31. Группы справаводчай дакументацыі новага часу. Справаздачы губернатараў як крыніца па гісторыі Беларусі

Дакументы справаводства складаюць адну з самых вялікіх па колькасці і разнастайнасці па відах гістарычных крыніц канца XVIII - пачатку ХХ стст. Неабходна адзначыць, што у дарэвалюцыйнай Расіі амаль адначасова з адміністрацыйным справаводствам развівалася ў якасцi самастойная сістэмы ўліковая дакументацыя, якая ўключала напачатку бухгалтарскі ўлік, а пасля статыстычны.Уласна расійскі справаводчы корпус складаецца са знешніх дакументаў (зносін і перапіскі), а таксама унутраных. Асаблівасцю справаводства дадзенага перыяду з'яўляецца дакладнае рэгламентаванне: дакументы павінны былі мець адпаведныя загалоўкі, індэксы, складацца з устаноўленых раздзелаў, якія вызначаліся ў законах і распараджэннях вярхоўнай ўлады. Паперы справаводчага корпусу падраздзяляліся на пісьмаводства і ўласна справаводства. Апошняе разумелася як дакументальнае афармленне спраў (іх паступленне, рух і выкананне). У сістэме справаводчай дакументацыі выдзяляюць прыкладна пяць груп: 1) пратакольная група справаводства, што складалася з пратаколаў, журналаў і стэнаграфічных справаздач; 2) групы справаздачнай дакументацыі, у якую ўваходзілі справаздачы, даклады, дакладныя запіскі, гадавыя справаздачы, справаздачы-агляды за некалькі год аб дзейнасці цэнтральных і вышэйшых дзяржаўных устаноў; 3) групы перапіскі, што складалася з розных формаў перапіскі вышэйшых органаў з падпарадкаванымі ім ўстановамі (прадпісанні, распараджэнні, загады, цыркуляры, запыты), 4) групы перапіскі роўных устаноў, ці устаноў, што не знаходзіліся ў падпарадкаванні адна ў другой (афіцыйныя пісьмы, адносіны, паведамленні); 5) групы перапіскі ніжэйстаячых устаноў з вышэйстаячымі (рапарты, данясенні, прадстаўленні, прашэнні, скаргі). На пачатку ХІХ ст. усталявалася наступная колькасць губерняў: Магілёўская, Віцебская, Віленская, Гродзенская і Мінская. У 1808 г. на тэрыторыі, адышоўшай ад Прусіі была створана Беластоцкая вобласць і ў 1843 г. адбылася апошняя пры царызме рэарганізацыя края – з часткі паветаў Віленскай губерні была створана новая губерня – Ковенская.З пачатку ХІХ ст. губернатары пачалі пасылаць у С.-Пецярбург свае справаздачы. Напачатку іх дадзеныя былі вельмі беднымі, у асноўным звесткі аб ураджаі, з пачатку 20-х гг. ХІХ ст. яны дапаўняліся звесткамі аб пасевах. Не было нават устойлівай назвы гэтых дакументаў, кожны губернатар па-рознаму складаў справаздачы. Уніфікацыя справаздач адбылася ў 1837 г., а з 1842 г. губернатары атрымалі спецыяльныя бланкі ведамасцяў для статыстычных матэрыялаў. З гэтага часу на пачатку справаздачы змяшчаўся складзены па агульнай праграме пісьмовы тэкст, а да яго дадаваліся шматлікія статыстычныя табліцы ("ведамасці") на асобных старонках. На працягу наступнага часу фармуляр губернатарскай справаздачы ўвесь час змяняўся. У 1853 г. быў дапоўнены пералік пытанняў і раздзелаў. Вось якія раздзелы і пункты можам сустрэць з гэтага часу ў справаздачах губернатараў: 1) Натуральныя і вытворчыя сілы губерні: мясцовасць, насельніцтва, дваранства, прамысловасць, гандаль, сельская гаспадарка; 2) Падаткі і павіннасці; 3) Грамадскі дабрабыт: дарогі, масты, пошты, раскольнікі, беглыя, асобы пад наглядам паліцыі, ахова здароўя, народная асвета, мясцовая адміністрацыя і судавытворчасць. Справаздачы звычайна складаліся ў 4-х экземплярах.

Крыніцы звестак у губернатарскай справаздачы. Згодна заканадаўству яны збіраліся паліцэйскімі чыноўнікамі ад адпаведных валасных і сельскіх упраўленняў. Пры гэтым менавіта першыя неслі адказнасць за аператыўнасць і дакладнасць звестак. Дадзеныя аб народжаных і памершых прадстаўляліся духавенствам. З сярэдзіны ХІХ ст. звесткі для дадаткаў справаздач складаліся губернскімі статыстычнымі ўстановамі.