50. Агіяграфічныя крыніцы. Лiтаратурныя I публiцыстычныя творы XI-XII стст.

Агіяграфічная літаратура. Час яе узнікнення цяжка вызначыць дакладна. Агiяграфiчныя творы складалiся з мэтай стварэння "прыкладаў жыцця", якiя трэба было пераймаць, на аснове якiх трэба было будаваць сваё жыццё. Публiцыстычная накiраванасць характэрна для ўсiх лiтаратурных твораў XI-XIII cт., размежаванне iх з уласна публiцыстычнымi вельмi ўскладняюцца. Прыкладам таго з'яўляецца творчасць Кiрылы Тураўскага. лiтаратурная i публiцыстычная спадчына К.Тураўскага ўяўляецца важнай крынiцый не толькi для вывучэння дзейнасцi пiсьменнiка, яго светапогляду, але i духоўнай атмасферы той эпохi.

Цiкавай крынiцай выхаваўчага, навучальнага зместу з'яўляецца "Павучанне Уладзiмiра Манамаха", напiсанае ў 1117 г., але памылкова ўключанае ў Лаўрэнцьеўскi спiс "Аповесцi мiнулых гадоў" пад 1097 г. Аўтар дае настаўленнi падрастаючаму пакаленню, дзелiцца вопытам свайго багатага на падзеi жыцця. Вялiкi кiеўскi князь, дзелячыся ўспамiнамi, таксама расказвае пра свае ўзаемаадносiны з полацкiмi князямi i паходы на беларускiя землi. Яшчэ ў большай ступенi цiкавай крынiцай перыяду XI-XIII ст. з'яўляецца "Слова аб палку Iгаравым". Тэкст гэтага помнiка быў знойдзены Мусiным-Пушкiным у 1795 г. Пад час вайны 1812 г. арыгiнал твора знiк. Адсутнасць арыгiнала дало падставу скептыкам даказваць, што "Слова" – пазнейшая падробка канца XVIII ст. Складана параўнаць "Слова..." з iншым помнiкам лiтаратуры гэтага часу У "Слове аб палку Iгаравым" адлюстравалiся дзве найбольш характэрныя рысы лiтаратуры XI-XIII ст. – iмкненне не вызначаць свайго аўтарства i адсутнасць выдумочных персанажаў. Незалежна ад таго, хто з'яўляецца аўтарам "Слова" (асобныя даследчыкi прыпiсваюць аўтарства Кiрыле Тураўскаму), гэты помнiк лiтаратуры XII ст. можна вызначыць як цiкавейшую крынiцу па палiтычнай гiсторыi Беларусi XI-XII ст. Важнае месца ў "Слове" займае характарыстыка дзейнасцi полацкiх князёў. У партрэтнай галерэi самых выдатных дзеячаў сiвой даўнiны, паказаных у паэме, -- вобраз Усяслава, да якога невядомы аўтар адносiцца з сiмпатыяй. Малюючы Усяслава Чарадзея магутным князем, аўтар адначасова падкрэслiвае бессэнсоўнасць мiжусобных войнаў, у якiх прымаў удзел i ён, звяртаецца з заклiкам да прадстаўнiкоў дзвюх дынастый – Усяслава Чарадзея i Яраслава Мудрага перапынiць раздоры i сваркi мiж сабой.

"Слова" iстотна дапаўняе звесткi летапiсаў. У прыватнасцi, кiеўскi летапiсец амаль нiчога не гаворыць аб дзейнасцi Усяслава Чарадзея ў якасцi кiеўскага князя. Толькi ў гэтым лiтаратурным творы мы сустракаем звесткi аб гарадзенскiм князi Iзяславе Васiлькавiчы. Уяўляюць цiкавасць паралелi аб мiжусобiцах у Полацкай i Кiеўскай землях (якiя вобразна перададзены ў супастаўленнi "р.Сула-Дзвiна"). Можна меркаваць, што аўтарам "Слова" быў адзiн са складальнiкаў кiеўскага летапiсу XII ст., альбо ён меў на руках спiс Полацкага летапiсу. Iснуе вельмi шмат мастацкiх перакладаў "Слова", у тым лiку i на беларускую мову (Я.Купалы, М.Гарэцкага, Р.Барадулiна, I.Чыгрынава). Аднак, для гiсторыка яны ўяўляюць цiкавасць толькi як сучасныя лiтаратурныя пераклады, для тэксталагiчнага вывучэння iх выкарыстоўваць немэтазгодна.