Ad. 3) realizowanie – przestrzeganie - wykonywanie – stosowanie prawa

Pojęcie realizowania prawa dotyczy realizacji obowiązującej normy prawnej. Jeżeli w rzeczywistych relacjach społecznych znajdzie się podmiot spełniający cechy adresata normy prawnej, w okolicznościach wskazanych we wzorze zachowania zawartym w nor­mie (a więc gdy norma znajdzie zastosowanie), następuje aktualizacja obowiązku bądź uprawnienia wyznaczonego przez normę. Jeśli ów konkretny podmiot postąpi zgodnie z owym wzorem zachowania, to oznacza to właśnie sytuację realizowania normy.

Świadoma realizacja normy prawnej określającej jakiś obowiązek (w postaci nakazu bądź zakazu określonego zachowania) jest nazywana w języku prawniczym przestrzega­niem prawa. Świadoma realizacja uprawnień bądź kompetencji przyznanych danemu pod­miotowi przez prawo obowiązujące jest zaś określana jako wykonywanie prawa. Przestrze­ganie oraz wykonywanie prawa są zatem szczególnymi postaciami realizowania prawa.

Z pojęciem realizowania prawa związane jest pojęcie stosowania prawa. Stosowanie prawa polega na podejmowaniu decyzji konkretno-indywidualnych przez uprawnione organy państwowe, na podstawie obowiązujących norm prawnych. Decyzje takie są kierowane do konkretnego adresata. Przykładem decyzji stosowania prawa może być na przykład decyzja sądu orzekająca rozwód między małżonkami, podjęta na podstawie obowiązujących norm prawa rodzinnego i opiekuńczego oraz w zgodzie z odpowiednimi normami proceduralnymi.

Decyzje stosowania prawa są podejmowane przez uprawnione (bądź zobowiązane) do tego organy państwowe, które czynią w ten sposób użytek z kompetencji przyznanych im przez prawo obowiązujące. W praktyce wśród różnorodnych organów stosujących prawo największe znaczenie mają decyzje stosowania prawa wydawane przez sądy powszechne oraz decyzje stosowania prawa wydawane przez odpowiednie organy administracji rządowej (zwłaszcza na szczeblu lokalnym) i samorządowej. Są to na przykład decyzje o przyznaniu emerytury bądź renty, wyroki w sprawach o alimenty, postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, decyzje administracyjne zezwalające na budowę domu mieszkalnego.

Decyzje stosowania prawa można więc podzielić na dwie zasadnicze grupy:

1. decyzje sądowe oraz

2. decyzje administracyjne.

AD. 4) WYKŁADNIA PRAWA

a) Pojęcie wykładni prawa.

Odkodowywanie norm prawnych z obowiązującego tekstu prawnego i ustalenie ich znaczenia jest określane jako szeroko rozumiana wykładnia prawa.

Wydobycie (zrekonstruowanie) normy prawnej z przepisów prawnych i ustalenie jej znaczenia określa się w języku prawniczym mianem wykładni prawa.

Wykładnią, czyli interpretacją prawa jest zespół czynności zmierzających do ustalenia właściwej treści norm prawnych, zawartych w przepisach.

b) Cel wykładni prawa.

Stosowanie wykładni pozwala na uelastycznienie przepisów prawnych i dostosowanie ich do nowych sytuacji, jakie życie tworzy. Na tej drodze można uniknąć częstych zmian przepisów, które są zawsze zjawiskiem nieko­rzystnym.

c) Rodzaje wykładni prawa.

Rodzaje wykładni ze względu na podmiot

Przyjmując za kryterium podziału organ lub osobę dokonującą wykładni wyróżniamy:

1. wykładnię autentyczną

2. wykładnię legalną -

3. wykładnię praktyczną,

4. wykładnię doktrynalną.

Wykładnia autentyczna to wykładnia dokonywana przez ten sam organ, który wydał interpretowany przepis. Na przykład minister finansów tłumaczy wątpliwości powstające przy stosowaniu jego rozporządzenia. Wykładnia auten­tyczna ma charakter obowiązujący i nie można od niej odstąpić

Wykładnia legalna dokonywana jest przez organ państwowy, któremu to zadanie zostało specjalnie powierzone, z reguły w konstytucji. Organem tym może być prezydent, sąd najwyższy danego państwa itp. Wykładnia legalna ma charakter obowiązujący. W Polsce nie ma obecnie organu dokonującego wykładni legalnej. Przed wejściem w życie konstytucji z 1997 r. dokonywanie powszechnie obowią­zującej wykładni ustaw należało do Trybunału Konstytucyjnego.

Wykładnia praktyczna to wykładnia dokonywana przez organ państwowy w toku stosowania prawa, przy rozstrzyganiu konkretnych spraw. Wykładnią praktyczną zajmują się organy wymiaru sprawiedliwości i organy administracji państwowej. Podstawowe znaczenie ma wykładnia organów wymiaru sprawied­liwości, szczególnie sądów, czyli wykładnia sądowa. Szczególne miejsce zajmuje wykładnia dokonywana przez Sąd Najwyższy. Wykładnia sądowa nie ma charakteru obowiązującego

Wykładnia doktrynalna (naukowa) zawarta jest w naukowej literaturze prawniczej: monografiach, artykułach, recenzjach itp. Nie ma ona charakteru obowiązującego. Szczególną rolę odgrywa w momencie zmian przepisów, przyczyniając się do ukształtowania nowego prawa w myśl swoich założeń.

Ze względu na stosowaną metodę wyróżnia się:

1. wykładnię językowa,

2. wykładnię celowościową,

3. wykładnię systematyczną,

4. wykładnię historyczną

Wykładnia językowa (inaczej gramatyczna, , werbalna) polega na ustaleniu znaczenia norm prawnych poprzez analizę struktur językowych przepisów, znaczenia poszczególnych wyrazów i zwrotów, zastosowanej interpunkcji itd. Uwaga interpretatora skupia się wyłącznie na stronie językowej badanego przepisu. Wykładnia językowa jest podstawową metodą interpretacji.

Wykładnia celowościowa (inaczej: teleologiczna, funkcjonalna) polega, na ustaleniu znaczenia norm prawnych poprzez określenie celu, dla którego normy te zostały wydane.

Wykładnia systematyczna polega na ustaleniu znaczenia norm prawnych poprzez określenie miejsca, jakie dana norma zajmuje w ramach aktu normatywnego czy w ramach całego ustawodawstwa. Należy więc ustalić, czy norma należy do części ogólnej danego aktu czy do części szczegółowej, w jakim rozdziale jest zawarta, jakie przepisy z nią sąsiadują itd.

Wykładnia historyczna polega na ustaleniu znaczenia norm prawnych za pomocą materiałów historycznych. Poddaje się analizie przepisy obowiązujące poprzednio w danym zakresie, wyciąga się wnioski z okoliczności towarzyszących powstawaniu aktu prawnego (uzasadnienie projektu, stenogramy sejmowe, głosy w dyskusji).

Z punktu widzenia rezultatu, jaki przynosi wykładnia, wyróżnia się:

1. wykładnię rozszerzającą,

2. wykładnię ścieśniającą,

3. wykładnię stwierdzającą.

Z wykładnią rozszerzającą mamy do czynienia wtedy, gdy dana wykładnia nakazuje interpretowaną normę rozumieć i stosować szerzej niżby to wynikało z wykładni słownej.

Wykładnia ścieśniająca jest odwrotnością wykładni rozszerzającej i wy­stępuje wtedy, gdy dana wykładnia każe interpretowaną normę rozumieć węziej niż to wynika z wykładni słownej.

Wykładnią stwierdzającą (adekwatną) nazywa się taką interpre­tację, która nakazuje normę rozumieć dokładnie tak samo, jak wykładnia słowna.

AD. 5) Norma prawna, przepis prawny, akt prawny, akt normatywny.

a) Pojęcie i cechy normy prawnej.

Norma prawna to wynikająca z przepisów reguła postępowania, wydana lub usankcjonowana przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym.

Cechy normy prawnej:

1. może mieć charakter ogólny (generalny) – będzie skierowana do pełnej klasy adresatów wyróżnionych z uwagi na ich wspólne cechy. Każdy, kto znajdzie się w sytuacji opisanej przez normę, ma obowiązek zachowywać się tak, jak norma nakazuje – bądź charakter indywidualny – jeśli dotyczyć będzie konkretnego adresata oraz konkretnych okoliczności.

2. ma charakter dwustronny. Z każdej normy wynika dla jednej osoby obowiązek, a dla drugiej prawo, będące korelatem tego obowiązku. Jeśli dłużnik ma obowiązek zwrócenia długu w oznaczonym terminie, to w tym samym terminie wierzyciel ma prawo domagać się zwrotu pożyczonej kwoty.

3. charakter abstrakcyjny – wyznaczają powtarzalny wzór zachowania

b) Klasyczna koncepcja budowy normy prawnej.

Norma prawna zbudowana jest z trzech części. W jej skład wchodzą:

1. hipoteza – sytuacja, w której norma prawna znajduje zastosowanie

2. dyspozycja - wskazuje obowiązujący sposób zachowania w sytuacji określonej w hipotezie, w postaci nakazu, zakazu lub dozwolenia.

3. sankcja – określa dolegliwości związane z przekroczeniem normy prawnej przez jej adresata (nie musi to być zawsze kara, np. niemożność wywołania określonego skutku – brak formy aktu notarialnego)

c) Normy prawne bezwzględnie i względnie obowiązujące

W systemie prawnym występują dwa rodzaje norm prawnych, które różnią się charakterem i mocą obowiązującą. Są to:

1. normy bezwzględnie obowiązujące (imperatywne),

2. normy względnie obowiązujące (dyspozytywne).

Normy imperatywne zawierają niepodważalny nakaz państwa, od wypeł­nienia którego nie można się uchylić. Osoba, do której norma bezwzględnie obowiązująca jest skierowana, zobowiązana jest tak się zachować, jak wskazuje norma. Każde odstępstwo od nakazanego sposobu postępowania jest naruszeniem prawa. Na przykład normy określające terminy przedawnienia w prawie cywilnym mają charakter imperatywny. Dlatego umowa, w której by strony zgodnie postanowiły, że ich wzajemne roszczenia z tytułu łączącego je stosunku (np. najmu) przedaw­niają się w innym terminie - będzie nieważna.

Normy dyspozytywne mogą być z kolei przez strony modyfikowane. Wynika z tego, iż strony umowy zobo­wiązane są w trakcie jej wykonania postępować zgodnie z normami dys­pozytywnymi tylko wtedy, gdy spraw, których norma dotyczy, nie uregulowały inaczej w umowie. Na przykład w kodeksie cywilnym jest norma stanowiąca, że przyj­mującemu zamówienie należy się wynagrodzenie dopiero po wykonaniu dzieła (uszyciu ubrania, naprawieniu zegarka itd.). Jest to jednak norma dyspozytywna i dlatego stronom wolno się umówić, że należność zostanie wręczona w innym terminie, np. połowa umówionej kwoty z góry, a reszta po wykonaniu zamówienia. Normy dyspozytywne pozo­stawiają więc stronom swobodę w układaniu stosunków umownych.

d) Pojęcie aktu prawnego.

Aktem prawnym jest ujęty w odpowiedniej formie wyraz woli państwa - zarówno o charakterze ogólnym (np. ustawa), jak i dotyczący indywidualnej sprawy (np. decyzja podatkowa).

e) Akty normatywne i akty nienormatywne.

Akty prawne dzielą się na dwie grupy:

l) akty normatywne,