5. Rolnictwo:

- Podział zbóż:

a) Zboża podstawowe – stanowią podstawę wyżywienia. Zaliczamy do nich np. kukurydzę, ryż, jęczmień i pszenicę

b) Zboża regionalne – uprawiane w wybranych kierunkach. Np. proso, sorgo, owies i żyto.

- Pszenica – najpowszechniej uprawiane zboże na świecie. Wymaga ciepłego umiarkowanego klimatu i żyznych gleb. Światowa produkcja sięga 600 mln ton. Ma znaczenie alimentacyjne.

Pszenicę dzielimy na:

Twardą – wymaga suchego kontynentalnego klimatu. Zawiera dużo skrobi i mniej białka. Używana do wypieku pieczywa.

Miękka – klimat musi być bardziej wilgotny. Zawiera więcej białka niż skrobi. Używana w cukiernictwie.

- Ryż – wymaga wysokich temperatur i dużej wody. Produkcja na świecie sięga 600 mln ton.

Ryż dzielimy na:

Mokry (padi) – rośnie w płytkiej wodzie, ma krótki okres wegetacji. Produkcja jest bardzo pracochłonna, większość prac polowych wykonywana ręcznie. Używa się wołów.

Suchy (górski) – wymaga wody deszczowej, ma dłuższy okres wegetacji, uprawiany na obszarach wyżynnych.

Wykorzystanie ryżu:

-przemysłowe (arak i sake)

- alimentacyjne

- słoma ryżowa

Podział ryżu ze względu na zawartość skrobi:

- ryż skrobiowy

- ryż woskowy

- Kukurydza – wymaga dużo ciepła, bardzo dobrych gleb, ma bardzo długi okres wegetacji(240 dni). Produkcja na świecie: 600 mln ton

Znaczenie:

- alimentacyjne

- paszowe

- przemysłowe (produkcja oleju i whiskey)

- Jęczmień – małe wymagania glebowe, klimatyczne. Krótki okres wegetacji. Światowa produkcja 280 mln ton.

Podział jęczmienia:

- jary

- ozimy – wyznacza pas upraw zbóż.

Wykorzystanie:

- alimentacyjne

- paszowe

- przemysłowe(piwo, kawa, drożdże)

- Owies – małe wymagania glebowe, krótki okres wegetacji, duża wilgotność, uprawiany głównie na obszarach górskich i tam gdzie występuje duże pogłowie bydła.

Wykorzystanie:

-alimentacyjne

-produkty dla diabetyków

-paszowe

-energetyczne(piece na owies)

Producenci:

- Argentyna

- Chiny

- Kazachstan

- Niemcy

- Polska(Karpaty, Polska wschodnia)

- Rosja

- Turcja

- Żyto – małe wymagania glebowe i klimatyczne, małe plony, nadaje się do wypieku chleba, duża zawartość białka.

Producenci:

- Rosja

- Polska

- Ukraina

- Niemcy

- Słowacja

- USA

- Kanada

Wykorzystanie:

- alimentacyjne

- paszowe

- przemysłowe(produkcja spirytusu)

- Proso i sorgo – małe wymagania glebowe, potrzebuje dużo ciepła, wytrzymałe na susze.

Producenci:

- Indie

- Chiny

- Japonia

- Korea

- Kazachstan

- Turcja

- USA

-państwa afrykańskie, strefa Sahelu

Wykorzystanie:

- alimentacyjne(kasza jaglana)

- paszowe (drób)

Do upraw zbożowych:

- Gryka – światowe zbiory: 2mln ton, bardzo krótki okres wegetacji, dobrze znosi chłody, nie wymaga żyznych gleb.

Producenci:

-Chiny

-Rosja

-Ukraina

-Francja (mało)

- Polska (mało)

Wykorzystanie alimentacyjne – na kaszę, mąkę, jest rośliną miododajną

- Amarantus – ma dużo właściwości, których brak innym zbożom, ma duże zdolności adaptacyjne

Wykorzystanie:

- roślina ozdobna

- nasiona zawierają dużo tłuszczu, skrobi i białka(więcej niż zboża i mleko)

-roślina mączna

- Komosa - ciepłe obszary, zastępuje ryż łuskany, który wywołuje chorobę beri – beri.

Wykorzystanie:

- Prowadzone są badanie nad wprowadzeniem do uprawy komosy ryżowej z Ameryki Płd.

Rośliny bulwiaste:

-Ziemniaki – małe wymagania glebowe, duże wymagania klimatyczne(umiarkowana temperatura i ilość opadów), nie toleruje nadmiaru wilgoci i suszy, należy do upraw pracochłonnych. Typowa uprawa wegetatywna. Pochodzi z Ameryki Łacińskiej i jej walory smakowe odkryły hiszpańskie świnie.

Wykorzystanie:

-alimentacyjne

-paszowe

-przemysłowe

- Bataty – ziemniak tropikalny, słodki. Wymaga wilgotnego klimatu. Znane są również pataty będące krzyżówką ziemniaka i batata.

Wykorzystanie:

-alimentacyjne

-paszowe

-Maniok – wymaga dużo ciepła, jest odporny na suszę, w stanie surowym jest trujący, spożywany jest po wyprażeniu lub wysuszeniu (kasawa – maniok pozbawiony trujących olejków eterycznych). Można go długo przechowywać – nawet do pięciu lat. Uprawia się go w kopcach.

Wykorzystanie:

-alimentacyjne(mąka maniokowa)

Uprawy regionalne:

- Taro – wymaga dużo ciepła i wilgoci, uprawiane głównie na glebach podmokłych krajów międzyzwrotnikowych. Nigeria, Ghana i Chiny.

-Jam – wymaga wysokich temperatur i dużo wilgoci. 2/3 zbiorów jamu na świecie produkuje Nigeria.

- Kłącza aroidów – występują w rejonie Indonezji, Oceanii, Malezji i Filipin.

Uprawy przemysłowe:

-Kauczukodajne:

a) Kauczukowiec brazylijski – pochodzi z Selwy. Początkowo Brazylia miała monopol. Pierwsze uprawy poza jej granicami zakładano na Sri Lance. Obecnie: Malezja, Tajlandia oraz Filipiny – dostarczają 80% lateksu, podczas gdy Brazylia 1 %.

b) Fikusy – roślina uprawiana dla kauczuku, który znajduje się w korowej części korzeni. Uprawiany w Rosji i na Ukrainie, inaczej zwany Mniszek Gumowaty

-Uprawy cukrodajne:

a)Trzcina cukrowa – najbardziej wymagająca z upraw, wymaga wysokich opadów, dobrych gleb, i dodatkowego nawożenia, ma długi okres wegetacji(co najmniej 24 miesiące). Cukier pozyskuje się z miąższu łodygi. Trzcinę należy przetwarzać w miejscu produkcji, bo trzcina nie nadaje się do transportu. 1/5 produkcji – Indie, Bangladesz, Indonezja, Malezja, Tajlandia, Wietnam. 2 największy region upraw to Ameryka Łacińska. Mauritius, Australia, USA, Afryka.

Wykorzystanie:

-produkcja biopaliwa

-produkcja rumu

-opał

-papier

b) Burak cukrowy – roślina wymagająca strefy cukrodajnej. Potrzebuje ciepła, dobrych gleb, jest uprawą pracochłonną, nie nadaje się do długiego przechowywania. Pas buraczany ciągnie się przez Francje, Polskę, Niemcy, Holandia, Ukraina, Rosja, Chiny, USA.

Wykorzystanie:

-produkcja cukru

-odpady przemysłowe przeznaczane są na pasze

c) Klon cukrowy – produkcja syropu klonowego

d)Palma cukrowa – syrop pozyskuje się z pnia, przypomina syrop klonowy.

e)Rośliny miododajne

Rośliny oleiste:

a)Strefa tropikalna – wysoka temperatura, duża wilgotność, średnia roczna temperatura powyżej 30 stopni Celsjusza.

-Palma Kokosowa – rośnie wyłącznie na wybrzeżach mórz ponieważ ma krótki system korzeniowy. Olejek pozyskujemy z kopry, w warunkach naturalnych osiąga wysokość nawet 60 m, z jednej palmy można pozyskać około 15 orzechów kokosowych(kopry). Producenci: Malezja, Indonezja, Filipiny, Tajlandia, Sri Lanka.

Koir – jest to włókno orzecha kokosowego, produkuje się z niego maty izolacyjne.

- Palma Oleista (Olejowiec Gwinejski) – pochodzi z rejonu Zatoki Gwinejskiej. Owoce są zebrane w grona, składające się z miąższu, który daje olej techniczny – wytwarzanie mydła i nasion służących do wyrobu oleju jadalnego, mającego zastosowanie w przemyśle spożywczym. Olej ma również zastosowanie w kosmetyce. Państwa afrykańskie: Gwinea, Nigeria, Wybrzeże Kości Słoniowej, Kamerun, Ghana. Państwa wyspiarskie.

Strefa subtropikalna - Wysoka temperatura, pierwsza pora deszczowa.

-rycynus – w celach technicznych

- sezam – z odpadów chałwa.

-arachidy – orzeszki ziemne(wymagają wysokiej temperatury), im słabsza gleba, tym wyższa jakość zbiorów. Producenci: Chiny(pasza), Indie, Senegal(źródło utrzymania)

-tungowiec(drzewo tungowe) – rodzi owoce, które są niejadalne, wykorzystuje się w produkcji szybkoschnącego oleju impregnującego, wykorzystywany również do pokrywania sprzętów medycznych ze względu na to że ma właściwości wstrzymujące krwawienie. Indie, Chiny, Tajlandia, Wietnam.

Strefa śródziemnomorska:

-Oliwka – roślina długowieczna, małe wymagania glebowe, potrzebuje ciepła, odporna na susze. Z oliwek pozyskuje się 3 rodzaje oliw.

Producenci: Basen Morza Śródziemnego + USA.

-Słonecznik- długi okres wegetacji, wymaga ciepła i dobrych gleb, otrzymujemy olej słonecznikowy. Z nasion chałwa. Producenci: Argentyna(modyfikacje genetyczne), USA, Bałkany(Macedonia, Bułgaria, Rumunia), Węgry, Ukraina.

Strefa umiarkowana:

-Soja – roślina wymagająca, długi okres wegetacji, producenci: USA, Chiny, Indie, Francja, Ukraina, Brazylia, Argentyna. Olej sojowy(konsumpcja, farby drukarskie)

-Rzepak – wymaga dobrych gleb, odporny na niskie temperatury(do – 20 stopni). Producenci: Chiny, Indie, Korea, Japonia, Francja, Niemcy, Polska, Kanada. Oleju rzepakowego używa się w celach spożywczych, ma zastosowanie w produkcji biopaliwa.

Rośliny włókniste:

- Bawełna – duże wymagania, stała temperatura 27 stopni C. W czasie wegetacji potrzebuje dużo wilgoci. Długi okres wegetacji(im dłuższy okres wegetacji, tym dłuższe włókno). Światowa produkcja bawełny: 30 mln ton. Krzew ma do 120 cm długości. Bawełnę można zbierać nawet przez 3 miesiące. Chiny(największa wydajność, ręczne zbiory), Indie, Pakistan, Uzbekistan, Kirgistan, Turkmenistan, USA, Turcja, Egipt, Sudan, Brazylia, Australia. Wykorzystanie: olej bawełniany, łodygi przeznaczane są na celulozę lub opał.

- Konopie – włókna konopi, materiał izolacyjny, sznury, liny, nasiona konopi, olej na farby i lakiery. Uprawiane często z bawełna, większe wymagania glebowe, niski krzew. Podatna na rozwiewanie podczas dojrzewanie. Producenci: Indie, Korea, Japonia, Turcja, Egipt, Uzbekistan, Polska(Wyżyna Lubelska i Kujawy)

-Len – najstarsza roślina włóknista. Najbardziej pracochłonna uprawa ręczna. Jakość włókna zależy od długości namaczania i temperatury suszenia. Długi okres wegetacji, dużo wilgoci. Producenci: Chiny, Rosja, Białoruś, Litwa, Holandia, Francja, Czechy, Rumunia, Egipt i Polska.

-Juta – wymaga ciepła, wilgoci i dobrych gleb. Producenci: Indie, Bangladesz, Chiny i Tajlandia. Wykorzystanie: do produkcji worków(włókna nie nasiąkają wodą), materiał izolacyjny, kable światłowodowe, materiał dekoracyjny.

-Sizal – włókna agawy meksykańskiej, odpornej na suszę. Producenci: Kenia i Tanzania.

- Puchowiec – kapok – bardzo długo chłonie wodę.

-Ramia - przeciwieństwo kapoku, szybko chłonie wilgoć i szybko schnie. Produkcja ręczników, bardzo wolno się barwi.

- Ketmia – niski krzew, z liści pozyskuje się włókna, naturalne bibułki do papierosów.

Używki:

- Kawa – dużo ciepła, równomiernie rozłożonej wilgoci, nie znosi bezpośredniego nasłonecznienia, nie ma specjalnych wymagań glebowych, uprawy kawy łączy się z uprawa olejowca gwinejskiego, pochodzi z rejonu Abisynii. Największy producent i konsument Brazylia, Kolumbii(największy eksporter). Importerzy: Skandynawia, Niemcy, Francja, Węgry, Turcja.

- Kakao – dużo ciepła, wilgoci, nie lubi bezpośredniego nasłonecznienia, związany z uprawa olejowca gwinejskiego, pochodzi z Meksyku. Znalazł zastosowanie dzięki Holendrom. Rejony upraw: Afryka, Wybrzeże Kości Słoniowej, Ghana, Kamerun, Gwinea, Liberia, Kolumbia, Meksyk, Honduras, Indonezja.

- Herbata - wymaga wilgoci i temperatur, nie wymaga jakości gleb ale od gleby zależy aromat. Czerwonoziemy najlepsze będą do uzyskania aromatu, Herbata nie cechuje sposób uprawy a sposób preparowania. Herbata zielona jest najbardziej szlachetna, herbata częsciowo fermentowana w handlowej nazwie ulung. Suszona w warunkach większej wilgoci. Herbata czarna czyli fermentowana w pełni. Piją najczęściej europejczycy. Największym konsumentem i producentem są Chiny, Indie, Indonezja, Srilanka, Turcja, Gruzja, Herbata czerwona - strokrzew afrykański, Tanzania, Kenia, RPA,

Yerba Mate - posolona herbata, bardzo mocna,

Tytoń - zwyczajny, w wielu krajach Bakun albo Mahorka, Tytoń Szlachetny (Wrginijski)

Turcja, Kazachstan, Argentyna, Bułgaria, Ukraina, Rosja, Zimbabwe, Rejon Krakowski i Augustowski.