1.4 Зиянды газдар мен булардың ағзаға әсер етуінің гигиеналық бағасы

Уланудың қандай да болсын түрінде зиянды заттардың әсер етуі мен дәрежесі олардың физиологиялық белсенділігімен (улылығымен) және шоғырлануымен (мөлшерімен) алдын ала белгіленеді. Сондықтан 2-кестеде көрсетілгендей жұмыс аймағы ауасындағы өндіріс уларының улылығын және қауіптілік класын бағалау үшін гигиеналық көрсеткіш алынған. Зиянды заттардың шектік шоғырлану мүмкіндігі (ШШМ), оның анықтамасы 1.1 тармақта көрсетілген. Оны елді мекендер ауасындағы улы заттар ШШМ-мен ауыстыруға болмайды. Ол ШШМ-ға қарағанда, бірталай төмен, оның екі мәні бар: максималды бір реттік және орта тәулікті шоғырланулар.

ШШМ жұмыс жағдайын нормалауда, улануға қарсы алдын-ала қолданылатын шараларды ұйымдастыру және инженерлі-техникалық шараларды дайындағанда негізгі көрсеткіш болып есептеледі. Қазіргі кезде, бұрынғы КСРО аймағында кең таралған зиянды заттар үшін ШШМ бекітілген. Олардың көбісі МЕСТ 12.1.005-88 " Жұмыс аймағы ауасына жалпы санитарлық-гигиеналық талаптарда" келтірілген. Кейбір зиянды газдар мен булар жұмыс аймағы ауасында экспресс-әдіспен анықталады, ШШМ мәндері 3-кестеде келтірілген. Өндіріс бөлмелерінің ауасында бірнеше зиянды қоспалар кездеседі. Егер олар бір бағытта болмаса, яғни, жалпы әсер тигізбесе, онда олардың орташа өлшенген ШШМ мына формула бойынша есептеледі:

ШШМ_ж.а. =

ШШМ_А, ШШМ_В, ...., ШШМ_К – зиянды заттардың мүмкін шектік шоғырлануы;

П_А, П_В, ..., П_К – сол заттардың пайыздық мөлшері олардың жалпы 100 % деп алынатын санында.

Егер зиянды заттар жалпы әсер етіп тұрса (өзара күшейту немесе азайту әсер етуіне байланысты емес), олардың гигиеналық бағасын мына ережеге сай жүргізеді:

мұнда С_А, С_В, ...., С_К- жұмыс аймағы ауасындағы зиянды заттардың нақты шоғырлануы, мг/м³.

Жалпы әсер етуіне ие болатын улы заттар қатары: азот пен күкірт диоксиді, күкіртсутегі мен күкірт диоксиді, ацетон мен фенол, күшті минералдық қышқылдар (күкірт, тұз, азот), кейбір көмірсутегілер (этилен, пропилен, бутилен, т.б.).

1.5 Кәсіби улануларды алдын-алу шаралары

Кәсіби уланулар алдын-алудың негізгі шараларына мыналар жатады:

1. Өндірістің алғышарттық технологиясын қолдану (жабық цикл, автоматтандыру мен жалпы механизация, қашықтықтан басқару, өндіріс үрдістерінің үзілмеуі, операцияларды автоматты бақылау), ол адамның зиянды заттармен жанасуын шетке шығарады.

2. Дұрыс технологиялық процестерде ШШМ-нен асатын зиянды заттардың мөлшерінің бөлінуіне жол бермейтін жабдықтар мен коммуникацияларды таңдау.

3. Өндіріс алаңдарын, ғимараттарды, мәдени орындарды және жабдықтарды ұтымды жобалау.

4. Зиянды заттарды қайта өңдейтін, технологиялық тастамалардан тазартатын және оларды кері қайтаратын, өндіріс шығындарын залалсыздандыратын арнайы жүйелерді қолдану.

5. Бастапқы өнімдерде зиянды заттарды шектеу және өте зиянды заттарды, қауіптілігі аз заттарға ауыстыру.

6. Жұмыс аймағы ауасының күйін бақылау мен қорғау құралдарын пайдалану.

7. Жұмысшыларға қауіпсіздік техникасы мен бірінші медициналық көмек көрсету туралы нұсқау беру және үйрету.

8. Мерзімді және алдын ала дәрігерлік тексеруден өткізу.

9. Санитарлы-техникалық жабдықтар мен құрылымдарды дұрыс жобалау және оларды пайдалану (жылыту, желдету, орлау, т.б.).