19. Шмк орнатудың негізгі тәсілдерін сипаттаңыз.

ШМК – қоршаған ортаның сапасына әсер етпейтін н/е оның жағдайын өзгертпейтін, яғни адамдарға н/е маңызды популяцияларға қолайсыз жағдай тудырмайтын әсерлердің жиынтығы. (мг/м³). Ауа сапасының негізгі көрсеткіші ретінде шектік мүмкіндік концентрациялары (ШМК) қолданылады. 1971 жылы алғаш рет ауадағы 120 затқа ШМК белгіленді.

ШМК келесі топтарға бөлінеді:

- ШМК_ж.з.- жұмыс зонасының ауасындағы зиянды заттардың шекті мүмкіндік концентрациясы, мг/м³. Ол сегіз сағаттық жқмыс күндік немесе ұзақтығы басқа мерзім ішінде (демалыс күндерсіз), яғни аптасына 41 сағаттан аспайтын уақыт аралығында, қызмет істеген барлық жылдар бойы қазіргі және кейінгі буындардың денсаулығын бүзбайтын концентрация мөлшері. Жұмыс зонасы деп қызметшінің тұрақты немесе уақытша еденнен немесе биіктігі 2-м-ге дейінгі кеңістікте болатын орнын айтады. Ластағыш заттардың класын осы көрсеткішке сүйеніп анықтайды.

Қауіптілік класы ШМК_ж.з.мағынасына қарай 4 топқа бөлінеді:

1 класс (ШМК_ж.з.<0,1 мг/м³) айырықша қауіпті;

- 2 класс (ШМК_ж.з.0-1 мг/м³) жоғарғы қауіпті;

3 класс (ШМК_ж.з.=1-10 мг/м³) орташа қауіпті;

4 класс (ШМК_ж.з.>10 мг/м³) болымсыз қауіпті.

2) ШМК_м.б. елді мекеннің ауасындағы заттардың шекті мүмкіндік максималды бір жолдық концентрациясы, мг/м³. Бұл концентрация ауаны 20 минуттай жұтқанда адам организмінде рефлекторлық реакцияны тұғызбауы қажет. - ШМК_о.т. елді мекеннің ауасындағы улы заттардың шекті мүмкіндік тәуліктік концентрациясы, мг/м³ . зиянды агенттің адам организміне өткенде (демалу, тамақпен бірге және т.б.) оларға әлі құртатындай ықпал жасамайтын ең көп мөлшері. Ластағыш заттардың мөлшері кәсіпорындардың территориясында ШМК_ж.з. -ның 0,3 бөлінген аспайтын етіп белгіленеді.

ШМК-ны орнату тәсілдері. ШМК-ны анықтаудың негізгі екі тәсілі қарастырылады: эксперименталды және есептік.

Қоспаларды эксперименталды әдіспен нормалау 3 кезеңнен тұрады:

- ӘБҚД және БМК-ға негізделген;

- ШМК_м.б. негізделген;

- Еңбек шарты және адамдардың денсаулық жағдайын талдау жолымен ШМК_м.б. түзету енгізу.

Бірінші екі кезең. Зерттеудің келесі кезеңінде әртүрлі параметрлерді анықтайды, оның ішінде 4 ай кезеңде хроникалық тәжірибе арқылы арнайы медициналық тесттердің көмегімен анықталатын шектік концентрация негізгісі болып табылады. Сонымен қатар тәжірибе жүргізілетін жануарлар өлетіндей летальная доза (ЛК₅₀ және ЛД₅₀) және мүмкін болатын ингаляциондық улану коэффициенті (КВИО) енгізіледі. Бұл мәліметтер қоспалардың қауіптілік классын анықтау үшін қолданылады.

20. Атмосферадағы ластаушы заттардың қайта таралуына әсер ететін факторларды көрсетіңіз.

Рационалды және тиімді табиғи пайдалыларды қамтамасыз ету үшін, атмосфералық ауаның ластану күйін анықтайтын тиімді жиындар жүйесін, бақылау және мәліметтер анализін құру керек.

Зерттелетін ауданның жербеті қабатының ауасындағы ластайтын заттардың концентрациясы олардың атмосфераға түсетін көлемінен, кеңістікте қалдықтардың таралуынан және әуе кеңістігінің күйінен байланысты екені бізге белгілі болды.

Сонымен, бақылау жүйелерін ұйымдастыру кезінде кейбір приоритеттік факторларды ескеру керек:

- аймақтың экономикасының дамуын есепке ала отырып, атмосфераның ластануының қазіргі және келешектегі қайнары туралы мәліметтерді;

- ластайтын заттардың сипаттамасын (уыттылық, химиялық реакцияларға басқа заттармен қосылу мүмкіндігі, тұнбалардың төсеніш бетке қабілеттілігі);

- климаттық (метеорологиялық) мәліметтер;

- атмосфералық ауаның ластануының бұрынғы бақылауларының қорытындысы (экспедициялық зерттеулердің);

- көрші аймақтардың атмосферасының ластануының деңгейі туралы мәліметтер;

- қоспалардың трансшекаралық тасымалдануы туралы мәліметтер;

- бір түсті ластанудың деңгейі.

Осы мәліметтердің анализдерінің негізінде бақылау жүйелерінің қолайлы құрылысы анықталады. Бұл атмосфералық ауаның сапасына жүйелі бақылаулар жүргізуге мүмкіндік береді. Осындай кезде стационарлық, маршруттық және шырақасты орындар қолданылады.

Бақылау бекеттері деп – белгілі бір орын, автокөлік, арнайы аспаптармен, қондырғылармен қамтамасыздандырылған орын болып табылады.

Бақылау бекеттері 3-ке бөлінеді.