Prawo materialne I prawo formalne

• Do prawa materialnego należą te normy, które ustanawiają merytoryczne obowiązki i prawa, regulują zachowanie się ludzi i różnych instytucji w społeczeń­stwie. Normy prawa materialnego mają charakter pierwotny. Stanowią one istotę systemu prawa.

• Prawo formalne tworzą te wszystkie normy, które odnoszą się do or­ganizacji aparatu, dbającego o przestrzeganie prawa materialnego oraz do trybu d o c h o d z e n i a praw i egzekwowania obowiązków wyznaczonych przez prawo materialne. Niektóre części prawa formalnego nazywane są prawem procesowym (np. prawo cywilne procesowe, prawo karne procesowe

• Normy prawa formalnego mają więc charakter wtórny. Spełniają one rolę służebną wobec norm prawa materialnego. Normy określające prawa wierzyciela wobec dłużnika należą do prawa materialnego. Natomiast normy wskazujące sposób dochodzenia należności przed sądem - to już prawo formalne

Prawo międzynarodowe a prawo wewnętrzne

• Prawem międzynarodowym (dawniej: prawem narodów) nazywamy zespół norm regulujących stosunki wzajemne między państwami, a ponadto organizac­jami międzynarodowymi i niektórymi innymi podmiotami. Prawo międzynarodo­we publiczne, wbrew swojej nazwie, nie reguluje więc stosunków między narodami, lecz państwami (i innymi podmiotami międzynarodowymi).

• Poza systemami prawnymi, obejmującymi dane organizacje państwowe (a więc poza tzw. krajowymi bądź wewnętrznymi systemami prawnymi), istnieje także międzynarodowy porządek prawny, powstający w drodze umów o treściach normatywnych, zawieranych przez dwa (umowy bilateralne) bądź więcej państw (umowy multilateralne).

• Normy prawa międzynarodowego wypływają z dwóch źródeł, którymi są umowy międzynarodowe i zwyczaje międzynarodowe. Wśród umów odróżnia się umowy dwustronne i umowy wielostronne. Szczególną rolę odgrywają te umowy międzynarodowe, które zostały podpisane przez wiele państw, na przykład Karta Narodów Zjednoczonych.

• Prawo międzynarodowe różni się od prawa wewnętrznego. W szczególności trzeba zwrócić uwagę, że

  1. na straży jego norm w zasadzie nie stoi przymus bezpośredni stosowany przez specjalny aparat, jak to ma miejsce w prawie wewnętrznym.

  2. Sankcje w prawie międzynarodowym mają różnorodny charakter - organizacyjny, ekonomiczny, wojskowy, są stosowane zespołowo i indywidualnie, zorganizowane i nie zorganizowane.

  3. Środki przymusu mają zupełnie wyjątkowy charakter i mogą być stosowane przeciwko państwu używają­cemu siły lub posługującemu się groźbą jej użycia, popełniającemu przestępstwa lub zbrodnie międzynarodowe.

  4. zastosowaniu takich sankcji może na przykład zdecydować Rada Bezpieczeństwa ONZ.

  5. Istotne znaczenie mają sankcje nie zorganizowane, którymi są przede wszystkim reakcja opinii publicznej i odwet. Reakcja opinii międzynarodowej może się wyrazić na przykład w zmniejszeniu ruchu turystycznego, bojkocie towarów danego państwa, kampanii w środkach masowego przekazu itd.

• Nader istotne znaczenie ma określenie stosunku prawa międzynarodowego do prawa wewnętrznego danego państwa. Chodzi przede wszystkim o ustalenie zasad pierwszeństwa w stosowaniu prawa wewnętrznego i prawa między­narodowego w przypadku ich kolizji. Kwestia ta na gruncie prawa polskiego została uregulowana w konstytucji (art. 87-91). Zgodnie z jej przepisami, umowa międzynarodowa ratyfikowana przez Polskę i ogłoszona w Dzienniku Ustaw, stanowi część polskiego systemu prawa i jest bezpośrednio stosowana, tak samo jak ustawy i inne akty normatywne. W razie kolizji, umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą Sejmu wyrażoną w ustawie mają pierwszeństwo przed polskimi ustawami. W innych przypadkach kolizje między umowami międzynarodowymi a prawem krajowym są rozstrzygane tak samo, jak kolizje między przepisami krajowymi.