2.1. Географиялық және тікбұрышты координата нүктелерін анықтау.

Географиялық координата нүктелері, яғни ендік  және бойлық  минуттық шектемесі (рамка) қолдана отырып, план немесе картада анықтау.

А нүктесінің ендігі  нүктесін анықтау үшін, минуттық меже бойынша батыс немесе шығыс шектеме арқылы А нүктесінен паралель жүргізіп, ендігі саналады. Сол сияқты минуттық межеше қолданып оңтүстік және солтүстік шектемеден А нүктемесі арқылы меридиан жүргізіледі және бойлығы  табылады.

2.Сурет Нүктенің географиялық координатасын анықтау.

Суретте берілген жағдайда  = 53

  

Сол сұлба (схема) А нүктесінің тікбұрышты координаталары және  анықталады. Бұл үшін ,  координатасымен ең жақын киллометрлік сызыққа дейінгі перпендикуляр бойынша, оның арақашықтығы  пен 

өлшенеді және табамыз: а = о +  ; а  о  

Мысалы, суреттегі карта масштабы 1:10 000. Өлшенген  = 8 см, = 6 см, масштабқа салғанда = 0,8 км, = 0,6 км. Сонда

= 6065+0,6= 6065,6 км;

= 4311+0,8= 4311,8 км.

3.сурет. Тікбұрышты координатаны анықтау.

2.2. Картада берілген нүктенің географиялық және тікбұрышты координаталарын анықтау.

Картадағы немесе пландағы сызық бағытын анықтау транспортирдің

көмегімен диррекциондық бұрыш пен азимутты өлшеу арқылы жүзеге

асырылады.

АВ сызығының дирекциондық бұрышы () анықтау керек болсын.

Егер АВ сызығы координата торының сызығымен қиылыспаса, онда сонымен қиылысқанша созамыз.

4 Сурет. Дирекциондық бұрышты анықтау.

Транспортирдің нөлдік белгісін С нүктесінің қиылысуына келтіріп және оны тор сызығының нөлдік диаметріне сәйкестендіріп дирекциондық бұрышты сағат тілінің бағытымен солтүстік бағытқа есептейді. Бұл жағдайда

 (АВ) = .

Картаның төменгі оңтүстік шектемесінде орналасқан өстік (тор сызықтары), географиялық жыл магниттік мередиандардың өзара орналасу диаграммасынан көріп отырғанымыздай географилық азимут А және АВ сызығы дирекциондық бұрыштан  кіші, мередиандардың жақындасу шамасы  = .

5 Сурет. Өстік, географиялық және магниттік мередиандардың өзара орналасу диаграммасы.

Сондықтан, А =    =     (3)

Бұл диаграммадан магниттік азимут А_м сызық АВ нақты (географиялық) азимуттан кіші магниттік нұсқаманың бұрылу шамасы

   ендеше

_м          (4)

2.3.Картада берілген нүкте белгілерін анықтау.

Бұл тапсырманы шешуде мына жағдайлар болуы мүмкін:

а) Нүкте горизонтальда жатады.

Бұл жағдайда оның биіктігі горизонтальдың биіктігімен бірдей

б) Нүкте горизонтальдардың арасында орналасқан.

6 Сурет. Горизонтальдардың арасында жатқан нүкте белгілерін анықтау.

Бұл жағдайда горизонтальға перпендикуляр А нүктесі арқылы түзу жүргізеді, А нүктесінің үстіндегі өсімшені h табады.

А нүктесінің Н_а биіктігі мына формуламен анықталады:

Н = Н₀ + h (5)

Мұнда Н₀ – нүктеге ең жақын горизонтальдың биіктігі;

h - горизонталь үстіндегі нүктенің өсімшесі.

Нүктенің биіктігі табанына (золожение) пропорционал өзгереді десек

h = (d/a) h, (6)

Мұнда а – қатар жатқан горизонталь арасының табаны;

d – нүктеден жақын жатқан горизонтальға дейінгі арақашықтық;

h – горизонталь бедерінің ( рельефінің) қима биіктігі.

Мысалы 6 сурет бойынша,

d=6 мм, а=10 мм, h=5 сонда h = (6 мм/10 мм)5 = 3 м.

Н_а = 140 м + 3м = 143 м