгеше екендігін болжайды, және, сол арқылы, жеке желілік баптар ретінде ұсынылуға тиiс. Мысалы, негізгі құралдардың әр түрлі сыныптары 16-«Негізгі құралдар» ІAS Халықаралық стандартына сәйкес өзіндік құн бойынша немесе қайта бағаланған сомалар бойынша ескерілуі мүмкін.

Не баланстың өзiнде, не ескертулерде ұсынылуға тиiстi ақпарат

74. Ұйым баланста немесе оған ескертулерде ұйымның операцияларына сәйкес келетіндей етіп сыныпталып ұсынылған желiлiк баптардың әрқайсысының бұдан арғы iшкi топтарын ашып көрсетуге міндетті.

75. Ішкi топтарды бөлшектеу деңгейі Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарының талаптарына және тиісті сомалардың мөлшерiне, сипатына және мақсатына байланысты. Ішкі топтарға бөлудің тиісті негізі туралы шешім қабылдаған кезде 72-параграфта келтірілген факторлар да ескеріледі. Әрбiр бап үшiн ашып көрсетулер бір-бірінен өзгеше болады, мысалы:

(а) негізгі құралдар объектілері 16 ІAS Халықаралық стандартына сәйкес топтарға бөлінеді;

(b) дебиторлық берешек сатып алушылар мен тапсырысшылардың берешегiне, байланысты тараптардың берешегiне, алдын-ала төлемдерге және басқа сомаларға бөлiнедi;

(с) босалқылар 2-«Босалқылар» ІAS Халықаралық стандартына сәйкес тауарлар, өндiрiстiк жеткiзулер, материалдар, аяқталмаған өндiрiс және дайын өнiм сияқты iшкi топтарға бөлiнедi;

(d) бағалау мiндеттемелерi қызметкерлерге сыйақы төлеуге шығындар бойынша бағалау мiндеттемелерiне бөлiнедi; және

(е) меншiктi капитал мен резервтер төленген капитал, эмиссиялық кiрiс және резервтер сияқты әртүрлi топтарға бөлiнедi.

76. Ұйым не баланстың өзiнде, не ескертулерде мынадай ақпаратты ашып көрсетуге міндетті:

(а) акционерлiк капиталдың әрбiр тобы үшiн:

(i) шығаруға рұқсат етiлген акциялардың саны;

(ii) шығарылған және толық ақы төленген, сондай-ақ шығарылған, бiрақ ақы толық төленбеген акциялардың саны;

(iii) акциялардың атаулы құны, немесе акциялардың атаулы құны жоқ екенiне нұсқама;

(iv) жылдың басына және аяғына айналымдағы акциялардың санын тексеру;

(v) тиiстi топқа байланысты құқықтар, жеңiлдiктер және шектеулер, соның iшiнде дивидендтер бөлуге және капиталды төлеуге шектеулер;

(vi) ұйымның өзi немесе оның еншiлес немесе қауымдас компаниялары ұстап қалатын ұйымның акциялары;

және

(vii) талаптары мен сомаларын қоса, опцион немесе сату шарттары бойынша шығару үшiн резервте сақталатын акциялар;

және

(b) меншiктi капитал шеңберiндегi әрбiр резервтiң сипаты мен мақсатын сипаттау.

77. Серiктестiк немесе сенімгерлік қор сияқты, акционерлiк капиталы жоқ ұйым, 76 (а)-параграфта талап етiлгенге баламалы ақпаратты ашып көрсетiп, меншікті капиталдағы әрбір үлес санаты бойынша кезең iшiндегi өзгерiстердi, сондай-ақ меншікті капиталдағы әрбір үлес санатына байланысты құқықтарды, жеңiлдiктер мен шектеулердi көрсетуге тиiс.

Пайдалар мен залалдар туралы есеп

Кезең ішіндегі пайда немесе залал

78. Кезең ішінде танылған кірістер мен шығыстардың барлық баптары міндетті түрде, егер қандай да болсын Стандартта немесе Түсіндірмеде өзгеше талап етілмесе, пайдаға немесе залалға қосылуға тиiс.

79. Әдетте кезеңде танылған кірістер мен шығыстардың барлық баптары пайдаға немесе залалға енгізіледі. Оған бухгалтерлік бағалаудағы өзгерістердің тиісті баптары кіреді. Алайда белгілі бір жағдайларда нақты баптар ағымдағы кезең ішіндегі таза пайдадан немесе залалдан алып тасталуы мүмкін. 8 ІAS Халықаралық стандартында осындай жағдайлардың екі түрі қаралады: қателіктерді түзету және есеп саясатындағы өзгерістердің салдары.

80. Қалған Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарында Принциптерде келтірілген кірістер мен шығыстардың анықтамаларына сай келуі мүмкін баптар қаралады, бірақ олар әдетте пайдадан немесе залалдан алып тасталады. Ондай баптардың мысалдары қайта бағалаудан мүлік құнының артуын (16 ІAS Халықаралық стандартты қараңыз), шетелдік қызметтің қаржы есептілігінің валютасын қайта есептеуге байланысты туындайтын жекелеген пайдалар мен залалдар (21 ІAS Халықаралық стандартты қараңыз), және сату үшін қолда бар қаржы активтерін қайта бағалаудан болған пайдалар мен залалдар (39 ІAS Халықаралық стандартты қараңыз),

Пайдалар мен залалдар туралы есептiң өзiнде не ескертулерде ұсынылуға тиiстi ақпарат

81. Пайдалар мен залалдар туралы есептiң өзiнде міндетті түрде кезең ішінде мынадай сомаларды көрсететін кем дегенде мынадай желілік баптар болуға тиіс:

(а) табыс;

(b) қаржыландыру жөніндегі шығындар;

(с) қауымдасқан компаниялар мен бірлескен кәсіпорындардың пайдалары мен залалдарында үлес қосып қатысу бойынша есептеу әдісіне сәйкес ескерілген ұйымның үлесі;

(d) салық бойынша шығыстар;

(е) тоқтатылған қызметтен алынған салық салудан кейінгі жиынтық пайда немесе залал (і), сатуға шығындарын шегергенде әділ құны бойынша бағалау нәтижелері бойынша танылған салық салудан кейінгі пайда немесе залал (іі) немесе тоқтатылған қызметті құрайтын активтердің немесе шығу тобының (топтарының) шығуынан кейін құрайтын бірегей соманы ;

және

(f) пайда немесе залал.

82. Пайдалар мен залалдар туралы есептiң өзiнде міндетті түрде мынадай баптар кезең ішінде пайданы немесе залалды бөлу ретінде ашып көрсетiлуге тиіс:

(а) азшылық үлесіне жатқызылатын пайда немесе залал;

және

(b) еншілес компанияның меншікті капитал иелеріне жататын пайда немесе залал.

83. Ұйым қызметінің қаржы нәтижелерін түсіну үшін осылайша ұсыну маңызды болған кезде, пайдалар мен залалдар туралы есептің өзінде міндетті түрде қосымша желілік баптар, бөлімдердің тақырыптары және аралық сомалар ұсынылуға тиіс.

84. Ұйым қызметінің әртүрлі түрлерінің, операциялардың және басқа оқиғалардың ықпалы пайда немесе залал алу үрдісінің жиілігі және болжамдылығы жағынан өзгеше болғандықтан, қызметтің қаржы нәтижелерінің компоненттерін ашып көрсету қол жеткен қаржы нәтижелерін түсінуге және болашақ нәтижелерді болжауға көмектеседі. Пайдалар мен залалдар туралы есептің өзіне қосымша желілік баптар қосылады, ал осы баптардың атауына және оларды орналастыру тәртібіне, қажет болған жағдайда, қызметтің қаржы жағдайын анықтау үшін өзгерістер енгізіледі. Есепке алынуға тиісті факторлар кірістер мен шығыстардың тиісті компоненттерінің мәнділігі мен сипатын және мақсатын қамтиды. Мысалы, 30 ІAS Халықаралық стандартының неғұрлым нақты талаптарын қолдану үшін банк тиісті сипаттамаларға өзгерістер енгізеді. Кірістер мен шығыстардың баптары 32-параграфтың өлшемдері сақталған кезде ғана өзара есепке алынады.

85. Ұйым кірістер мен шығыстардың қандай да болсын баптарын, пайдалар мен залалдар туралы есептің өзінде де, қаржы есептілігіне ескертулерде де, төтенше баптар ретінде ұсынуға құқылы емес.

Не пайдалар мен залалдар туралы есептің өзінде, не ескертулерде ұсынылуға тиісті ақпарат

86. Егер кірістер мен шығыстардың баптары елеулі болып табылса, олардың сипаты мен шамасы міндетті түрде бөлек ашып көрсетілуге тиіс.

87. Кірістері мен шығыстарының баптары бөлек ашып көрсетілетін міндеттемелер мыналарды қамтиды:

(а) босалқылардың құнын мүмкін болатын таза сату құнының шамасына дейін немесе негізгі құралдар құнын өтелетін сомаға дейін есептен шығару, сондай-ақ ондай есептен шығаруларды қайтару;

2. ұйымның қызметін қайта құрылымдау және қайта құрылымдауға шыққан шығындар бойынша кез келген бағалау міндеттемелерін қайтару;

(с) негізгі құралдар объектілерінің шығып қалуы;

(d) инвестициялардың шығып қалуы;

(е) тоқтатылған қызмет;

(f) сот дауларын реттеу;

және

5. бағалау міндеттемелерінің басқа да қайтарулары.

88. Ұйым қандай ұсынудың сенімді болып табылатынына және неғұрлым маңызды ақпарат беретініне байланысты не шығыстарының сипатына, не ұйым ішіндегі олардың мақсатына негізделген сыныптауды пайдалана отырып, шығыстарды талдауды ұсынуға міндетті.

89. Ұйымның 88-параграфта көрсетілген талдауды, пайдалар мен залалдар туралы есептің өзінде ұсынуы көтермеленеді.

90. Пайданың немесе залалдың жиілігі, үрдісі және болжамдылығы сияқты сипаттамалар бойынша айрықшалануы мүмкін қызметтің қаржы нәтижелерінің компоненттерін бөліп көрсету үшін шығыстар ішкі топтарға бөлінеді. Бұл талдау екі нысанның бірінде ұсынылады.

91. Талдаудың бірінші нысаны «шығыстар сипаты бойынша әдіс» деп аталады. Пайдалар мен залалдар туралы есепте шығыстар олардың сипатына қарай (мысалы, амортизация, материалдар сатып алу, көлік шығындары, қызметкерлерге сыйақы және жарнамаға шығыстар) біріктіріледі және олардың әртүрлі мақсаттарға арналуына сәйкес ұйым ішінде қайта бөлінбейді. Бұл әдісті қолдану оңай, өйткені қызметтік сыныптауға сәйкес шығыстарды бөлу талап етілмейді. Шығыстардың сипаты бойынша әдістің көмегімен сыныптаудың мысалы былайша көрініс табады:

Түсім		Х
Басқа кіріс		Х
Дайын өнiм және аяқталмаған өндiрiс босалқыларындағы өзгерiстер	Х
Пайдаланылған шикiзат және шығыс материалдары	Х
Қызметкерлерге сыйақы төлеуге арналған шығыстар	Х
Амортизациялық шығыстар	Х
Басқа шығыстар	Х
Шығыстар жиынтығы		(Х)
Пайда		Х

92. Талдаудың екінші нысаны «шығыстардың мақсаты бойынша» немесе «сатудың өзіндік құны бойынша» деп аталады және сатудың өзіндік құнының бір бөлігі ретінде олардың мақсатына сәйкес шығыстарды, немесе, мысалы, өткізуге немесе әкімшілік қызметті жүргізуге арналған шығыстарды ажыратады. Ең аз дегенде, ұйым осы әдіс бойынша сатудың өзіндік құнын басқа шығыстардан бөлек ашып көрсетеді. Бұл әдіс шығыстарды сипатына қарай сыныптауға қарағанда пайдаланушыларға неғұрлым маңызды ақпарат беруі мүмкін, бірақ шығыстарды олардың мақсатына қарай бөлу бөлудің субъективтілігіне және тиісті пікірлер әзірлеу жөнінде едәуір күш жұмсауға әкеп соқтыруы мүмкін.Шығыстар тағайындау әдісінің көмегімен сыныптаудың мысалы мынадай болады:

Түсім	Х
Сатудың өзіндік құны	(Х)
Жалпы пайда	Х
Басқа кіріс	Х
Өткізуге жұмсалған шығыстар	(Х)
Әкімшілік шығыстары	(Х)
Басқа шығыстар	(Х)
Пайда	Х

93. Шығыстарды мақсаты бойынша сыныптайтын ұйымдар, амортизациялауға және қызметкерлерге сыйақы төлеуге жұмсалған шығыстарды қоса, шығыстардың сипаты туралы қосымша ақпаратты ашып көрсетуге тиiс.

94. Шығыстардың мақсаты бойынша әдiс пен шығыстардың сипаты бойынша әдiстің арасынан таңдау тарихи және салалық факторларға, сондай-ақ ұйымның сипатына байланысты болады. Әдiстердiң екеуi де ұйымның сату немесе өндiру көлемiнiң өзгеруiне байланысты тiкелей немесе жанама түрде өзгеруi мүмкiн болатын шығыстарды көрсетедi. Ұсынудың әрбір әдiсінің әр түрлi ұйымдар үшiн өз артықшылықтары болғандықтан, бұл Стандарт ұйым басшылығынан неғұрлым маңызды және сенімді ұсынуды таңдауын талап етедi. Алайда шығыстардың нақты сипаты туралы ақпарат ақшалай қаражаттардың болашақ тасқынын болжау үшiн пайдалы болғандықтан, шығыстардың мақсатына негізделген сыныптауды пайдаланған кезде қосымша ашып көрсету талап етiледi. 93-параграфтағы «қызметкерлерге сыйақы төлеу» деген термин 19-«Қызметкерлерге берілетін сыйақы» ІAS сол Халықаралық стандартындағының өзін білдіреді.

95. Ұйым не пайдалар мен залалдар туралы есептің өзінде, не меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есепте, не қаржы есептілігіне ескертулерде есепті кезең iшiнде меншік иелеріне төлемдер ретінде танылған дивидендтер сомасын, сондай-ақ акцияға шаққандағы тиісті соманы ашып көрсетуге тиiс.

Меншiктi капиталдағы өзгерiстер туралы есеп

96. Ұйым меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есеп ұсынуға және осы есептің өзiнде мынадай ақпаратты ашып көрсетуге міндетті:

(а) кезең iшiндегi пайда немесе залал;

(b) қалған Стандарттар мен Түсіндірмелердің талаптарына сәйкес тiкелей меншiктi капиталда танылатын кезең ішіндегі кiрiстер мен шығыстардың барлық баптарын, сондай-ақ осы баптардың жиынтық сомасын;

(c) еншідес компанияның меншікті капиталының иелеріне және азшылық үлесіне қатысты жиынтық сомаларды бөлек көрсетіп, кезең ішіндегі кірістер мен шығыстар сомасын ((а) және (b) сомалары ретінде есептелген);

және

(d) меншікті капиталдың әрбір компоненті бойынша - 8 ІAS Халықаралық саясатына сәйкес танылған есеп саясатындағы өзгерістердің және қателерді түзетудің ықпалы.

Тек осындай баптарды қамтитын меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есеп танылған кірістер мен шығыстар туралы есеп ретінде аталуға тиіс.

97. Ұйым сондай-ақ меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есепте, не қаржы есептілігіне ескертулерде мыналарды ұсынуға міндетті:

(а) меншікті капитал иелерінің төлемдерін жеке көрсете отырып, меншiкті капитал иелерi ретінде әрекет жасайтын меншiкті капитал иелерiмен операциялар сомасын;

(b) кезеңнiң басындағы және есепті күнгі тікелей пайда сальдосы, сондай-ақ кезең ішіндегі тиісті өзгерістер;

және

(с) әрбiр өзгерiстi жеке ашып көрсете отырып, төленген меншiктi капиталдың әрбiр тобының және кезеңнiң басындағы және соңындағы әрбiр резервтiң баланстық құнының арасындағы тексеру.

98. Ұйымның меншiктi капиталындағы екi есепті күн арасындағы өзгерiстер кезең ішінде оның таза активтерінiң артуын немесе кемуiн көрсетедi. Меншікті капиталдың иелері ретінде әрекет ететін меншікті капиталдың иелерімен операциялар нәтижесінде болған өзгерістерді (капиталға жарналар, меншікті үлестік құралдар және ұйымның дивидендтері сияқты) және осындай операциялармен тікелей байланысты мәмілелер бойынша шығындарды қоспағанда, кезең ішіндегі меншікті капиталдағы жиынтық өзгеріс, ұйымның осы кезең ішіндегі қызметінің нәтижесінде туындаған басқа пайдалар мен залалдарды қоса (кірістер мен шығыстар туралы осы баптар кірістер мен шығыстар туралы есепте танылатынына немесе тікелей - меншікті капиталдағы өзгерістер ретінде танылатынына қарамастан), кірістер мен шығыстардың жалпы сомасын көрсетеді.

99. Осы Стандарт кезең ішінде танылған кірістер мен шығыстардың барлық баптары, басқа Стандарт немесе Түсіндірме өзгеше талап ететін реттерді қоспағанда, таза пайда мен залалға қосылуын талап етеді. Басқа Стандарттар кейбір басқа пайдалар мен залалдар (қайта бағалаудан болған өсулер мен кемулер, бағамдық айырмалардың кейбір түрлері, сату үшін қолда бар қаржы активтерін қайта бағалаудан болған пайдалар мен залалдар, сондай-ақ ағымдағы салық пен кейінге қалдырылған салықтың тиісті сомалары) тікелей меншікті капиталдағы өзгерістер деп тануды талап етеді. Ұйымның қаржы жағдайын бағалау үшін баланстың екi күнiнiң арасында кірістер мен шығыстардың барлық баптарын ескеру маңызды болғандықтан, ұйымның жиынтық кірісі мен шығыстары бөліп көрсетілетін, сондай-ақ меншікті капиталдың өзінде танылған, меншікті капиталдағы өзгерістер туралы осындай есептің ұсынылуын талап етеді.

100. 8 ІAS Халықаралық стандарты есеп саясатында өзгерістерді көрсету үшін іс жүзінде мүмкін болатын жерлерде ретроспективті түзетулер жасауды талап етеді, бұған басқа Стандарттың немесе Түсіндірменің тиісті ауыспалы ережелері өзгеше талап ететін реттер кірмейді. 8 ІAS Халықаралық стандарты сондай-ақ іс жүзінде орындалатын жерлерде қателерді түзету үшін қайта есептеу операцияларын ретроспективті жүргізуді де талап етеді. Қайта есептеу мен түзетулердің ретроспективті операциялары бөлінбеген пайда сальдосына қатысты жүргізіледі, бұған қандай да болсын Стандарт немесе Түсіндірме меншікті капиталдың өзге компонентіне ретроспективті түзетуді талап ететін реттер кірмейді. 96(d)-параграф меншікті капиталдың әрбір компонентін жиынтықты түзету бойынша меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есепті - есеп саясатындағы өзгерістер салдарынан және қателерді түзету салдарынан бөлек ашып көрсетуді талап етеді. Бұл түзетулер әрбір алдыңғы кезең үшін және ағымдағы кезеңнің басында ашып көрсетіледі.

101. 96 және 97-параграфтардың талаптары әр түрлі тәсілдермен орындалуы мүмкін. Мысал ретінде бағандық пішімді келтіруге болады, онда меншікті капиталдың әрбір элементінің бастапқы және соңғы сальдосының арасында тексеру жүргізіледі. Келесі көзқарас меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есепте 96-параграфта келтірілген баптарды ғана ұсыну болып табылады. Осылай болғанда 97-параграфта келтірілген баптар қаржы есептілігіне ескертулерде көрсетіледі.