63.Диалектиканың категориялары: мазмұн және форма, себеп пен салдар, кездейсоқтық пен қажеттілік

Мазмұн дегеніміз- заттың немесе құбылыстың ішкі құрамы,оларды құрастырып тұрған элементердің өзара байланысы. Түр –мазмұнныің ұйұмдасуы,құрлымы, оны құрайтын қарапайымм бөлшектер.Мәселен,атомның мазмұны –оң зарядталған ядро мен оның төңірегінде белгілі энергетикалық деңгейге қозғалатын теріс зарядталған электрондар. Ал түр д/з осы бөлшектердің өзара орналасуы, құрылымдық тәртібі. Көркем шығарманың мазмұны – оның негізгі айтпақ ойы, идеясы, ал түрі-оның сюжеті, тілі, композициясы, жанр,т,б.

Себеп д/з- екі н/е бірнеше құбылыстың, заттың, олардың ішкі жақтары-ң өзара байл. Түсіп, бір-біріне әсер етуі барысында ол құбылыстар мен заттарда, олардың жақтарында тиісті өзгерістер туғызуы. Салдар д/з- өзара әсер етуі нәт-е құбылыстарда, зат-р мен олардың ішкі жақтарында п.б-н өзгерістер. Суды қыздырып қайнатуға жеткізу барысында молек/ң қозғ-а түсуі – себеп, ал булану – салдар н/е тап күресі – себеп, мемлекеттің п.б-ы - салдар.

Егер айқындалған нақты бір жағдайларда мәннің толысуы, жетілгендігі соларға сай іске асу формаларын неғұрлым мүмкін етсе, осы мүмкіндік, осы мңндеттілік, осындай бағыттылық – лд қажеттілік.

Кездейсоқтық қажеттіліктің тууының, дүниеге келуінің, тіпті дүниеде болуының бірден бір жолы, тәсілі. Кездейсоқтық қажеттілік жоқ ж/е өзін қажеттілікте бекітуге, айналдыруға белгілі дәрежеде бағытталмайтын кездейсоқтық жоқ. Ол екеуі бір нәрсенің екі жағы ғана емес, сол бір нәрсенің екі түрлі қалпы. Сон-н да олар біріне бірі ауысып отырады.

64Сан және сапалық өзгерістердің диалектикасы. Сапа және сан.

Сапалық ж/е сандық өзгенрістердің орын алмастыру заңы. Методологиялық ж/е практикалық рол атқарады. Сандық өзг-р белгілі бір сапа шеңберінде бірте –бірте үздіксіз жүреді. Өз дамуының белгілі бір сатысында екінші бір затқа айналады, яғни сандық өзг. Толығымен сапалыққа ауысады, ал өспе сапаға өту әдетте секіріс формасына өтеді, секіріс нәт-де п.б-н жаңа сапа ж/е жаңа сапа мен сандық өзг. Тудырады. Сапа ж/е сандық өзг. Өзара орын ауыстырудың негізгі себебі қарама-қарсылықтарының бірлігі мен күресінде.

65.Өзгерудегі «қарамақайшылық». Диалектикалық қарамақайшылық. Қарамайшылықтың «бірлігі мен күресі».

Қарама- қарсылықтың бірлігі мен күрес заңы диалектиканың негізгі өзегі болып табылады. Ол- табиғаттың, қоғамның, адам ойлауының жүйелі дамуының жалпылық әмбебаптық 3 заңының бірі, айқындаушы. Өзгерудегі «қарамақайшылық». Диалектикалық қарамақайшылық. Қарамайшылықтың «бірлігі мен күресі» заңы даму пр-ң ішкі қайнар көзін ашады. Ескінің жойылып, жаңаның п.б. себептерін көрсетеді. Даму қай жағынан алып қарасақ та, оның негізінде ішкі қайшылықтар, қарама қарсылықтар күресі жатыр. Дүниеде қарама қарсылық еш нәрсе жоқ, оны адам баламы ерте заманнан –ақ байқаған, Арестотель бұл жөнінде «тіршіліктегі заттар мен мәнде қарама қарсылықтан тұратынын бәрі мойындайды : кемінде бастама қарама қарсылықта екенін бәрі де хабарлайды, айталық біреулер тақ пен жұпқа енді басқалар жылы мен суыққа 3-шілер шектілік пен шексіздікке 4-шілер махаббат пен қастыққа нұсқайды» -дейді.

Ал енді қарама қарсылықтың бірлігі деген не? Ол қарама қарсы жақтардың бірінсіз бірі өмір сүрмейтіндігі. Ал қарама қарсы жақтардың бірлігі жойылмаса, онда қарама қарсылықтың өзі де мән мағынасынан айрылады. Біз қарастырып отырғпн диалектикалық заң да осыны дәлелдейді. Айталық, ақ пен қара қарама қарсы, ал ақ болса қараны түсінуі мүмкін емес. Сондай –ақ ұзын мен қысқа, жақсы мен жаман пролетариан пен буржуазия оссылардың қарама қарсы жақтарын алып тастасаңыз олардың мәні де жойылады. Мәселен, қысқа болмаса, ұзынды қалай түсінеміз, жаманжық болмаса, жақсыны қалай білеміз, егер қасап еріксіздік болмаса адам бостанықтың да бақыт екенін түсінбес еді.