1. Дәріхана шығынының сметасын құрастыру

Әрбір салада, соның ішінде дәріхана қызметінде де, шығын сметаларын құрастыру бойынша әдістемелік нұсқаулар бар, онда баптары бойынша шығындарды топтау тәртібі, әрбір бап бойынша есептеу әдістері анықталған.

Дәріхана қызметі ведомоствалық бұйрықтарды және қағидаларды жетекшілікке алады.

Жоспады құрастырмас бұрын, есептік және күтілмелі шығын көрсеткіштерін толығымен және жеке баптары бойынша талдау.

Есеп мәліметтері шынайы, бағалары салыстыратындай болу керек.

Шығын деңгейінің өзгеру интенсивтілігі олардың төмендеу немесе жоғарылау қарқындарымен сипатталады, ол бастапқы деңгейге олардың өзгеру мөлшерінің пайыздық деңгейі қатынасы түрінде есептеледі.

Ағымдағы шығындардың күтілмелі көрсеткіштерін бағалау үшін олардың шамасына келесі негізгі факторлардыңД сандық әсерін ескеру керек:

• сату құрылымы мен көлемінің;

• бағасының;

• тұрғындарды дәрімен қамтамасыз етудің прогрессивті әдістерін енгізудің;

• шекті және орташа шығындардың тенденциясын.

Шығынға бағаның өзгерісі өте үлкен әсерін тигізеді, мысалы, дәріханада қолданылатын буып-түю және басқа да материалдарға, басқа салалардың қызметтері мен тарифтеріне– транспорт, байланыс, коммуналдық кәсіпорындар.

Осы факторлардың есебінен шығынның төмендеуі немесе жоғарылауы ресурстарды қолдануды үнемдеу бойынша дәріхана жұмысындағы жетістіктер мен кемшіліктерді сипаттамайды. Дәріхана үнемдеудің ішкі резервтерін іздеу керек.

2. Жеке баптар бойынша шығынды болжаудың әдістемелік ыңғайлары

Жоспарлы кезеңге шығын айналымын әдістемелік есептеу шығын сомасын анықтаудан басталады. Шығынның жалпы сомасын жоспарлау алдында әрбір бап бойынша шығындарды анықтау керек.

Схема 1. Шығын айналымын жоспалау әдістемесінің моделі

			1) сомада
				а) әрбір бап бойынша нақты шығын туралы мәліметті талдау (яғни, шығынды нақты бапқа жатқызудың мақсаттылығына бақылау жасау)
Шығын айналымы
				б) әдістемелік ыңғайдың бірімен әрбір бап бойынша дәріхана жүргізетін шығын сомаларын жоспарлау: - сомасы бойынша - пайыздық деңгейі бойынша - есептеу жолымен
				в) орталықтандырылған салықтар мен бөлінулерді есептеу
				г) шығынның жалпы сомасын анықтау
				д) жалпы соманы тоқсандар бойынша бөлу
			2) сату көлеміне % қатынаста
				1 жылға барлық шығындар сомасы			х 100%
				1 жылға сату көлемінің жоспары
				тоқсандар бойынша шығын сомасы				х 100%
				тоқсанға сату көлемінің жоспары

Жоспарлы кезеңге сомадағы жеке баптар бойынша шығын сомасын келесі әдістердің бірін қолданып анықтауға болады:

А. Деңгейі бойынша – сату көлемінің өзгеруімен өзгеретін шығындар жоспарланады. Деңгейдегі өзгерісті анықтай отырып, жоспарлы кезеңге шығын деңгейін есептейді. Онда сомасы сату көлемінің (тауарайналымының) жоспарын бап бойынша шығын айналымының жоспарлы деңгейіне қатынасы ретінде анықтайды.

Б. Сомасы бойынша – бұл әдісті сату көлемінің өзгерісіне байланысты болмайтын шығындарды анықтаған кезде қолданады. Мысалы, жалға алу, бөлменің және мүліктің күтімі, ағымдағы жөндеуге жұмсалатын шығындар.

В. Есептеу жолымен – бұл табиғи шығын нормасының шегіндегі шығындар, дәрінің талдауына жұмсалған шығындар, еңбекті төлеуге жұмсалған және т.б., есептеу жолымен анықталады.

Жалақыға төленетін шығынды есептеу жолымен анықтауға болады:

Еңбекті төлеу қоры

=

Қызметкерлердің орташа саны

х

Орташа жалақы мөлшері

х

12 ай

Қызметкерлер саны типтік штат және штаттық норматив бойынша белгіленеді, ол ұсыныстық сипатта болады немесе нақты қажеттілігі бойынша жүргізіледі.

Шығынға жалақы қорынан бөлінетін төлемдер кіреді: зейнетақы қорына – 10%; әлеуметтік сақтандыруға – 5,4%; медициналық сақтандыруға – 3,6%; еңбекпен қамту қорына – 2%.

Жеке баптар бойынша есептеулерді жүргізгеннен кейін шығынның жалпы сомасын анықтайды.

Шығын айналымының орташа деңгейі сапалық көрсеткіш болып табылады – шығын сомасының сату көлемінің жоспарына қатынасы х 100%.

ӘДЕБИЕТ

Негізгі:

1. Багирова В.Л. Управление и экономика фармации. – Москва: Медицина, 2004. – 716 с.

2. Лоскутова Е.Е. Управление и экономика фармации. Фармацевтическая деятельность. Организация и регулирование. – Москва: ACADEMIA, 2003.

Қосымша:

1. Криков В.П., Прокопишин В.И. Организация и экономика фармации. – Москва: Медицина, 1999. – 624 с.

БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАР (КЕРІ БАЙЛАНЫС)

1. Шығын айналымын жоспарлау әдістемесінің моделі.

2. Дәріхана шығыны қандай көрсеткіштерде жоспарланады?

3. Жеке баптар бойынша шығынды жоспарлаудың әдістемелік ыңғайлары.

ДӘРІС 14

ТАҚЫРЫП: ТАБЫСТЫ БОЛЖАУ

МАҚСАТЫ

Студенттерді табысты болжаудың негізгі приницптерімен таныстыру.

ЖОСПАРЫ

1. Экономикалық көзқарас тұрғысынан табыс.

2. Жалпы табыс (ЖТ). ЖТ әсер ететін факторлар.

3. ЖТ болжау әдісі.

Экономикалық көзқарас тұрғысынан табыс. Дамып келе жатқан нарықтық қатынастар жағдайында табысты алу – кәсіпорынның маңызды мақсаттарының бірі.

Бухгалтерлер және экономисттер «табыс» сөзінің мәнін әртүрлі түсінеді. Бұл олардың міндеттерінің әртүрлі болуымен байланысты. Бухгалтер өткен кезеңдегі қызметтің тиімділігін бағалайды; экономист пен жетекшіні фирманың болашақтағы даму перспективасы қызықтырады.

Кіріс, жалпы кіріс, жиынтық кіріс (R) – бөлшек буынның өтім немесе дайын өнімді дайындаушы-заводтың, дайындаушы фирманың сату қызметінің нәтижесіндегі сату көлемі.

Орташа кіріс (AR) – өнім бірлігін сатудан түскер жалпы табыс, немесе өнім бірлігінің бағасы.

Шекті кіріс (MR) – тағы бір өнім бірлігін сатудың нәтижесі болып табылатын қосымша кіріс.

Жалпы табыс – сатылған дәрілік заттар мен медициналық мақсаттағы бұйымдардың бөлшек және сатып алу (босату) құндары арасындағы айырмашылық.

Қалыпты табыс – шығын элементі. Кәсіпкерді өндірістің белгілі бір сферасында ұстап қалуға қажетті минимальды төлем (кіріс), (немесе кәсіпкерлік қызметте қолдануға дем беру үшін кәсіпкерлік қабілеті марапатталатын минимальды төлем). Бұл шығынды жабу және өндірісті дамытуға дем беруге резервті түзу үшін арналған минимальды табыс. Егер қалыпты табыс болмаса, кәсіпорын жойылады немесе қайта бағытталады.

Экономикалық немесе таза табыс – дәріхананың жалпы табысы мен жалпы шығынының арасындағы айырмашылық.

Жалпы табыс – источник средств для возмещения текущих затрат, расчетов с бюджетом. По величине валовой прибыли нельзя ска­зать, насколько экономически эффективно работает аптека, так как аптека кроме доходов имеет и расходы.

Валовая прибыль может быть получена как в результате реали­зации товаров, так и от внереализационной деятельности.

На показатель валовой прибыли влияют такие факторы, как:

• величина валового дохода (с увеличением валового дохода растет валовая прибыль);

• организация сбыта, в частности порядок закупки товаров – с по­средниками или без, реализация – населению или ЛПО;

• тауарлық номенклатураға байланысты сату құылымы (коммерциялық, келісімдік бағалар бойынша тауарларжәне т.б.)

Жалпы табысты қалыптастыру

				Жалпы табыс
Негігі қызметтен											Сатудан тыс кірістер
ДП және ММБ сатудан жалпы табыс			Тарамен опраця бойынша кірістер			бюджет-тен дота-циялар			басқа кірістер			ТБЗ артығы			айыппұл, өсімдер				басқа кірістер

Жалпы табыс абсолютті көрсеткіштерде өлшенеді – теңгеде және салыстырмалы көрсеткіште – бұл жалпы табыс деңгейі немесе сауда маржасы:

УЖТ =	 жалпы табыс	= 6,3%
	бөлшек бағадағы сату көлемі

Егер сауда үстеме бағасы (марк-ап) – бұл еркін босату бағасына % үстеме болса, сауда маржасы – бұл еркін бөлшек бағасына % үстеме. Мысалы, орташа сауда үстеме бағасы 25% болғанда сауда маржасы 20% болады, үстемесі 50% болғанда, маржа – 33%, ал сауда маржасы 50% болу үшін, үстеме бағасы 100% болу керек.

Жалпы табыстың болжамын бір жылға және тоқсандарға болжайды.

Келесі жылға есептеу салыстырмалы көрсеткіштен басталады, сонан кейін теңгеде абсолютті көрсеткішті анықтайды:

1. Бірқатар жылдардағы жалпы табыс деңгейіне талдау жүргізеді, тенденциясын анықтайды және оны жоспарлы жылға ауыстырады немесе жоспарлы жылға шығынды жабуға мүмкіндік беретін жалпы табыс деңгейін анықтайды (таза табыстың белгілі бір %).

2. Жалпы табыс сомасы келесідей анықталады:

Жалпы табыс =	жалпы кіріс жоспары • жалпы табыстың жоспарлы деңгейі
	100%

Тоқсанда бойынша бөлу. Жалпы табысты тоқсанда бойынша бөлген кезде әрбір тоқсанға жалпы кірісті (сату көлемі) болжау және бір жылға жалпы табыстың жоспарлы деңгейі туралы мәліметтерді пайдаланды. Мысалы, жоспарлы жылдың І тоқсанындағы жалпы табыс келесідей болады:

І тоқсанның жалпы табысы	=	тоқсандағы жалпы	х	бір жылға жалпы табыстың
		кіріс жоспары		жоспарлы деңгейі
		100%

ӘДЕБИЕТ

Негізгі:

1. Багирова В.Л. Управление и экономика фармации. – Москва: Медицина, 2004. – 716 с.

2. Лоскутова Е.Е. Управление и экономика фармации. Фармацевтическая деятельность. Организация и регулирование. – Москва: ACADEMIA, 2003.

Қосымша:

1. Криков В.П., Прокопишин В.И. Организация и экономика фармации. – Москва, 1999.

БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАР (КЕРІ БАЙЛАНЫС)

1. Экономикалық көзқарас тұрғысынан табыс.

2. Жалпы табыс.

3. Жалпы табысқа әсер ететін факторлар.

4. Жалпы табысты болжау әдістері.

5. Жалпы табыс өлшенетін көрсеткіштер.

6. Жалпы табысты тоқсандар бойынша бөлу.

ДӘРІС 15

ТАҚЫРЫП: ТАБЫСТЫ БОЛЖАУ

МАҚСАТЫ

Студенттерді таза табысты болжаудың негізгі принциптерімен таныстыру.

ЖОСПАРЫ

1. Таза табыс:

а) таза табысқа әсер ететін факторлар;

б) болжау әдістері.

2. Табысты максимизациялау әдістері.