Rodzaje teorii

Teorie naukowe to usystematyzowany zbiór koncepcji dotyczących pewnych zagadnień, którymi interesują się przedstawiciele danej dyscypliny naukowej.

s. 30

Jeżeli przez teorię rozumiemy nie tylko zbiór praw naukowych, ale także wszelki zbiór pojęć i stwierdzeń, które pomagają zrozumieć dane zjawisko czy proces, kierować skutecznym działaniem lub przewidzieć jego konsekwencje, to można odróżnić przynajmniej cztery rodzaje teorii, które są stosowane w analizach mediów (Goban za McQuail, 1994):

1) teorie naukowe

2) teorie normatywne

3) teorie pragmatyczne (operacyjne)

4) teorie zdroworozsądkowe

Ad. 1)

Teorie naukowe są zbiorem empirycznie weryfikowanych stwierdzeń

Ad. 2)

Teorie normatywne zajmują się zaleceniem i analizą, jak media powinny działać, jeśli pewne wartości mają zostać upowszechnione lub być przestrzegane. Teorie te są zawarte zazwyczaj w ustawach, zasadach polityki medialnej, kodeksach etycznych oraz debatach publicznych. Wynikają z szerszej filozofii społecznej lub ideologii danego społeczeństwa.

Teorie tego typu nie są obiektywne w sensie scjentystycznym, mogą jednak (zdaniem McQuaila, 1994, za Goban, 1999, s. 31) być studiowane metodami obiektywnymi.

Ad. 3)

Teorie pragmatyczne odnoszą się do wiedzy operacyjnej (warsztatowej), gdyż opiera się na doświadczeniach zebranych przez praktyków medialnych podczas pracy zawodowej. Przykładowo, odnosi się do takich praktycznych kwestii, jak wybierać wiadomości do druku, podobać się odbiorcom, tworzyć skuteczne reklamy, nie wykraczać poza społecznie dozwolone granice, odnosić się właściwie do źródeł informacji i do odbiorców.

Ad. 4)

Istnieje także teoria, a właściwie wiedza zdroworozsądkowa, potoczna, odnosząca się do doświadczeń zdobytych w trakcie odbioru mediów, umożliwiająca zwykłym ludziom odnajdywanie mediów stosownie do ich potrzeb, właściwego odczytywania treści przekazów, itd. Na podstawie tej wiedzy tworzą się gusta i opinie, które z kolei silnie wpływają na same media oraz określają zarówno kierunki, jak i granice wpływu mediów (na przykład ujawniają różnice między rzeczywistością a fikcją, uczą czytania między wierszami, uświadamiania sobie celów perswazyjnych reklamy i propagandy).

McQuail proponuje inny sposób uporządkowania problemów badań nad komunikowaniem poprzez wskazanie różnych, poziomów organizacji społecznej, w których to komunikowanie się dokonuje.

Te poziomy („szczeble”) można przedstawić w postaci następującego schematu, w kształcie piramidy (za: Goban, 2001, s. 32):

Stosunkowo niewiele Komu-

aktów komunikowania nikowanie

masowe

Komunikowanie