1 Билет

• КӨМЕЙ, КЕҢІРДЕК ЖӘНЕ БРОНХТАРДАҒЫ БӨГДЕ ДЕНЕЛЕР

Бөгде денелердің көмей, бронх және кеңірдекке түсуі баларда жиі кездеседі. Ол ата-анасының дұрыс қарамауынан, ал ересектерде кейбір заттарды байқаусызда ішке қарай дем алып қойғанда болады. Тыныс жолдарына түскен бөгде денелер жөтелгеннен түспейді. Бұл тыныс алу кезінде бөгде дененің бронх қабырғалары арасында қысылуынан болады.

Белгісі. Бөгде зат көмейге түскенде қалтырау, жөтелу болады. Дауыс саңылау толық жабылғанда тұншығу (асфиксия) тез болады, ал жартылай жабылғанда қырылдау, жөтел, шырышты қабықшада ісіну байқалады.Кеңірдекке бөгде зат түсуінің негізгі белгісі: құсықпен, көгерумен сипатталатын ұстамалы жөтел болып табылады. Жөтелген кезде кеңірдек үстінен фенодоскоп арқылы бөгде заттыңқозғалуы естіледі. Бронхтың бөгде заттары көбінесе оң жақта кездеседі. Көкірегі ауырсынады. Алдымен құрғақ спастикалық жөтел, кейін қақырықты жөтел болады. Бронх саңылауын жаппайтын бөгде денелер белгісіз өтуі мүмкін.Сырттай қарағанда көкірек клеткасының қозғалысы шектелген, зақымдалғын бөлігі тыныс алуға қатыспайды. Бронх толық жабылғанда сау жақта, ал жартылай жабылғанда бөгде заттардың бар жағында сырылдар естіледі.

Емдеу. Тыныс жолдарына түскен бөгде заттар алыну керек. Балаларда, кәрі кісілерде бөгде заттарды алу үшін жансыздандырады. Тыныс алу қиындағанда немесе тез асфиксия болса, жедел түрде жасанды тыныс алуды жасау керек (трахеостомия).

Трахеостомия – көмейдің әртүрлі аурулары мен зақымдануларында ауруды аман алып қалу әдісі. Бұл ерте заманнан белгілі әдіс. Дегенмен осы уақытқа дейін хирургиялық емдеуде бұл өте жауапты операцияның қатарына жатады.Трахеостомияны тыныс саңылдауының тарылуында, жіті ауруларда (жіті респираторлы - вирусты аурулар т.б. инфекциялар),бас – ми жарақатында , сонымен бірге «төменгі бронхоскопия» жасағанда яғни бронхоскопты ауыз қуысынан емес, арнайы жасалған трахеостомадан өткізгенде жасайды. Кесу орнына байланысты жоғарғы трахеостомия, төменгі және ортанғы деп бөлінеді. Жоғарғы трахеостомия кезінде 2-3 сақинаны кеседі, ортаңғыда 3-4 сақинаны кеседі, ал төменгі трахеостомия кезінде 4-5 сақинаны кеседі. Трахеостомияны жасау техникасы: 1. аурудың қалпы. Шалқадан жату қалпы көбірек таралған, бірақ кейбір жағдайларда трахеостоманы аурудың басын артқа жіберіп отырған қалпында салуға тура келеді. Ең алдымен жұмыс істеуге ыңғайлы болу үшін мойынның астына кішкентай жастық қояды. Тек хирург кеңірдекті ашқан уақытта, онымен жұмыс істеу жеңілдеу болу үшін және кеңірдекті кесуге санаулы секунд қалғанда жастықты аурудың арқасына қарай жылжытады.2. анестезия. Көп жағдайда, жедел операциядағыдай, трахеостомияны жергілікті сезімсіздендіру арқылы жасайды, ал кейде өте тығыз жағдайда, ауру тұншыққанда, операцияны ешқандай сезімсіздендірусіз жасай береді. Егер операция жоспарлы түрде болса, онда қазіргі уақыттағы тиімді жансыздандыру интубациялық наркоз болып есептеледі, өйткені хирургиялық әрекетті басқарылмалы дем алу арқылы жасауға болады. Жергілікті жансыздандыру үшін новокаин мен тримекаин (1-2%) ерітінділерін қолданады. 3. мойынның алдыңғы бетін бағдарлау, бұл кеңірдек қабырғасына дұрыс жетуге көмектеседі ( көмейдің томпақ жері, сақина тәрізді шеміршектің доғасы, мойындырық ойындысы). Мойынның алдыңғы бетінің терісін тура ортасынан кесу керек. Әйтпесе хирург қателесіп кеңірдектің жанынан өтуі мүмкін.4. Трахеотомияның түріне байланысты хирург: жоғарғы, ортаңғы трахеостомияда – оң жақта, төменгі трахеостомияда – сол жақта тұруы керек (бұл әртүрлі деңгейде кеңірдекті ашқанда кесудің ыңғайлы болуы үшін қажет) 5.Теріні көмей томпағының ортасынан мойындырық ойындысынан 5-6 см жерден кеседі. 6. Тері мен теріасты клетчатканы бүйірлі скальпелмен кескеннен кейін (егер сүйір скальпелмен теріні кессе, көмекейдің жоғары-төмен қозғалысында скальпелдің ұшы тереңге кетіп қалып, бұлшықет тканін ғана емес, сонымен бірге қалқанша безі алқымын да зақымдауы мүмкін) мойынның ақ сызығын яғни төс-тіласты етінің жалғасқан жерін табады. Теріні жан-жаққа ысырғаннан кейін осы сызық көрінсе алған бағыт дұрыс деп есептеуге болады.7.Кесілген тері бойымен мойынның ақ сызығын кесу керек. Оның астында жатқан қалқанша безінің алқымын зақымдап не жаралап алмас үшін, бұл сызықты скальпельмен емес қайшымен қию керек. Ең алдымен осы ақ сызықтың ортасы кезіндегі тінді екі пинцетпен көтеріп қайшымен көлденең қияды. Осы қиған жерден астынан және үстінен науа тәрізді зонд енгізіп, оның үстімен мойынның ақ сызығы тілінген тері бойымен кеседі.8. Бұлшықеттерді жан-жаққа ығыстырғаннан кейін кеңірдекті жауып жатқан қалқанша бездің қан тамырлы алқымы жақсы көрінеді. Қалқанша безі алқымынан жоғарғы трахеостомия жасау үшін кеңірдектің бірінші сақинасын ашады. Төменгі трахеостомия жасау керек болған жағдайда қалқанша без алқымын жоғары жылжытып кеңірдектің 3-5 сақыналарын ашады.9. Кеңірдек саңылауын ашу алдында қанды толық тоқтату керек. Жөтел рефлексін басу үшін кеңірдектің шырышты қабығына кеңірдек сақина байламдарының арасынан 1мл 5% кокаин немесе 1% дикаин ерітіндісін жіберіп жансыздандырыды. Кеңірдек сақиналарын сүйір скальпелмен кеседі. Кеңірдектің артқы қабырғасын зақымдап алмау үшін оның қабырғасын толық кесе алатындай (0,5см) скальпельдің ұшын ғана қалдырып, бүйірін дымқыл матамен орап алған жөн. Екі сақинаны немесе сақинааралық байламды кескеннен кейін, ол жерді кеңейту үшін жаракеңейткішті енгізеді де, тахеостома түтігінің сәйкес нөмірін (1-5) қояды.

Трахеостомияга негізгі көрсеткішет: -

• механикалык асфиксия болдырмау ушын.

• Тыныс жолдарын дренаждау ушын

• Өкпені жасанды ауаландыру ушын

Трахеостомия аскынуы: қалқанша және қалқанша маңы безі зақымдану. қан кету, тері асты клетчаканын эмфиземасы, пнемоторакс, пневмомедиастенум, қан ағу, өңеш зақымдану.

• Самай бөлігінің онтогенді абцессі іріңдіктері ортангы іріңді отиттің ен катерлі аскынуларының бірі, ми және мишықтағы іріңдіктердің 70% эпитимпанит болады. Мидың іріңдігін ортангы кулактын іріңді кабынуында себепшы коздыргыштар (стрептококк, протеи, ішек таяшасы, кокірінтаякша). Мишык абцессынен караганда 4 есе коп кезеседы, домалак пішінді болып келеді. Клиника – абцесстің 4 стадиясын аныктайды; 1) бастапкы кезен – 1-2 аптага созылады. Бастын ауыруы, әлсіздік, температуранын жогарлауы, кусу, журек айнуы байкалады. 2) латентті кезең – алсыреу, агару, тәбеттің болмауы, бастың жиі ауруы. Бул кезенде дене температурасы калыпты болады. Кан анализінде озгерістер болмайды. 3) терминальды кезенде – 3 симптом болады:1 симптом алсіздік, тәбеттің болмау, уйкышылдык, терінін тусі агарган, тілі дактанган, кабынуга байланысты кан анализінде озгерістер байкалады. 2 симптом жалпы милык симптом бассуйек ішілк кысым кобеюі, бастын ауырсынуы ен манызыдысы, бас ауыруы журек айнумен және кусумен бірге журеді.

• билет

• Жедел және созылмалы көмейдің тарылуы Даму уақытына қарай көмейдің таралуын келесі түрлергн бөледі.

1. Кенет тарылу – секунд, минут ішінде дамиды. (ьътыныс жолына әртүрлі бөгде заттар тұрып қалғанда) 2. Жіті тарылу – бірнеше сағаттан, бір тәулікке дейінгі уақыт ішінде дамиды. (көмей баспасында, ісінуде)

3. Жеделдеу тарылу – бірнеше куннен бірнеше аптаға дейінгі уақыт аралығында ( көмей дифтериясында, жарақаттанғанда, инфекциялық хондроперихондритте).

4. Созылмалы түрі – апта және одан ұзақырақ уақыт аралғында дамиды (көмейдің қатерлі ісігі, инфекциялық гранулема).

Жіті тарылу – шұғыл басталады немесе біршама қысқа уақытта пайда болады. Қайтымды процесс. Көмейдің жіті тарылуында ағзда бейімделу және патологиялық процесстер пайда болады. Бұл екі механиз\ң негізігде гипоксия мен гиперкапния жатыр, мұның өзі тіндердің, мидың және нервтердің трофикасын бұзады. Бейімделу механизіміне тыныс алу, гемодинамика, тіндік және қан реакциялары жатады. Тыныс алуға бейімделу реакциялары – демікпенен білінеді, мұның өзі өкпедегі ауа алмасуының артуына әкеледі. Компенсаторл.гемодинамика реакцияларына – тахикардия, тамыр тонусының артуы жатады, бұның өзі минутт.қан көлемін 4 – 5 есе көбейтеді. Қан айналысын жылдамдатады, АҚҚ жоғарлайды. Негізі себебтері: 1) көмейдегі жергілікті қабыну процесстері – көмейдің ісінуі, ангинасы, іріңді процесстер. 2) Көмейдегі жергілікті қабынусыз процесстер – әртүрлі жарақаттар (химияық, термиялық,механикалық) бөгде денелер, аллергиялық ісінулер.

Симптоматикасы; тарылу дәрежесіне байл, шулы,зорланып тыныс алу п.б. науқаста қорқыныш сезімі, тершеңдік, беттің қызаруы басталады, журек жіне буйрек кызметі бузылады. Инспираторлык демыкпе п.б яғни ңшке тыныс алуы киындайды. Комей стенозының клиникалық көрінісін тек дауыс саңылауының ені ғана арқылы анықтайды. Клиникасына байланысты 4 кезенды ажыратады. 1 – компенсаторлык, 2 – салыстырмалы компенсация, 3 – декомпенсаторлык, 4 – асфиксия кезеңі.

Емі; тудыру себептерын анықтау, консервативтик немесе хирургиялык ем болады. Консевативтык ем комей стенозынын 1 – 2 кезеіынде қолданылады. Стенозбен курес; 1 – ыстык аяк ваннасы, 2 – балтырга кыша кою, тіндердің ісінуді қайтаратын зәр айдайтын заттар, тамыр өткізгштігін төмендететін дәрілер. Хир,ем: жедел трахеостомия және коникотомия. Коникотомия – тыныс жолын сакина тәрізді шемыршектің шетімен байланыстыратын сүйір байламды тіліп жібіріп ашу.

Созылмалы стеноз комейдын соз.тарылуы комейдын н/е онымен коршылес аймактардын туракты морфологиялык озгерістері нәтижесінде п.б.

Этиологиясы: хондро – перихондриттер, сакина – ожау буындары козгалысынын бұзылуы. Көмей төменгі жуйке кызметынын бұзылуы. Инфекциялык гранумалелар.

Белгілері: жіті стеноз компенсациялык сатысына сайкес келеды, физикалык куш тускенде тыныс алуы ауырлай туседы.

Диагностикасы: ларингоспия, катерлі ісіктерден ажырату ушын рентгенндык (карапайым, контрасты, томографиялык, тексерулер.

Емі: классикалык Иванов А.Ф адысы аркылы ларингостома жасау.

• Жіті ринит – мұрын қуысының шырышты қабатының жедел қабынуы.

Этиологиясы: Бұл көбінесе инфекция әсерінен пайда болады, аденовир. инф., грипп, парагрипп, менингококк инф . Сонымен қатар ол организм реактивтілігі төмендеу есебінен, микробтар вируленттігі жоғарылығынан, суықтан, ауыз қуысына патогенді флора түсу есебінен туындайды.

Клиникасы: Ауру басталысымен мұрынның шырышты қабаты қызаруымен, кейін шырышты бөлініс уақыт өте келе шырышты-ірінді бөлініс пайда болады, мұрынмен дем алу қиынға түседі,көп түшкіру, мұрын бітелу,иіс сезу төм., мыңқылдап сөйлейді, дене температурасы жоғарлайды, тәбет төмендейді, бас ауруы анықталады..

Диагностика: Анамнез, риноскопия(шыр қаб-ң ісінуі, құрғап, қызаруы, ісіну күшейсе тыныс жолдары тарылып, дем алу қиындайды).

Емі: Ауруды созылмалы формасына ауысуын алдын алу керек.-төсектік режим., қан тамыр тарылтатын препараттар: 1% бор қышқылы, 0,1% адреналин 3-4 тамшы мұрынға күніне 3 рет.-Нафтизин, Санорин 0,05-0,1 ұзақ мерзім қолдануға болмайды. Қабынуға қарсы дәрілер. Симоновский, Розенфельд мазімен дәкені майлап, мұрынға тығындау. УВЧ, витаминотерапия. Профилактика: влажн. уборка, ұйықтар алдында бөлмені желдету, кариесті емдеу, дене шынықтыруф.