Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
DUZALISh_OLAN_KITAB_Dag_mekhanikasy.doc
Скачиваний:
0
Добавлен:
01.05.2025
Размер:
4.44 Mб
Скачать

§ 6.1. Даь сухурлары сынагларынын садя нювляри

Минералларын вя даь сухурларынын бирохлу дартылмайа вя сыхылмайа, щямчинин яйилмя вя сцрцшмяйя сынаглары садя адланырлар. Бу тяърцбялярдян даь сухурларынын механики хассяляринин эюстяриъилярини тяйин етмякля тохунан эярэинликляр интенсивлийи. нин тязйигиндян асылылыьыны вя онун лимит вязиййятини тяйин етмяк олур. Щямчинин садя сынаглардан тяйин едилян механики хасся эюстяриъиляри даь сухурларынын деформасийасы вя даьылмасы иля ялагядар олан диэяр мясяляляри щялл етмяйя имкан верир.

Нцмунялярин садя механики сынаглары заманы йаранан эярэинлик вязиййяти бир гайда олараг мцряккяб олур, лакин деформасийанын ясас нювц щесабына йаранан эярэинликляр щялледиъи олур. Сынаг шяраитини еля сечирляр ки, кянар факторларын тясири мцмкцн гядяр аз олсун.

Бирохлу сыхылма. Минерал вя даь сухурларынын силиндрик вя дцзбуъаглы ен кясикли нцмуняляри сынагдан кечирилир. Нцмунялярин юлчцляри сечилмиш сынаг методундан асылы олур. Даь сухурлары цзря Бейнялхалг бцро тяряфиндян гябул едилмиш Бейнялхалг стандартларына эюря, сынаг нцмуняляри вя методларына ашаьыдакы тялябляр гойулур.

  1. Нцмунялярин формалары силиндирикдир, диаметрляри 40-45 мм-дир. Нцмунянин узунлуьунун диаметриня нисбяти дир. Уъ сятщляр пардахланыр. Нцмунянин отураъаг диаметрляри бойу паралеллийин позулмасы 0,05 мм-дян, уъларын силиндрин доьуранларына перпендикулйарлыьын позулмасы 0,05 мм уъларын габарыглыьы 0,003 мм-дян чох олмамалыдыр [13].

  2. Сынаг преси бири кцряли дайаг олмагла ики щамарланмыш плитяйя малик олмалыдыр.

  3. Йцклянмя сцряти 0,5-1,0 Па/сан. Нцмуня даьылана гядяр деформасийа едилир.

Максимал йцкя эюря нцмунянин сыхылмада мющкямлик щяддини тяйин едирляр.

(6.1)

Бурада сыхыъы эярэинлик максимал сыхыъы гцввя, нцмунянин башланьыъ ен кясик сащясидир. Яэяр нисбяти ващиддян кяскин сурятдя фярглянирся ашаьыдакы дцстур васитяси иля йенидян щесабат апарылыр

(6.2)

бурада стандарт нцмунянин сыхылмайа мющкямлик щяддидир.

Сынаг просесиндя йцкцн вя узунлуьун дяйишмясинин дискрет йахуд кясилмяз йазылмасы сыхылмада деформасийа модулуну тяйин етмяйя имкан верир

(6.3)

бурада нцмунянин, йцкцн дяйишмясиня уйьун эялян узантысыдыр.

Йцклянмя просесиндя нцмунянин диаметринин дяйишмясинин юлчцлмяси Пуассон ямсалыны тяйин етмяйя имкан верир

(6.4)

Бурада вя уйьун олараг диаметрин вя узунлуьун дяйишмяляридирляр.

Дартылма. Даь сухурлары вя минералларын дартылмайа сынаьы, онларын нцмуняляринин щазырланмасынын техники йериня йетирилмясинин чох бюйцк зящмят щесабына баша эялдийиндян надир щалларда апарылыр. Чох щалларда уълары Вуд хялитяляри иля щопдурулмуш силиндрик нцмуняляри дартырлар. Сыхылмада олдуьу кими ашаьыдакы эюстяриъиляр алына биляр. дартылмада мющкямлик щядди, дартылмада деформасийа модулу, дартылмада Пуассон ямсалы.

Даь сухурларынын дартылмада мющкямлик щяддинин долайы йолла тапылмасы методлары эениш йайылмышдыр. Беля методлардан «бразилйа» методу адыны алмыш методу гейд етмяйя дяйяр. Бу метода эюря силиндрик нцмуня диаметриал якс доьуранлар бойу язиляня гядяр йцклянир. Дартылмада мющкямлик щядди ашаьыдакы дцстурун кюмяйи иля щесабланыр

(6.5)

Бурада нцмунянин ващид узунлуьуна дцшян йцкдцр. (6.5)-я дахил олан Пуассон ямсалы даь сухурлары цчцн чох кичик дягигликля щесабланыр. Пуассон ямсалынын бцтцн дяйишмя диапазонунда кямиййяти аралыьында дяйишир. Кювряк сухурлар цчцн Пуассон ямсалы 0,10-0,25 интервалында дяйишир, онда 20%-лик хята иля дартылмадакы мющкямлик щяддини

(6.6)

дцстуру иля щесабламаг олар.

Сынаглар кечириляркян шярти юдянмялидир. Бу цсул даь механикасы цзря Бейнялхалг бцро тяряфиндян тювсийя едилмишдир.

Яйилмя. Яйилмяйя силиндрик йахуд дцзбуъаглы ен кясикли нцмуняляр сынанырлар. Бу нцмуняляр цчцн шярти юдянилмялидир. Бурада ен кясийин щцндцрлцй, нцмунянин узунлуьудур. Яйилмяйя мющкямлик щядди

я (6.7)

дцстуру иля щесабланыр.

Бурада даьылмайа гядяр олан максимал яйиъи момент; ен кясийин мцгавимят моментидир.

Дцзбуъаглы кясик цчцн

(6.8)

бурада ен кясийин енидир.

Даиряви ен кясик цчцн

(6.9)

Яэяр йцкц вя йцкцн тятбиг едилдийи нюгтянин йердяйишмясини гейд едилярся яйилмядя деформасийанын модулуну тяйин етмяк олар.

Сцрцшмя. Сцрцшмядя механики кясмяйя вя бурмаьа сынайырлар. Сыхылмагла кясилмяйя ишляйян методикасына бахаг. Сынаг цчцн диаметри мм, щцндцрлцйц мм олан нцмуня тювсиййя едилир.

Сынагдан сонра йцкцня эюря кясмя мцстявисиндяки нормал эярэинлик щесабланыр

(6.10)

Бурада кясийин сащяси; кясмя мцстявисинин гцввясинин тясир хятти иля ямяля эятирдийи буъагдыр. (6.10)-ла тяйин едилян нормал эярэинлик алтында кясилмяйя мцгавимят

(6.11)

дцстуру иля щесабланыр.

Сынаглар вахты юлчмялярля баьлы, щямчинин даь сухурларынын гейри биръинслилийи иля баьлы сящвляр ола биляр. Она эюря дя сынаглары ян азы цч дяфя апарыб, алынан нятиъялярин ядяди ортасыны эютцрмяк лазымдыр. Сынагларын сайы механики хасся эюстяриъиляринин тяйин едилмясинин дягиглик дяряъяси иля тяйин едилир.

Соседние файлы в предмете [НЕСОРТИРОВАННОЕ]