СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА АКАДЕМИЯСЫ

МЕДИЦИНАЛЫЌ ФИЗИКА ЖЈНЕ ИНФОРМАТИКА КАФЕДРАСЫ

СТУДЕНТТЕРГЕ АРНАЛЄАН ЈДІСТЕМЕЛІК НЎСЌАУ

Биологиялыќ ўлпаларєа лазер сјулесініѕ јсер ету механизмі

Ќўрастырєан оќытушы Кусаинова К.Т.

Семей, 2008 ж. Люминесценция жјне оныѕ тїрлері.

Жарыќтыѕ сјулеленуі денелерді ќыздыру нјтижесінде єана емес, сонымен ќатар басќа ќўбылыстар кезінде де байќалады. Мысалы, газдардаєы электр разряды кезінде, кейбір химиялыќ їрдістер кезінде (органикалыќ заттардыѕ шіруі, фосфордыѕ тотыєуы) жјне т.б.

Жарыќ ќоѕыздарыныѕ (светлячок), теѕіз микроаєзаларыныѕ жарќырауы байќалады. Ультракїлгін сјуленіѕ јсерінен кейбір заттардыѕ екінші ретті кґрінетін жарќырауын тудыруєа болады. Ќызєан денелердіѕ жарќырауынан басќа, ґздігінен жарќыраудыѕ барлыќ тїрлері суыќ жарќырау не люминесценция деп аталады.

Жылулыќ сјулелену денелердіѕ универсал ќасиеті болып табылады жјне сјйкес шарттарда тепе- теѕ кїйге келеді. Люминесценция кеѕ тараєанымен денелердіѕ таѕдамалы ќасиеті болып табылады, јрі сјулелену тепе- теѕдік сипатќа ие бола алмайды. Люминесценцияны тудырєан їрдістіѕ энергиясы жўмсалып біткенде, люминесценция тоќтайды. Соєан байланысты люминесценция кезінде дене фотондарды жарыќтандырады деп айтады. Дененіѕ температурасы люминесценция интенсивтілігіне ыќпал ете алса да, люминесценция жылулыќ сјулеленумен бір мезгілде жјне оєан тјуелсіз жїреді.

Люминесценция жылулыќ сјулелену сияќты атомєа ќосымша энергия берілу нјтижесінде орындалады, осыєан байланысты ол ќозєан кїйге ґтеді, ал негізгі кїйге ќайтып келген кезде, фотон сјулеленеді. Осы кезде энергетикалыќ деѕгейлерде ќозєан атомдардыѕ їлестірілуі јртїрлі болады. Жылулыќ ќозу кезінде атомдар дененіѕ температурасына сјйкес келетін барлыќ энергетикалыќ деѕгейлерде тізбекті орналасады, осы кезде аса тґменгі деѕгейлерде ґте кґп атомдар орналасады, осы атомдар саны аса жоєары деѕгейлерде экспоненциалды тјуелділік бойынша кемиді. Люминесценция кезінде бўл ереже саќталмайды, яєни аса жоєары белгілі бір энергетикалыќ деѕгейлерде тґменгі деѕгейлерге ќараєанда саны ґте кґп атомдар орналаса алады «деѕгейлердіѕ инверсті ќоныстануы».

Люминесценция бґлінеді:

1) атомдар мен молекулалардыѕ ќозуларын туєызудыѕ табиєаты бойынша,

2) соѕынан жарќыраудыѕ ўзаќтылыєы бойынша,

3) ќозу кезінде атом ішінде жїретін їрдістер бойынша.

Мысалы, биолюминесценция- тірі аєзаларда (саѕырауќўлаќтарда, бактерияларда, жјндіктерде) байќалатын жарќырау; электролюминесценция- электр разряды кезіндегі газдардыѕ жарќырауы; катодолюминесценция- электрондардыѕ соќќысынан ќозатын жарќырау (мысалы, электронды- сјулелік тїтікшеніѕ экранында); фотолюминесценция- ультракїлгін сјуленіѕ јсерінен пайда болатын жарќырау; рентгенолюминесценция –рентген сјулесініѕ јсерінен жарќырау.

Ўзаќтылыєына байланысты соѕынан жарќырау флуоресценция, фосфоресценция деп бґлінеді. Ќозудыѕ аяќталуымен бір мезгілде тоќтайтын жарќырау флуоресценция деп аталады. Соѕынан жарќыраудыѕ ўзаќтылыєы -тан кем болмаса (кґптеген жаєдайларда минут не саєат), ондай осындай жарќырау фосфоресценция деп аталады. Соѕынан жарќырауы аса ўзаќ болатын заттар фосфорлар деп аталады.