3 Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекарасының мызғымастығына қол сұғатын және Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздеріне қарсы қылмыстар

Қазақстан Республикасының күзетілетін Мемлекеттік шекарасынан әдейі заңсыз өту (330-бап)

Қылмыстың тікелей объектісі -Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекарасының қол сұғылмайтындығын реттейтін қоғамдық қатынастар.

Мемлекеттік шекараның түсінігі Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекара туралы заңында берілген.

Қылмыс объективтік жағынан алғанда Қазақстан Республикасының күзетілетін Мемлекеттік шекарасынан белгіленген құжатсыз және тиісті рұқсатсыз әдейі заңсыз ету арқылы жүзеге асырылады. Қылмыс күзетілетін Мемлекеттік шекарадан кез келген тәсілмен жаяу, көлікпен, әуе кемесімен, сумен жүзу арқылы Қазақстан Республикасының аумағына немесе оған шекаралас мемлекеттің аумағына заңсыз — белгіленген құжатсыз және тиісті рұқсатсыз өткен уақыттан бастап аяқталған деп танылады. Қылмыс формальдық құрамға жатады. Бұл жерде айта кететін нәрсе — күзетілетін мемлекеттік шекарадан заңсыз өту ғана қылмыс деп қарастырылады. Егер шекара ТМД елдері арасында күзетілмейтін болса, онда одан өту қылмыс деп қарастырылмайды. Мемлекеттік шекарадан өту, Қазақстан Республикасынан кету және оған келу тәртіптері Мемлекеттік шекара туралы Заңмен және халықаралық келісімдермен реттеледі.

Қылмыс субъективтік жағынан алғанда тікелей қасақаналықпен істеледі. Кінәлі адам Қазақстан Республикасының күзетілетін Мемлекеттік шекарасынан белгіленген құжатсыз және тиісті рұқсатсыз әдейі заңсыз өтетінін сезеді және соны істеуді тілейді.

Абайсызда не амалсыздан, аса кажеттілік жағдайда мемлекеттік шекарадан өту қылмыс деп танылмайды (Мысалы, әуе, су кемесінің апатқа ұшырау қаупі туғанда, басқа елдің аумағына амалсыздан қонуы, күрделі ауа райына байланысты адасып шекараны бұзу т.б.)

Мемлекеттік шекараны бұзудың ниеті мен мақсаты іс-әрекетті саралауға қатысы жоқ, олар тек жаза тағайындағанда ескеріледі.

Қылмыстың субъектісі — 16-ға толған, кез келген адам.

Қылмыстық кодекстің 330-бабының 2-тармағында осы қылмыстың мынадай ауырлататын түрлері: а) адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша (ҚК-тің 31-бабының 2-тармағын қараңыз); б) немесе ұйымдасқан топпен (ҚК-тің 31-бабының 3-тармағын қараңыз); в) не күш қолданумен немесе оны қолданбақ болып қорқытумен жасалған дәл сол әрекеттер үшін жауаптылық белгіленген.

Күш қолдану деп жәбірленушіге жеңіл, ауырлығы орта дәрежедегі жарақат келтіруді айтамыз. Одан зор жарақат келтірген жағдайда қылмыс жиынтығы бойынша сараланады. Күш қолданбақ болып қорқытудың түсінігіне Қылмыстық кодекстің 321-бабында тоқталғанбыз.

Шығарып жіберу туралы шешімді орындамау (330—1-бап)

Кейбір реттерде мемлекеттік шекара туралы заңды бұзып, өз бетімен Республика аумағына еніп, кері қайтпайтындар да кездеседі. Осыған орай Қазақстан Республикасының 2001 жылғы наурыздың 16-сындағы заңына сәйкес Қылмыстық кодексте 330—1-бап қосымша енгізіліп, онда шетел азаматтарының және азаматтығы жоқ адамдардың өздеріне қатысты қабылданған Қазақстан Республикасының шегінен шығарып жіберу туралы шешімдерді орындамағаны үшін қылмыстық жауаптылық белгіленген.

Қылмыстың тікелей объектісі Қазақстан Республикасынын шекарасына қол сұғылмайтын қатынастарды реттейтін қоғамдық қатынастар объективтік жағынан қылмыстық әрекет арқылы — Қазақстан Республикасының шегінен шығарып жіберу туралы өкілетті органдардың шешімін орындамау арқылы жүзеге асырылады. Қылмыс құрамы формальдық, шығарып жіберу туралы шешімді орындаудан бас тартқан кезден бастап аяқталған деп танылады.

Қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен жүзеге асырылады.

Қылмыстың субъектісі — арнаулы 16-ға толған, шетел азаматтары және азаматтығы жоқ адамдар.

Заңсыз көші-қонды ұйымдастыру (330-бап)

Көлік құралдарын не жалған құжаттар, не тұрғын немесе өзге де үй-жай беру, сондай-ақ азаматтарға, шетелдіктерге, азаматтығы жоқ адамдарға Қазақстан Республикасының аумағы бойынша заңсыз келіп-кету, өту үшін өзге де кызметтер көрсету жолымен заңсыз көші-конды ұйымдастыру заңсыз көші-қонды ұйымдастыру деп танылады.

Қылмыстың тікелей объектісі – көші-қонды реттейтін басқару саласындағы қоғамдық қатынастар.

Қылмыстың заты жалған құжаттар болуы мүмкін. Объективтік жағынан қылмыс белсенді әрекеттер арқылы жүзеге асырылады. Олар азаматтарға, шетелдіктерге, азаматтығы жоқтарға Республика аумағына заңсыз келуге, одан заңсыз кетуге бағытталған әрекеттер жасау арқылы көрініс табады. Мұндай заңсыз көші-конды жүзеге асыру жалған құжат беру, заңсыз тұрғын жайға орналастыру т.б. заңсыз әрекетгер арқылы жүзеге асырылады. Мұндай іс-әрекеттер көші-қонды реттейтін арнаулы заңға және нормативтік құқықтық актілерге қайшы болады. Баптың диспозициясы — бланкеттік. Бұл мәселе көші-қонды реттейтін арнаулы нормативтік құқықтық актілермен реттеледі. Қылмыс құрамы формальдық. Көрсетілген заңсыз іс-әрекеттердің біреуі істелгеннен бастап қылмыс аяқталған деп танылады. Субъективтік жағынан бұл қылмыс тікелей қасақаналықпен, әр түрлі ниет мақсаттармен жүзеге асырылады. Қылмыстың субъектісі — 16-ға толған адам.

Жоғарыда көрсетілген әрекеттерді ұйымдасқан топ не өзінің қызмет өкілдігін пайдаланған адам жасаса онда ол осы қылмыстың ауырлататын түрі болып табылады. Ұйымдасқан топтың түсінігі Қылмыстық кодекстің 31-бабының, 3-бөлігінде берілген. Қызмет адамдарының түсінігі Қылмыстық кодекстің 228, 307-баптарының ескертулерінде берілген.

Қазақстан Республикасында шетелдік жұмыс күшін тарту және пайдалану ережелерін бірнеше рет бұзу (330—3-бап).

Қазақстан Республикасының аумағында уәкілетті органның тиісті рұқсатынсыз жүрген шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарды жұмыс берушінің жұмысқа бірнеше рет қабылдауы - шетелдік жұмыс күшін тарту және пайдалану ережелерін бұзғандық болып табылады (330—3-бап).

Қылмыстың тікелей объектісі — жұмыс күшін тарту немесе пайдалану ережелері реттейтін басқару саласындағы қоғамдық қатынастар.

Объективтік жағынан қылмыс белсенді әрекет арқылы рүқсатсыз жүрген шетелдіктер мен азаматтығы жоқтарды жүмыс берушінің жұмысқа бірнеше рет қабылдануы арқылы жүзеге асырылады. Жұмыс берушілерге кәсіпкерлер жеке немесе занды тұлғалар жатады. Шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың Қазақстан Республикасы аумағында тұруы ресми органдардың рұқсаты арқылы жүзеге асырылады. Рұқсатсыз шетелдіктермен азаматтығы жоқ адамдарды жұмысқа бірнеше рет қабылдау қылмыс болып табылады. Бірнеше рет деп рұқсатсыз жүрген екіден көп шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды жұмысқа заңсыз қабылдауды айтамыз.

Қылмыс құрамы формальдық. Қылмыстық кодекстің 330-3-бабында көрсетілген әрекеттерді істеген сәттен бастап қылмыс аяқталған деп танылады. Қылмыс субъективтік жағынан тікелей немесе жанама қасақаналықпен жүзеге асырылады.

Қылмыстың субъектісі — арнаулы жұмыс беруші: ол ұйым жетекшісі немесе жеке тұлғалар болуы мүмкін. Егер жұмыс беруші Қазақстан Республикасында шетелдік жұмыс күшін пайдалану ережелерін бірнеше рет бұзса, онда оның іс-әрекеті Қылмыстық кодекстің 330—3-бабының 2-бөлігі бойынша саралануға жатады. Шетелдік жұмыс күшін пайдалану ережелерін екі немесе одан да көп бұзу бірнеше рет ереже бұзушылық деп танылады.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасын құқыққа қарсы өзгерту (331-бап)

Қылмыстың тікелей объектісі — күзетілетініне немесе күзетілмейтініне қарамастан Қазақстан Республикасының шекарасына қол сұғылмайтындығы.

Қылмыстың заты — шекаралық белгі. Кдзақстан Республикасының Мемлекеттік шекара туралы заңында мемлекеттік шекараның көзге анық көрінетін шекаралық белгілер арқылы белгіленетіні айтылған.

Шекаралық белгілердің бейнесі және оларды орнату тәртібі Қазақстан Республикасының халықаралык шарттарымен, Қазақстан Республикасының Үкіметінің шешімімен анықталады.

Қылмыс объективтік жағынан: Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасын құқыққа қарсы өзгерту мақсатында шекаралық белгілерді алып тастау, орнын ауыстыру немесе жою арқылы сипатталады.

Шекаралық белгілерді алып тастау деп — осы белгілерді мемлекеттік шекарадан шығарып тастауды; орнын ауыстыру деп бұл шекаралық белгіні екінші бір жерге апарып қондыруды, ал жою деп осы белгілерді түгелімен жоюды, түкке жарамайтын етіп тастауды айтамыз. Осы көрсетілген әрекеттердің бірін орындау аяқталған қылмысты істегендік деп танылады. Қылмыс құрамы формальдық.

Қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен істеледі. Кінәлі шекаралық белгілерді алып тастайтынын, орнын ауыстыратынын немесе жоятынын сезеді және соны істеуді тілейді.

Қылмыстың мақсаты — заңға қайшы түрде Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасын өзгерту.

Қылмыстың субъектісі 16-ға толған, кез келген адам.

Қылмыстық кодекстің 331-бабының 2-тармағында осы қылмыстың ауырлататын екі балама түрі — бірнеше рет жасалған шекаралық белгілерді алып тастау, орнын ауыстыру немесе жою (бірнеше рет қылмыс түсінігі Қылмыстық кодекстің 11-бабында берілген) немесе ауыр зардаптарға әкеп соққан сол әрекеттер үшін жауаптылық белгіленген. Ауыр зардаптарға — шекаралық даулардың пайда болуы, ірі материалдық залалдың орын алуы т.с.с. Ауыр зардаптың көлемін нақты жағдайларға байланысты сот шешеді.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туын, Мемлекеттік елтаңбасын немесе Мемлекеттік әнұранын қорлау (317-бап)

Қылмыстың тікелей объектісі — Қазақстан Республикасының басқару тәртібі, Мемлекеттік рәміздерінің беделі.

Қылмыстың заты — Мемлекеттік ту, Мемлекеттік елтаңба, Мемлекеттік әнұран.

Мемлекеттік ту — Мемлекеттік елтанба, Мемлекеттік әнұран Қазақстан Республикасының мемлекеттігінің ресми рәміздері болып табылады.

Қылмыстың объективтік жағы Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туын, Мемлекеттік елтаңбасын, Мемлекеттік әнұранын қорлау арқылы сипатталады.

Қорлау деп — Мемлекеттік туды, Мемлекеттік елтаңбаны жария түрде жұлып тастау, өртеу, таптау, жою немесе бүлдіру, оларға әдепсіз сөздер, суреттер салып сайқымазақ ету сияқты әрекеттер жатады. Мемлекеттік әнұранды қорлауға оның мәтініндегі сөздерді бұрмалап келемеж ету, Әнұранның мазмұнын көрінеу теріс бұрмалау, оған қорлайтын әдепсіз сөздер қосып айту сияқты әрекеттер жатады.

Қылмыстық әрекеттер жария түрде жүзеге асырылуы қажет. Іс-әрекеттің бөтен адамдардың (біреу болса да) көзінше жүзеге асырылуы немесе ешкім жоқта Мемлекеттік туға, Мемлекеттік елтаңбаға, Мемлекеттік әнұранға сайқымазақ сөздер, суреттер салып, оның көпшілікке аян болуы жария іс-әрекеттің белгілері болып табылады.

Қылмыс формальдық құрамға жатады және ол заңда көрсетілген заттарды қорлау әрекеттерін жасаған уақыттан бастап аяқталған деп табылады.

Қылмыс субъективтік жағынан алғанда тікелей қасақаналықпен істеледі. Кінәлі адам мемлекеттік рәміздерді қорлайтынын сезеді және соны істеуді тілейді.

Қылмыстың субъектісі — 16-ға толған адам.

Мемлекеттік туды заңсыз көтеру (329-бап)

Қылмыстың тікелей объектісі және заты Қылмыстық кодекстің 317-бабында көрсетілген қылмыс құрамына ұқсас.

Объективтік жағынан алғанда қылмыс Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туын сауда кемесінде заңсыз көтеру арқылы сипатталады.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туын көтерудің тәртібін белгілейтін арнаулы Ереже бар. Осы Ережеге сәйкес ашық теңіздерде, мұхиттарда жүзіп жүрген Қазақстан Республикасының сауда кемелері занда белгіленген тәртіпке сай көтеруге құқылы. Занда көрсетілмеген басқа жағдайларда немесе Қазақстан Республикасының сауда кемесі болып табылмайтындардың біздің мемлекетіміздің туын сауда кемесінде көтеруі заңға қайшы, қылмысты әрекетке жатады. Қылмыс құрамы формальдық, қылмыс Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туын сауда кемесінде заңсыз көтерген сәттен бастап аяқталған деп табылады.

Қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен істеледі.

Қылмыстың субъектісі — арнаулы, Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туын сауда кемесінде заңсыз көтеруге бұйрық берген кеме капитаны.