6)Организмдердің толеранттылыққа байланысты топтары.

Белгілі бір факторға қатысты организмнің өмір сүре алатын төзімділік нүктелерінің арасын организмдердің экологиялық валенттілігі(толеранттылығы) деп атайды.Фактордың ең төменгі немесе ең жоғарғы мәндерінен асып, организмнің тіршілігін тоқтатуы ұғымды ғылымға 1913жылы американдық зоолог В.Шелфорд енгізді.Бұл максимум заңында немесе толеранттық заңында көрсетілген.Кейде мұны Шелфорд ережесі деп те атайды: организмдердің белгілі ортада орналасуы немесе тіршілік етуі, организмнің белгілі бір шыдымдылық(толеранттылық, латынша tolerantia-шыдам,төзім)шектері бар кешенді экологиялық факторларына байланысты.Организм тек осы минималды және максималды мәндердің аралығында ғана өмір сүре алады.Экологиялық толеранттылыққа байланысты организмдер екі типке бөлінеді.Эврибионттар(грекше eurus-кең) факторлардың кең диапазонда тіршілік ете алатын организмдер.Мысалы,эвритермді түрлер температураның үлкен ауытқуына шыдамды организмдер.Эвригалинді түрлер су тұздылығының үлкен ауытқуына шыдамды организмдер,эврибатты түрлер қысымның қатты ауытқына төзе алатын организмдер,эврифагтар әртүрлі азықтармен қоректене беретін организмдер,эвритоптар әр түрлі тіршілік орталарында кең таралған организмдер. Стенобионттар (грекше stenos- тар) тек белгілі бір орта жағдайларында ғана тіршілік ете алатын организмдер.Мысалы,стенотермді түрлер тек температураның аз ғана ауытқуына ғана шыдамды организмдер(теңіз маржандары,бахтах), стеногалинді түрлер су тұздылығының өзгеруіне төзе алмайтын организмдер(ұлу),стенобатты түрлер қысымның ауытқуына шыдай алмайтын организмдер(риф түзетін маржандар 40-50 метр тереңдіктен төмен тіршілік ете алмайды),стенофагтар азықтың белгілі бір түрлерімен ғана қоректенеді(жұмыртқа жегіш жыландар),стенотоптар тек белгілі бір тіршілік орталарында ғана өмір сүре алады(мысалы,құмды шөлдегі ақ сексеуіл,құм жыланы немесе тек тұзды топырақта өсетін қара сексеуіл) және т.б.

7)Организмдердің қоректенуі бойынша экологиялық классификациясы.

Систематикалық классификацияларда организмдер арасында филогенетикалық туыстығы бар, шығу тегі ұқсас болса,экологиялық классификацияларда организмдер арасында ортақ белгілері жоқ.Қоректену түрі бойынша барлық организмдер екі топқа бөлінеді.Автотрофтар (грекше autos-өзім,trophe-қорек) күн энергиясын пайдаланып бейорганикалық минералды заттардан органикалық заттар синтездейтін организмдер.Бұларға фотосинтез процесі жүретін жасыл өсімдіктер,балдырлар,фотосинтезге қабілетті фототрофтық бактериялар жатады.Автотрофтылар фототрофтылар және хемотрофтылар болып бөлінеді.Фототрофтылар органикалық заттарды синтездеу үшін күн энергиясын пайдаланса,хемотрофтылар химиялық байланыстардың энергиясын пайдаланады. Гетеретрофтар (грекше heteros басқа,trophe қорек) қорек ретінде автотрофтар синтездеген органикалық заттарды пайдаланады.Бұларға жануарлар,саңырауқұлақтар және көптеген микроорганизмдер жатады.Қоректің түріне байланысты гетеретрофтар өсімдіктермен қоректенетін фитофагтарға,жануарлармен қоректенетін зоофагтарға,өлекселермен қоректенетін некрофагтарға,жануарлардың соңғы өнімдерімен қоректенетін копрофагтарға,өсімдіктер шірінділерімен қоректенетін сапрофагтарға және жартылай ыдыраған органикалық заттармен қоректенетін детритофагтарға бөлінеді.Автотрофты организмдер мен гетеретрофты организмдер бірге қоректік(трофикалық)қатынастармен байланысқан біркелкі биологиялық жүйені құрайды.Қоршаған ортаның жағдайларына байланысты автотрофты да және гетеретрофты да қоректенетін организмдерді (көк жасыл балдырлар,паразит өсімдіктер,жыртқыш өсімдіктер,эвгленалар) миксотрофтылар деп атайды.