3. Білім, ғылымды дамыту 2. Экономикалық өсу 4. Экологияны жақсарту
«Қазақстан – 2030» ұзақ мерзімдік міндеттеріне мыналар жатады:
5. Ұлттық қауіпсіздікті нығайту
1. Ішкі саяси тұрақтылық
6. Энергетикалық ресурстарды арттыру 7. Мемлекеттік қызметкерлердің санын өсіру
7-тапсырма. Екі жай сөйлемнен себеп бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлемдер құрастырыңыздар.
1. Әбу Насыр қыпшақ, оғыз, түрік тілдерін жақсы білетін. Сол тілдердегі жазылған кітаптарды түгел оқып шықты. 2. Ол Самарқан, Бұхар, Хиуа сияқты қалаларда болды. Араб, парсы, еврей тілдерінде оқып, жазуды үйренді. 3. Мектеп кітапханасында жаңа туындылар көп. Олар кітап көрмесін ұйымдастырды. 4. Қазақ тілін жақсы үйренді. Қазақ тілінен өткізілген қалалық олимпиадаға қатысты. 5. Жоңғар басқыншыларының қазақ жеріне шапқыншылығы 1607 жылы басталды. Одан кейін үсті-үстіне шабуыл жасай берді.
8-тапсырма. Төмендегі сөйлемдерді қимы-сын бағыныңқылы құрмалас сөйлемдер болатындай етіп, қазақ тіліне аударыңыздар.
Стало так тихо, что с балкона я слышала голоса детей. Хочу трудиться так, чтобы родители гордились мной. Галя читала письмо так, что ясно слышалось каждое слово. Выпив воды, они утолили жажду. Работа закончилась до того, как пришел Арман. Он говорил так громко, чтобы люди могли слышать его.
Қимыл-сын бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлем
Қимыл-сын бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлемнің бағының-қысы басыңқыдағы істің, амалдың қалай орындалғанын білдіреді.
Придаточные образа действия показывают как происходит действие в главном предложении и отвечают на вопросы қалай? (как?), қайтіп? не етіп? (каким образом?).
Бағыныңқы сабақтас (Придаточные предложения) |
Бағыныңқының баяндауышы (Сказуемое придаточных) |
Мысалдар (Примеры) |
Қимыл-сын бағыныңқылы (Придаточные образа действия) |
1. Көсемшенің -а, -е, -й, -ып, -іп, -п жұрнақтарының жалғануы арқылы жасалады. (Путем прибавления к корню глагола деепричастий -а, -е, -й, -ып, -іп, -п). 2. Есімшеге -дай, -дей жұрнақтарының жалғануы арқылы жасалады. (Путем прибавления к причастию суффиксов -дай, -дей). |
Олар су іш+іп, шөлдерін қандырды. (Выпив воды, они утолили жажду). Арман келме+й, жұмыс бітті. (Работа закончилась до того, как пришел Арман). Ол адамдар еститін+дей, қатты сөйледі. (Он говорил так громко, чтобы люди могли слышать его). |
9-тапсырма. Екі жай сөйлемнен қимыл-сын бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлемдер жасаңыздар.
1. Әбу Насыр елімен қоштасты. Ол оқуға аттанды. 2. Жиырма жасар Әбу Насыр сауда керуеніне ерді. Бағдаттағы «Даналық үйіне» аттанды. 3. Олар алыстағы елдерді аралады. Әбу Насыр сол сапарынан Фарабқа оралды. 4. Мына мақаланы тез жазды. Баспаға наурыздың аяғына дейін тапсырыңыздар. 5. Мен көп ойланған жоқпын. Бірден келістім. 6. Қасым Қазақстанда болды. Қазақ тілінен білімін жетілдірді. 7. Ала сауысқан бұтаққа қонбады. Шықылықтап ұша берді.
10-тапсырма. Себеп және қимыл-сын бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлемдердің жасалу жолдарын көрсетілген торларда көрсетіңіздер.
1.................................................................................
2.................................................................................
Себеп
бағыныңқылы
1............................................................................
2.................................................................................
* * * * *
Қимыл-сын
бағыныңқылы
13-сабақ Қазақстанның экологиялық мәселелері
Грамматика: Салалас құрмалас сөйлемдер. Ыңғайлас салалас құрмалас сөйлемдер.
1-тапсырма. Бүгінгі таңдағы экологиялық проблемаларды өз ойларыңызбен толықтырып, мәтінді мазмұндаңыздар.